به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،قسم‌نامه‌ای برای این که با گذر زمان خیلی چیزها فراموش‌شان نشود؛ برای این که یادشان نرود چرا این حرفه را انتخاب کرده‌اند؛ یادشان نرود حالا که پا در این راه گذاشته‌اند چه مسئولیت مهمی را باید به دوش بکشند؛ یادشان نرود در تمام دوران طبابت‌شان حتی یک لحظه هم نباید از آن بایدها و نبایدها غافل شوند؛ سوگند می‌خورند که هیچ وقت این اصل مهم را فراموش نکنند که قبل از این که یک پزشک ماهر و مشهور باشند اول باید یک پزشک با اخلاق باشند.

در میان مشاغل مختلف، پزشکی به نوعی منحصر به فرد است، چراکه به طور مستقیم با جان انسان‌ها سر و کار دارد و به همین دلیل اخلاق جزیی جدایی‌ناپذیر از علم پزشکی تلقی می‌شود، البته برخی دیگر از مشاغل نیز به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با مرگ و زندگی انسان‌ها دارند قاعده اخلاق پزشکی در آنها پررنگ‌تر است مانند قضاوت.

رعایت اصول اخلاق پزشکی و شیوه برخورد مناسب و منطقی پزشک با بیمار و همراه او در فرهنگ و جامعه ما چه در طب قدیم و چه طب جدید پیشینه غنی دارد و کتاب‌های بسیاری نه فقط در نوشته‌های طبیبان قدیم مانند زکریای رازی و ابن سینا به چشم می‌خورد، بلکه در پزشکی نوین نیز الگوهای بزرگ اخلاقی مانند مرحوم دکتر قریب را داریم، اما با همه اینها متاسفانه کارشناسان حوزه اخلاق پزشکی معتقدند اخلاق جایگاه خود را در حرفه پزشکی دنیای امروز گم کرده است.

سوگندنامه پزشکی در ایران

علم پزشکی هر کشوری برای خود سوگندنامه‌ای دارد که به روز شده سوگندنامه پزشکی بقراط است، پزشکان ایرانی نیز پس از اتمام دوره خود این سوگندنامه را قرائت می‌کنند:

«اکنون که با عنایات و الطاف بیکران الهی دوره دکتری پزشکی را با موفقیت به پایان رسانده‌ام و مسئولیت خدمت به خلق را بر عهده گرفته‌ام، در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال که دانای آشکار و نهان است و نامش آرامش دل‌های خردمندان و یادش شفای آلام دردمندان، سوگند یاد می‌کنم که:

همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارم.در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم.خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد، اجتناب ورزم.همواره برای ارتقای دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم، خودداری کنم.در امر بهداشت، اعتلای فرهنگ و آگاهی‌های عمومی تلاش کنیم و تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه را مسئولیت اساسی خویش بدانم.»

وقتی اخلاق کمرنگ می‌شود

یکی از مهم‌ترین مفاد تعهدات پزشکان در سوگندنامه پزشکی‌شان این است که آنها قسم می‌خورند هنگام درمان بیماران به درآمد جیب او توجه نکنند و در صورت مواجه شدن با بیمار نیازمند، بدون در نظر گرفتن منافع مادی خود، او را درمان کنند.این موضوع را عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز تا حدودی تائید کرده و می‌گوید: «بیشتر پزشکان نسبت به سوگندنامه پزشکی و مفاد آن پایبند هستند، اما مانند هر شغل دیـــــگری که ممکن است در آن تخلفاتی رخ دهد، درصد معدودی از پزشکان ممکن است به دلیل برخی مشکلات، اخلاق حرفه‌ای خود را آنچنان که باید رعایت نکنند.»

علی کائیدی در این زمینه به نمونه‌هایی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «وقتی بسیاری از پزشکانی که در مراکز درمانی دولتی مشغول کار هستند هشت ماه کارانه‌ای به آنها پرداخت نمی‌شود یا تعرفه‌ها به واقعیت نزدیک نیست، طبیعی است که پزشکان نیز وقتی می‌بینند با وجود سال‌ها درس خواندن درآمدشان به اندازه یک بساز و بفروش که ممکن است تحصیلات در حد دیپلم هم نداشته باشد کمتر است، طبیعی است که برای تخلف وسوسه شود.

در این میان وزیر پیشین بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، نظر صریح‌تری درخصوص وضع اخلاق پزشکی در کشور دارد. او بر این باور است که ‌اگر پزشکان ما به سوگندی که خورده‌اند، پایبند بودند، وضع بهداشت و درمان کشورمان غیر از این بود که حالا هست. پزشکان قسم می‌خورند که جز حل مشکل و رفع آلام و درد بیماران و مردم به چیز دیگری مانند پول، قدرت و پست و مقام فکر نکنند و رنگ، نژاد و جنس بیماران در کار طبابت آنها نقشی نداشته باشد، اما متاسفانه شاهد کمرنگ شدن رعایت این نکات اخلاقی از سوی جامعه پزشکی هستیم.

مسعود پزشکیان تاکید می‌کند: «اگر همه پزشکان فقط به رفع درد و رنج جسمی و روانی بیماران فکر کنند، دیگر برای یک خدمت پزشکی ده میلیون و 15 میلیون تومان مطالبه نمی‌کنند، طبیعی است که اکنون این طور نیست و البته ما آماری نداریم که چند درصد پزشکان واقعا به اصول اخلاقی و سوگندی که می‌خورند پایبند هستند.»

وقتی حقوق بیمار بی‌تفاوت می‌شود

واقعیت این است که بسیاری از بیماران معتقدند، دیگر مدت‌هاست قداست سوگندنامه حرفه‌ای برای برخی پزشکان از بین رفته است.یکی از مهم‌ترین نکات در منشور حقوق بیمار، این است که بیمار حق دارد از پزشک معالج خود بخواهد که نوع بیماری، مراحل درمان و... را به طور کامل بــه وی توضیح دهد.موضوعی که یکی از مهم‌ترین عوامل نارضایتی بیماران از پزشکان شده است، بسیاری از پزشکان دیگر حوصله سر و کله زدن با بیمار، وقت گذاشتن برای توضیح دادن به بیمار و... را ندارند.حتی برخی بیماران گلایه دارند وقتی از پزشک‌شان می‌خواهند درمورد بیماری‌شان بیشتر توضیح دهد با برخورد ناخوشایندی از سوی وی مواجه می‌شوند. برخی پزشکان هم تخصصی بودن نوع بیماری یا مراحل درمان را بهانه‌ای قرار می‌دهند تا از توضیح دادن به بیمار طفره بروند.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس مهم‌ترین دلیل این وضع را ضعف فرهنگی و بی‌توجهی به اهمیت آموزش اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های آموزشی و همچنین کارآموزی پزشکان دانسته و می‌گوید: «وقتی به دانشجوی پزشکی در دوران تحصیل خود فقط یک سری آموزش‌های تئوری و عملی درباره بیماری داده می‌شود، حرفی از اخلاقیات برای آنها باقی نمی‌ماند.»به گفته کائیدی، بهترین کار این است که در طول دوران آموزش حرفه‌ای پزشکان، باید یک تیم مجرب اخلاقی در کنار پزشکان وجود داشته باشد تا به آنها اصول و اخلاقیات حرفه‌ای‌شان را آموزش دهند و با یادآوری دوره‌ای آن موجب نهادینه شدن اخلاق پزشکی در قشر پزشکان پس از فارغ‌التحصیلی و در طول دوران طبابت شود.

سوگندنامه؛ پشتوانه اخلاق پزشکی

وجدان حرفه‌ای، همان حسی که به هر شغل و حرفه‌ای احساس تعهد و مسئولیت می‌دهد؛ تا آنجا که اگر پای وجدان حرفه‌ای در هر شغلی لنگ بزند قطعا آنجا احتمال بی‌اخلاقی و تخلفات دور از انتظار نخواهد بود.به همین دلیل است که نه‌تنها در شغل پزشکی بلکه در بسیاری از حرفه‌هایی که مسئولیت اجتماعی سنگینی پشت آن است، وقتی از سوگندنامه حرفه‌ای سخن به میان می‌آید، وجدان حرفه‌ای نیز ضمانتی برای دیده شدن پیدا می‌کند.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، از سوگندنامه پزشکی به عنوان پشتوانه اخلاقی برای رعایت وجدان حرفه‌ای در پزشکان نام می‌برد.علی کائیدی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: «صرف‌نظر از مسلمان بودن، عامل مشترکی در تمام جوامع مطرح است که باعث می‌شود در تمام شغل‌ها وقتی مسئولیتی به کسی واگذار می‌شود آن را به بهترین نحو ممکن انجام دهد‌، این عامل چیزی نیست جز وجدان کاری و اخلاقی.

در حرفه پزشکی نیز چون پزشکان به طور مستقیم با درد، بیماری و جان مردم سر و کار دارند موضوع وجدان اخلاقی نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند و پزشکان باید هنگام فارغ‌التحصیلی سوگندنامه پزشکی را خوانده و در طول دوران طبابت‌شان، خود را متعهد به رعایت این سوگندنامه بدانند.»مسعود پزشکیان، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز می‌گوید: «آنچه پزشکان را مکلف به رعایت اخلاق پزشکی می‌کند، سوگندنامه‌ای است که پس از دوران تحصیل و هنگام ورود به بازار کار قرائت می‌کنند و قسم می‌خورند که مسائل اخلاقی مندرج در آن را که متن کاملی است، رعایت کنند.»

منشوری برای دفاع از حقوق بیماران

1 ـ بیمار حق دارد در اسرع وقت درمان و مراقبت مطلوب، موثر و همراه با احترام کامل بدون توجه به عوامل نژادی، فرهنگی و مذهبی را از گروه درمان انتظار داشته باشد.

2 ـ بیمار حق دارد محل بستری، پزشک، پرستار و دیگر اعضای گروه معالج را در صورت تمایل بشناسد.

3 ـ بیمار حق دارد درخصوص مراحل تشخیص، درمان و سیر پیشرفت بیماری خود، اطلاعات ضروری را شخصا یا در صورت تمایل از طریق یکی از وابستگان از پزشک معالج درخواست کند به طوری که در فوریت‌های پزشکی این امر نباید به تأخیر در ادامه درمان یا تهدید جانی بیمار منجر شود.

4 ـ بیمار حق دارد قبل از معاینات و اجرای درمان اطلاعات ضروری درخصوص عوارض احتمالی یا کاربرد دیگر روش‌ها را در حد درک خود از پزشک معالج دریافت و در انتخاب شیوه نهایی درمان مشارکت کند.

5 ـ بیمار حق دارد در صورت تمایل شخصی یا تهدید سلامت آحاد جامعه طبق موازین قانونی رضایت شخصی خود از خاتمه درمان را اعلام یا به دیگر مراکز درمانی مراجعه کند.

6 ـ بیمار حق دارد برای حفظ حریم شخصی خود از محرمانه ماندن محتوای پرونده پزشکی، نتایج معاینات و مشاوره‌های بالینی جز در مواردی که براساس وظایف قانونی از گروه معالج استعلام صورت می‌گیرد، اطمینان حاصل کند.

7 ـ بیمار حق دارد از رازداری پزشک و دیگر اعضای تیم معالج برخوردار باشد بنابراین حضور بالینی افرادی که مستقیما در روند درمان شرکت ندارند موکول به کسب اجازه بیمار خواهد بود.

8 ـ بیمار حق دارد از دسترسی به پزشک معالج و دیگر اعضای اصلی گروه معالج در طول مدت بستری، انتقال و پس از ترخیص اطمینان حاصل کند.

9 ـ بیمار حق دارد با کسب اطلاع کامل از نوع فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی بیمارستان که بر روند سلامت و درمان او موثرند تمایل و رضایت شخصی خود به مشارکت درمانی را اعلام یا در مراحل مختلف پژوهش از ادامه همکاری خودداری کند.

10 ـ بیمار حق دارد در صورت ضرورت اعزام و ادامه درمان در دیگر مراکز درمانی، قبلا از مهارت گروه معالج،میزان تعرفه ها و پوشش بیمه های خدمات در مرکز در مانی مقصد مطلع شود.