وی در ادامه گفت: مدیریت بر بافت تاریخی قطعا با بخش نامه، یا با وضع قوانین سختگیرانه و یا با افراط و تفریط و جلوگیری از هرگونه ساخت و ساز و بهسازی؛ امکان پذیر نیست. بر اساس تجربه و آنچه در دهه های قبل اتفاق افتاده است، این واقعیت محرز است که افراط در میراث گرایی و مخالفت بدون منطق با ساخت و ساز و بهسازی در بافت تاریخی به اندازه نگاه تفریطی و سهل گرفتن صدور مجوز ها و اقدامات غیر کارشناسی به بافت تاریخی آسیب رسانده است.

وی با بیان اینکه هر بافتی الزاما تاریخی نیست که نتوان در حدود و ثغور آن بازبینی کرد، گفت: با وضع قوانین بازدارنده و بلوکه کردن همه کارها به بهانه حفاظت از بافت تاریخی؛ این بافت نه تنها حفظ نمی شود بلکه فرسوده و نابود می گردند. باید بین بافت تاریخی وبافت فرسوده تفاوت قائل شویم زیرا بافت تاریخی با مرمت و با اجرای طرح های احیاء و ترویج جریان زندگی و جریان روابط انسانی و محله ای حفظ می شود نه با توقف هر گونه ساخت ساز و یا شعار دادن.

لاریجانی با اشاره به اینکه در متن یک بافت تاریخی ممکن است بافت فرسوده و بی ارزشی که نیازمند نوسازی است، قرار داشته باشد، تصریح کرد: اقداماتی در بافت تاریخی می توان انجام داد که هم متضمن حفظ میراث فرهنگی و هم توسعه خدمات شهری و رفاه مردم ساکن در این بافتها باشد، البته این دیدگاه مخالفانی دارد که تصور می کنند هرچه با توسعه شهر و دخل تصرف و بازبینی با هدف بهسازی بافت تاریخی مخالف تر باشند مدیر تر و میراثی تر محسوب میشوند.

وی تاکید کرد که مدیریت بر بافت تاریخی نیازمند نگاه تعادلی و بدور از تعصب و با تفکیک بین بافت تاریخی و بافت فرسوده میسر است. نه تنها تفکیک؛ بلکه اعتقاد و پایبندی به اصول و شرایطی که در تعریف و کارکرد بافت تاریخی از نظر ماهیتی و کالبدی وجود دارد.

لاریجانی با اشاره به صحبت های دکتر حجت، دیدگاه وی به بافت های تاریخی را نگاهی تعادلی دانسته و گفت: بافت با ارزش تاریخی باید حفظ شود ولی آن بخش که به هر دلیل تخریب یا فرسوده شده و قابلیت احیاء ندارد، با اصولی بهسازی شود. با این دیدگاه می توان بافت تاریخی، بافت شهری، جریان ساخت و ساز و ارتقای سطح زندگی ساکنان بافت های تاریخی را مدیریت کرد.

مدیر کل اسبق میراث فرهنگی استان تهران معتقد است که در این دیدگاه حفاظت از بافت تاریخی، حقوق مالکانه مردم و مدیریت شهری جایگاه خود را دارند و همچنین می توان از سرایت بافت فرسوده به بافت تاریخی و بلعیده شدن بافت تاریخی توسط بافت فرسوده جلوگیری کرد.

وی درباره بافت های تاریخی کلان شهرتهران، اظهار داشت: بافت تاریخی تهران شامل چند بخش است که طی دوره های مختلف تاریخی شکل گرفته است. بخشی که در محدوده دیوار صفوی و ارگ حکومتی قرار داشته، بخش بزرگتری که در محدوده دیوار ناصری قرار دارد، البته محدوده تاریخی ری و محدوده باغات ایرانی و تفرجگاهها و شکارگاههای تاریخی را هم می توان به نوعی به عنوان بافت تاریخی و میراثی تهران بدانیم.

وی در ادامه درخصوص بافت تاریخی مناطق11،12 و یک تهران، تصریح کرد: محدوده دیوار صفوی و ناصری که در منطقه12 شهر تهران و بخشی از منطقه 11 واقع شده عمدتا با محله های پامنار عودلاجان، بازار تهران، امیریه، شاهپور، سنگلج و چند محله دیگر شناخته و عمده باغات ایرانی و تفرجگاهها و شکارگاههای قدیمی و میراثی مانند: سعدآباد، نیاوران و غیره که در منطقه یک تهران واقع گردیده است همچنین تک بناهها و آثار باستانی پراکنده که خارج از بافت تاریخی اند نیز در تهران به تعداد زیاد دیده می شود.

* ابلاغیه عودلاجان این بافت تاریخی را به سمت احیا هدایت کرد

لاریجانی درخصوص ابلاغیه اصلاح ضوابط ساخت و ساز در محله عودلاجان به شهرداری تهران در دوره مدیریت خود، گفت: اصلاح ضوابط ساخت و ساز در محدوده بافت تاریخی عودلاجان توسط مشاور (که یکی از دانشگاههای کشور بود) مورد مطالعه قرار گرفت و پس از آن در شورای فنی استان مورد بررسی و تصویب قرار گرفت و نهایتا در قالب یک ابلاغیه به شهردار محترم تهران برای اجرا ابلاغ شد.

وی درباره دلایل و دیدگاه حاکم بر صدوراین ابلاغیه، تصریح کرد: بافت تاریخی عودلاجان به هنگام ثبت در لیست آثار ملی محدوده بزرگی را شامل و وسعت زیادی داشت و با توجه به اینکه سالها از ثبت آن می گذرد و تحولات اساسی درکشور و تهران و به خصوص در منطقه بازار و عودلاجان اتفاق افتاده است، بافت با ارزش تاریخی عودلاجان در بخش های زیادی خالی از سکنه و به انبار و کارگاه تبدیل شد و بخشی از بافت فرسوده منطقه در محدوده این اثر ثبتی قرارگرفت.

وی معتقد است که ابلاغیه ای که در خصوص عودلاجان صادر کرد نه تنها باعث تخریب و گسترش و افزایش ساخت و ساز نشد بلکه الزامات اساسی در حفظ بافت تاریخی را مجددا تاکید کرد و بر اساس یکی از بندهای همان ابلاغیه بود که طرح احیای بازارچه عودلاجان، سال بعد از آن توسط مدیر محترم بعدی؛ به خوبی اجرا و دنبال و حجم بالایی از اعتبارات مدیریت شهری در موضوع مرمت و احیاء میراث فرهنگی؛ به سمت بافت تاریخی هدایت شد.

همچنین لاریجانی دلیل دیگر کارآمدی ابلاغیه عودلاجان را اینگونه مطرح کرد: بارها دوستان مان در شهرداری می گفتند که این ابلاغیه دست مارا بسته است و تقاضا داشتند که با اندکی تغییرات مثلا حذف شرط حفظ گذر یا حذف شرط عدم تعریض یا حذف شرط حفظ کاربری اصلی و جایگزینی آن با قید کاربری فعلی و مواردی از این دست اصلاح شود که هرگز چنین اصلاحی هم در ابلاغیه صورت نگرفت.

لاریجانی با اشاره به بندی مبنی بر امکان ساخت و ساز تحت شرایطی خاص و تا سقف ارتفاع 12 متر و 4طبقه در این ابلاغیه، تصریح کرد: برخی کارشناسان و البته دوستداران بافت تاریخی؛ چون از کم و کیف تصمیمات آگاه نبودند به ساخت و ساز تا ارتفاع 12 متر در عودلاجان انتقاد کردند اما این انتقادات باعث شد تا سوداگران و دلالانی با این باور که امتیاز خوبی از میراث فرهنگی گرفته اند از فشار ها و تخریب ها و نیتی که داشتند دست برداشتند.

وی با اشاره به بندهای دیگر این طرح مبنی بر الزامات حفظ بافت تاریخی و شرایط سختگیرانه برای تحقق 12 متر در پیش پای متقاضی، در تشریح این ابلاغیه گفت: ابلاغیه شش بند داشت که در بند چهار ابلاغیه به این موضوع اشاره می شد که با رعایت سایر بند ها ساخت و ساز تا ارتفاع 12 متر و چهار طبقه از نظر اداره کل میراث فرهنگی استان تهران بلا مانع است اما در سایر بندهای آن ابلاغیه آمده بود:
« حفظ بناهای ثبت شده در لیست آثار ملی که در محدوده عودلاجان واقع شده به همراه حرائم آنها الزامی است.

حفظ بناهای ثبت نشده در لیست آثار ملی که دارای ارزش تاریخی و معماری هستند نیز الزامی است.

حفظ معابر و گذر ها و شریانهای اصلی بافت تاریخی که جزء پیوستگی و ماهیت بافت تاریخی عودلاجان محسوب میشود الزامی است.

هرگونه ساخت ساز بدون تغییر در عرض معبر و بدون عقب نشینی و صرفا با حفظ وضع موجود گذر امکان پذیر است.

هرگونه ساخت و ساز بدون تغییر کاربری و صرفا با حفظ کاربری اصلی(نه فعلی) امکان پذیر است.

نقشه های معماری هر گونه ساخت و سازی در محله عودلاجان و طرح نمای آن باید ایرانی و اسلامی باشد و به تایید اداره کل میراث فرهنگی استان برسد.

هر گونه ساخت و ساز صرفا با رعایت طرح تفضیلی امکان پذیر است.»

وی در ادامه تاکید کردکه تغییر ندادن در عرض معبر و عقب نشینی نداشتن سازه؛ یعنی حفظ بافت تاریخی، یعنی شهرداری در انتهای یک کوچه بیست متری با عرض یک متر یا دو متر مجوز ساخت یک ساختمان چهار طبقه را بدهد که قطعا این به لحاظ قوانین شهرسازی شدنی نبود یا شرط حفظ کاربری اصلی؛ یعنی اینکه مالکی که ملک مسکونی خود را به انبار تجاری تبدیل کرده اگر می خواهد بسازد ضمن رعایت سایر شرایط باید کاربری اصلی که مسکونی است را رعایت کند به عبارتی کل محله عودلاجان که خالی از سکنه شده و به انبار و کارگاه تبدیل شده بود می بایست در ساخت و ساز جدید دوباره مسکونی شود آیا با چنین شرطی مالکین انگیزه ای برای ساخت و ساز و تخلیه انبار های خود خواهند داشت؟ همچنین شرط حفظ آثار ثبتی و حرائم و گذرها و شریانهای محله؛ اگر رعایت شود دیگر در کجای عودلاجان میشد تا چهار طبقه ساخت؟

لاریجانی گفت: شرط دیگری که در ابلاغیه آورده شد رعایت طرح تفضیلی بود. در این خصوص مشاور طرح تفضیلی قبلا همه نظرات سازمان میراث فرهنگی را در طرح گنجانده بود و ضوابط ساخت و ساز در محله عودلاجان و بازار و پامنار اغلب با ارتفاع هفت و نیم متر در کمسیون ماده پنج تصویب شده بود. لذا اطمینان حاصل شد که امکان ساخت ساز تا 12 متر براساس طرح تفضیلی وجود ندارد و به عبارتی مفاد طرح تفضیلی بر ابلاغیه ارجحیت دارد.

وی معتقد است که بعد از ابلاغ این مصوبه همه فشارها از بین رفت و همه منتظر بودند تا شهرداری سازکار اجرا را فراهم کند و همگان قائل به این شدند که اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به تعهد خود در قبال مطالباتی که وجود داشت عمل کرده است و به عبارتی شرایط به وضعیت عادی برگشت و تصمیم سود جویان برای طرح دعوی در دیوان عدالت اداری منتفی شد.

*بخشی از بافت تاریخی عودلاجان در گذشته تخریب شده بود

مدیر کل اسبق میراث فرهنگی استان تهران بیان کرد: عده ای با انگیزه های مشخص اصرار داشتند که بخشهایی از محله عودلاجان که سالها پیش تخریب شده بود و به زمین هایی بایر و بدون بنا بدل گشته بود و محل دپوی زباله و یا تجمع معتادان بود را به عنوان بافت تاریخی عودلاجان معرفی کنند و اینگونه وانمود می کردند که علت صادرنشدن اجازه ساخت و ساز در محله عودلاجان؛ این مخروبه های بی ارزشی است که سازمان میراث فرهنگی آن را تاریخی می داند. عده ای هم با نشر همین دیدگاه، اصرار بر اثبات نبود مدیریت سازمان میراث فرهنگی و یا نبود مدیریت شهری بر بافت تاریخی داشتند. این جریان سازی واقعیت عودلاجان نبود چرا که عودلاجان آثار و بناها، معابر و گذر های تاریخی زیبایی هم داشت که به آنها پرداخته نمی شد.

وی با اشاره به این گروه های خاص و فرصت طلب، بیان کرد: عده ای از جریان بوجود آمده و فشارهایی که از سوی مراجع ذیربط و قانونی برای مطالبه حقوق مردم ایجاد شده؛ در جهت نفع شخصی خود در حال بهره برداری بودند، کسانی که با خرید املاک متعدد در بافت عودلاجان و تجمیع آن، منتظر فرصتی برای تبدیل آنها به مجتمع های تجاری بودند. این گروهها با هم صدا شدن با مردم و شورای شهر و مجلس و پنهان شدن پشت آنها؛ به دنبال طرح دعوی در دیوان عدالت اداری برای اخذ رای خروج از ثبت محدوده عودلاجان از لیست آثار ملی بودند.

وی گفت: این نگاه و این جریانات هم ظلم به میراث فرهنگی، بافت تاریخی و عودلاجان بود و هم ظلم به مدیران و کارشناسان وقت؛ در حالی که بخش هایی از محدوده حاشیه ای و چسبیده به بافت تاریخی عودلاجان در طول دهه های قبل تخریب شده بود و فاقد ارزش میراثی و معماری و فاقد فاکتورهای لازم در تعریف بافت تاریخی بود و به بافت فرسوده تبدیل شده بود و هیچگونه جریان زندگی، روابط انسانی و محله ای در آن دیده نمی شد و کارکرد محله ای و تعریف بافت تاریخی در خصوص آن دیگر صدق نمی کرد، لیکن بر اساس محدوده ثبتی مصوب، جزء بافت تاریخی عودلاجان محسوب می شد و ده ها سال بود که اجازه هیچگونه دخل و تصرف و حتی بازسازی و بهسازی هم به مالکین این بخش ها داده نمی شد و همین موضوع ؛ دستمایه بهانه جویان بود.

لاریجانی طرحی را که هم رضایت مردم را درپی داشته باشد و هم اصلاح بافت فرسوده را به طوری که به ماهیت بافت تاریخی سرایت نکند و آسیب نرساند، را درچنین شرایطی ضروری دانست و گفت: در چنین شرایطی از یکسو و از سوی دیگر در شرایطی که مطالبه حقوق مالکانه و مطالبه حق نوسازی و مرمت و بهسازی از طرف مردم؛ شورایاری ها؛ شورای شهر تهران و مجلس شورای اسلامی از سازمان میراث فرهنگی و از شهرداری تهران پیگیری می شد؛ در دوره مدیریتیم، دستور عقد قرارداد با یک دانشگاه برای مطالعه فنی و تخصصی و برداشت از بافت تاریخی عودلاجان برای تدوین طرحی به منظور برون رفت از این موضوع را دادم.

وی درخصوص روند بررسی و اجرای این ابلاغیه در دوره مدیریت خود، اظهار داشت: همزمان با آغاز مطالعات توسط دانشگاه، چندین بار معاون محترم رئیس جمهور وقت و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی؛ رئیس وقت شورای اسلامی شهر تهران؛ برخی از نمایندگان محترم مجلس؛ برخی از اعضای شورای فنی میراث فرهنگی استان؛ شهردار محترم منطقه12 و سایر متخصصین که در دسترس بودند را به طور جداگانه و به دفعات به بافت تاریخی عودلاجان جهت بازدید دعوت و نظرات اغلب دوستان را جمع بندی و به مشاور منعکس شد.

مدیر کل اسبق میراث فرهنگی استان تهران در ادامه افزود: اواخر سال 89 فشارهای زیادی از سوی گروههای مختلفی به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران وارد می شد و حتی در مجمع نمایندگان شهر تهران در مجلس شورای اسلامی در خصوص رسیدگی به مشکلات عودلاجان جلسه ای برگزار شد. البته واقعا وضعیت محله هم قابل قبول نبود لیکن فشارهای مردمی به مراتب کمتر از فشارهای گروه های خاص بود.

  وی در ادامه تصریح کرد: نهایتا براساس نتیجه مطالعات دانشگاهی با شناخت کاملی که از بازدیدهای میدانی بدست آمده بود و برداشتی که به صورت پلاک به پلاک از محدوده عودلاجان داشتیم، ابلاغیه ای را تحت عنوان اصلاح و تعدیل ضوابط ساخت و ساز محله عودلاجان در شش بند آماده کردم که پس از تصویب؛ به شهردار محترم تهران جهت اجرا ابلاغ نمودم و طی نامه ای شورای اسلامی شهر تهران و مجمع نمایندگان محترم شهر تهران در مجلس شورای اسلامی رانیز در جریان قراردادم که در آن مقطع مورد توجه کارشناسان و صاحبنظران قرار گرفت زیرا آنان نیز متقاعد شدند که این ابلاغیه می تواند برای برون رفت از شرایط بحرانی و کاهش فشار و جلوگیری از احتمال خروج از ثبت، موثر باشد.

لاریجانی خاطر نشان کرد: اگر می خواهیم بافت تاریخی عودلاجان و یا هر بافت تاریخی دیگر را حفظ کنیم باید قائل به نگاه تعادلی باشیم و با فاصله منطقی از افراط و تفریط حرکت کنیم و اجازه بدهیم که همزمان با حفاظت از بافت تاریخی ارزشمند، براساس اصولی که پیوستگی بافت تاریخی راخدشه دار نمی کند، بخش های فرسوده و فاقد ارزش؛ مورد بازسازی و بهسازی قرار گیرد. به عبارتی حذف آگاهانه قسمت های فرسوده و غیر قابل احیاء و مرمت؛ در حاشیه و یا در متن بافت تاریخی؛ میتواند از سرایت بافت فرسودگی به بافت تاریخی و از بلعیده شدن بافت تاریخی توسط بافت فرسوده جلوگیری کند و این نگاه می تواند فشار های کاذب و ساختگی و دست درازی های عده ای قلیل سود جو و سوداگر را از بین ببرد و حقوق مالکانه مردم را محترم بشمارد و فرصت توسعه پایدار شهری را همزمان با حفظ میراث فرهنگی فراهم کند.