روزشمار عاشقی؛
یازدهم محرم سال ۶۱ هجری؛ آغاز مصیبت اسارت اهل حرم، اسامی اسیران کربلا
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران در نظر دارد در ایام سوگواری اباعبدالله الحسین (ع) روزشماری از وقایع محرم الحرام سال ۶۱ هجری را تقدیم کاربران عزیز نماید.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران؛ وقایع مهم روز یازدهم محرم سال ۶۱ هجری قمری به قرار زیر است:
حرکت کاروان اسراء از کربلا
عمر سعد ملعون روز یازدهم تا وقت ظهر در کربلا ماند و بر کشته های لشکریان خود نماز خواند و آنها را دفن کردند، ولی بدنهای بی سر شهیدان را در آن بیابان رها کرد. سپس دستور داد زنان، کودکان و بازماندگان واقعه عاشورا را بعنوان اسیر به همراه خود به کوفه ببرند. هنگام خروج آنان از سرزمین کربلا، به خواسته اسیران و یا به دستور عمر بن سعد جهت تازه کردن داغ اسیران و عزیز از دست دادگان، آنان را از کنار پیکرهای شهیدان عبور دادند. لحظه وداع بازماندگان با بدنهای بی سر شهدا، محشری بود .
تشکیل مجلس ابن زیاد
روز یازدهم عمر سعد به کوفه آمد. ابن زیاد اذن عمومی داد تا مردم در مجلس حاضر شوند. سپس سرِمطهر امام حسین علیه السلام را نزد او گذاشتند و او نگاه می‌کرد و تبسم می‌نمود و با چوبی که در دست داشت جسارت می‌نمود. ۲
حرکت اهل بیت امام حسین علیه السلام به سوی کوفه
عصر روز یازدهم اهل بیت علیهم السلام را با حالت اسارت به طرف کوفه بردند. نزدیک غروب حرکت کردند و شبانه به کوفه رسیدند. لذا آن بزرگواران داغدیده را تا صبح پشت دروازه‌های کوفه نگه داشتند. هنگام صبح عمر سعد ملعون از کوفه خارج شد، و بسان فرمانده‌ای که از فتوحات خویش خوشحال است همراه اسراء وارد کوفه شد. جمعیت فراوانی به دیدن اسیران آمدند، که برخی اظهار خوشحالی و شادمانی کرده و برخی دیگر در مظلومیت اهل بیت(ع) و در عزای سید شهیدان، می گریستند و ضجه می زدند .
2- آمنه سکینه
3 ـ ام اسحاق بنت طلحة
ام اسـحـاق یـا ام الحـق ،(321) فـرزند طلحة بن عبیداللّه است .(322) نام او را، عاتکه (323) و مادرش را جرباء بنت قسامه، از قبیله ى طى گفته اند.(324)
مـورّخـان ، نـام هـمـسـران او و فـرزنـدانـش را بـه تـرتـیـب چـنـیـن نقل کرده اند:
1 ـ امـام حـسـن مـجـتـبى (ع ). ام اسحاق ، چهار پسر به نام هاى حسن ، حسین ، طلحة ، ابوبکر و یک دختر به نام فاطمه براى امام دوم (ع ) به دنیا آورد.(325)
2 ـ امـام حـسـیـن (ع ). ایـن بـزرگـوار، بـنـا بـه سـفارش برادر که هنگام شهادت به او فرمود: بـرادر! من از این زن راضى هستم ، نگذارید که او از خانه هایتان خارج شود،(326) با ام اسحاق ازدواج کرد و خداوند متعال ، فاطمه و عبداللّه را به ایشان عنایت کرد.(327)
3 ـ عـبـداللّه بـن مـحـمـدبـن ابـى عـتـیـق . امـیـّه ، فـرزنـد عـزیـز ام اسـحـاق از عـبـداللّه مـى باشد.(328)
مـنـابـع کـهـن از حـضـور یـا عـدم حـضـور ام اسـحـاق در کـربـلا و تـحـمـل مـشـقـت هـاى دوران اسـارت وى سـخـنـى نـگـفـتـه انـد ولى بـا مـطـالعـه واقـعـه ى ذیـل مـى تـوان گـفـت : ام اسحاق در کربلا حاضر و به طور یقین در زمره ى اسیران کربلا نیز بوده است .
ام اسـحاق ، همسر امام حسین (ع ) در روز عاشورا فرزندى به دنیا آورد که او را عبداللّه نامیدند. او بـه دسـت عـبداللّه بن عقبه غنوى و به قولى هانى بن ثبیت حضرمى با تیر مجروح شد. امام حـسـین (ع ) خون او را به سوى آسمان ریخت و خونش به زمین بازنگشت . امام باقر (ع ) فرموده است :
اگـر قـطـره ى از ایـن خـون بـه زمـیـن مـى ریـخـت عـذاب الهـى بـر مـردم نازل مى گشت .(329)
4 ـ ام الکرام (330)
ام الکرام ، دختر گرامى امام على (ع ) و مادرش ام ولد است .(331) به گفته ى عماد زاده ، او هـمـراه بـرادرش سـیـّدالشـهـدا (ع ) بـه کـربـلا آمـد و پـس از عـاشـورا بـه دسـت دشـمـنـان اهـل بـیـت (ع ) از کـربـلا بـه کـوفـه و سـپـس به شام به اسارت برده شد.(332) از جزئیات زندگى و اقدامات وى در طول اسارت اطلاع دیگرى در دست نیست .
5 ـ اُمامه
امـامـه ، فـرزنـد امـام عـلى (ع ) و مادرش ام ولد است .(333) او با صلت بن عبداللّه ، از نوادگان عبدالمطلب ، ازدواج کرد و براى او دخترى به نام نفیسه به دنیا آورد.(334) بـه گـفـتـه ى عـمـادزاده ، امامه جزو زنان حاضر در کربلا بوده و قطعا در کاروان اسیران نیز حضور داشته است .(335)
6 ـ ام جعفر
ام جـعـفـر نـامـش جـمـانـه ، فرزند امام اوّل شیعیان ، و مادرش ام ولد است .(336) بنا به گـزارشـى دیـگـر، ام جـعـفـر و جـُمـانـه ، نـام دو دخـتـر از فـرزنـدان امـام عـلى (ع ) مـى باشد.(337)
وى از زنـان حـاضـر در کـربـلا و از اسـیـران آن حادثه ى خونین است .(338) از سایر خصوصیات و جزئیات زندگى وى اطلاعى دیگرى در دست نیست .
7 ـ ام الحسن بنت على (ع )
ام الحـسـن یـا ام الحـسـیـن از فـرزنـدان امـام عـلى (ع ) اسـت .(339) نـام وى رمله ى کبرى ،(340) مـادرش ام سـعـیـد دخـتـر عـروة بن مسعود ثقفى (341) و بنا به نقلى ام شـعـیب مخزومیه مى باشد.(342) او با پسر عمّه ى خود، جعدة بن هبیره ى مخزومى که از شـیـعـیـان خـاص حـضـرت امـیر المؤ منین (ع ) و فرزند ام هانى بود ازدواج کرد(343) و خداوند متعال شش فرزند به نام هاى ، جعفر، على ، حسن ، حارث ، عبداللّه ، یحیى به وى عنایت کـرد.(344) ام الحـسـن ، پـس از وفـات جـعـدة ، بـه عـقـد جـعـفـربـن عـقیل در آمد ولى براى او فرزندى نزاد.(345) برخى عبداللّه بن زبیربن عوام را نیز از همسران ام الحسن دانسته اند.(346) اگرچه مورّخین به اسارت وى تصریح نکرده اند ولى بنا بر حضورش در کربلا،(347) به یقین جزو اسیران کربلا نیز بوده است .
8 ـ ام خلف
نـام او در مـنـابـع کـهـن وجـود نـدارد. ولى در مـنـابـع مـتـاءخـر نـقل شده که وى همسر مسلم بن عوسجه و همان زنى است که در روز عاشورا پس از شهادت مسلم ، فـرزنـدش ، خـلف را بـه رفـتـن بـه مـیـدان نـبـرد و دفـاع از فـرزنـد رسـول خـدا (ص ) تشویق کرد(348) و خود عصر عاشورا به اسارت نیروهاى دشمن در آمد.
9 ـ ام عبداللّه
ام عـبـداللّه (349) فـرزنـد امـام مـجـتـبـى (ع )، نـامـش ، فـاطـمـه و مـادرش ام ولد اسـت .(350) او بـا امـام سـجـاد (ع ) ازدواج کـرد و از وى چـهـار فـرزند به نام هاى امام محمد باقر (ع )، حسن ، على و عبداللّه متولد شد.(351) او در خاندان امام حسن (ع )، در صداقت و راسـتـگـویى ، بى نظیر و نخستین زن علویه بود که فرزند علوى (امام باقر (ع )) به دنیا آورد.(352)
ام عبداللّه با عموى بزرگوارش ، امام حسین (ع ) به کربلا آمد و در لباس اسارت به کوفه و شـام برده شد. در دوران اسارت شاهد در غل و زنجیر بودن همسر (امام سجاد (ع ))، گرسنگى و تشنگى فرزند (امام محمد باقر (ع )) و دیدن سرهاى خویشاوندان بر نیزه بود.(353) در منابع کهن و اخیر اطلاعات دیگرى درباره ى نامبرده وجود ندارد.
10 ـ ام عمروبن جناده
نام او بحریه و پدرش مسعود خزرجى است . وى در روز عاشورا، پس از شهادت همسرش ، جناده ، بـه فـرزنـد نـه یـا یـازده سـاله ى خـود امـر کـرد بـه مـیـدان رفـتـه و مشغول نبرد شود. وقتى عمرو به شهادت رسید، مادر، با خواندن رجز، سر او را به طرف دشمن انـداخـت و یـک نفر را کشت . سپس عمود خیمه را به دست گرفت و با حمله به خصمِ زبون دو نفر دیـگـر را نـیز به هلاکت رساند. آنگاه ، امام حسین (ع )، او را از ادامه ى جهاد و مبارزه منع کرد و ام عـمرو به خیمه بازگشت .(354) از سایر جزئیات زندگى و اقدامات مثبت وى در دوران اسارت اطلاعى در دست نیست .
11 ـ ام کلثوم بنت عبداللّه جعفر
ام کـلثـوم ، فـرزنـد عـبـداللّه بـن جـعـفـربـن ابـى طـالب (ع ) و حـضـرت زیـنـب (س ) اسـت .(355) بـرخـى بـه وى لقـب ((صـغـرى )) داده اند.(356) معاویة ، او را براى یزید خواستگارى ، ولى دایى بزرگوارش ، امام حسین (ع ) با این وصلت مخالفت کرد و ایشان را بـه عـقـد ازدواج پـسـر عـمـویـش ، قـاسـم بـن مـحـمـدبـن جـعـفـربـن ابـى طـالب (ع ) در آورد.(357) خـداونـد مـتـعـال نـیـز فـرزنـدى بـه نـام ((فـاطـمـه )) بـه آنـان عـنـایـت کرد.(358)
ام کلثوم ، همراه همسر خود، قاسم ، به دشت خونین نینوا آمد و پس از شهادت وى ، از کربلا به کـوفـه و شـام بـه اسـیـرى بـرده شـد.(359) مـورّخـان درباره ى اقدامات وى در دوران اسـارت ، گـزارشى نقل نکرده اند. گروهى از رجال نویسان ، حجّاج بن یوسف ، ابان بن عثمان بـن عـفـان (360) و خـالدبـن یـزیدبن معاویه را نیز از همسران ام کلثوم ، پس از قاسم دانسته اند.(361)
12 ـ ام کلثوم بنت على (ع ) زینب صغرى
13 ـ امّ کلثوم صغرى
امّ کـلثومِ صغرى ، یکى از دختران امیر المؤ منین (ع )،(362) به گفته برخى از منابع از کـسانى است که در کربلا حضور داشت و به همراه شمار دیگرى به اسارت لشکریان بنى امیّه درآمد.(363)
گـرچـه بـسـیـارى از مـنـابـع از ام کـلثوم به عنوان یکى اسیران حادثه عاشورا نام برده اند، بدون این که مقیّد به صغرى و کبرى کنند.(364)
14 ـ ام کلثوم صغرى رقیه بنت على (ع )
15 ـ امّ کلثوم کبرى
ام کلثوم کبرى یکى از فرزندان امیر المؤ منین (ع ) است .(365) وى به همراه شوهرش ، عـون بـن جـعـفـر از مـدیـنـه بـه امـام حسین (ع ) پیوستند و به همراه آن حضرت در کربلا حضور داشـتـنـد. شـوهـرش در روز عـاشـورا بـه درجـه رفـیـع شـهـادت نـایـل شـد(366) و خـودش بـه اسارت لشکریان بنى امیّه درآمد.(367) گرچه بـسـیارى از منابع نام ام کلثوم را به عنوان بانویى که در کربلا حضور داشت و جزء اسیران بود آورده اند ولى مقیّد به صغرى و کبرى ننمودند.(368)
16 ـ ام الثغر خوصاء
17 ـ ام محسن
او، مـادر مـحـسـن بـن حـسـیـن (ع )(369) و نـامـش نـامـعـلوم اسـت .(370) ولى احـتمال دارد، وى همان رباب یا شهربانو باشد.(371) یاقوت حُمَوى مى گوید: وقتى کاروان اسیران کربلا به کوه جوشن رسید که معدن مس و در غرب حلب است ، ام محسن فرزندش را سقط کرد. تلاش وى براى تهیّه آذوقه در آن مکان بى نتیجه ماند. کارگران آنجا هم نه تنها وى را مـسـاعـدت نـکـردنـد بلکه ناسزا نیز گفتند. ام محسن ، از این کار، خشمگین شد و از خداوند مـتـعـال خـواسـت تـا آنـان را مـجـازات کـنـد. بـر اثـر نـفـریـن او بـرکـت از آن کـوه گـرفـتـه شد.(372) از زندگى وى اطلاع دیگرى در دست نیست .
18 ـ ام وهب
از جـمـله زنانى که در کربلا حضور داشته ، ام وهب بوده ، وى به همراه شوهرش و یا به همراه فـرزنـدش در همان روز عاشورا طبق گفته اکثر مورّخان به شهادت رسید. اما منتخب التواریخ او را در شمار اسیران کربلا قرار داده است .(373)
19 ـ ام هانى بنت على (ع )
ام هـانـى ، فـرزنـد امـام عـلى (ع ) و مـادرش ام ولد اسـت .(374) او بـا پـسر عموى خود، عـبـداللّه اکـبـربـن عـقـیـل ازدواج کرد(375) و داراى فرزندانى به نام هاى محمد اوسط، عبدالرحمن ، مسلم و ام کلثوم گردید.(376) ام هـانـى بـا هـمسرش به کربلا آمد و پس از شهادت وى همراه کاروان اسیران به کوفه و شام رفت .(377)
20 ـ امیمة سکینه (ع )
21 ـ امینة سکینه (ع )
22 ـ بحریة بنت مسعود ام عمروبن جناده
23 ـ جُمانة ام جعفر
24 ـ جُمانة
جـُمـانـة ، فـرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد و عمّه ى امام حسین (ع ) است . او با پسر عمویش ، ابـوسـفـیـان بـن حـارث بـن عـبـدالمـطـلب ،(378) از اصـحـاب خـوش سـخـن رسول خدا و از سرایندگان مرثیه آن بزرگوار ازدواج کرد(379) و برایش فرزندى به نام عبداللّه به دنیا آورد.(380) وى در واقعه ى خونین کربلا و حوادث تلخ پس از آن حـضـور داشـت (381) و افـشـاگـر چـهـره ى باطل حکومت یزید در دوران اسارت بود.
25 ـ حسن بن حسن (ع ) حسن مثّنا
26 ـ حسن مثّنا
حـسن ، فرزند امام مجتبى (ع ) و مادرش ، خوله دختر منظور فرازیه است .(382) او مردى بـزرگ ، دانـشمند و پارسا بود(383) و سرپرستى صدقات امام على (ع ) را در زمان خود به عهده داشت .(384) حـسـن مـثـّنـى ، بـراى خـواسـتـگـارى یـکـى از دو دخـتـر عـمـویـش بـه مـنـزل امـام حـسـیـن (ع ) رفـت . آن حـضـرت به او فرمود: خودت هر کدام را که بیشتر دوست دارى انتخاب کن . ولى او شرم کرد و پاسخى نداد. امام حسین (ع ) فرمود: من دخترم ، فاطمه را برایت انتخاب مى کنم ؛ زیرا او به مادرم فاطمه شبیه تر است .(385) فـرزنـدان وى ، از فـاطـمـه و دو زن دیـگر(386) عبارتند از: محمد، عبداللّه ، ابراهیم ، جعفر، داود، زینب ، ام کلثوم ، فاطمه ، مُلیکه و ام القاسم .(387)
حسن ، در حماسه ى روز عاشورا شرکت جست و در رویارویى با دشمن زبون ، هفده تن از آنان را بـه هـلاکـت رسـانـد. او کـه بـه شـدّت مـجروح و دست راستش قطع شده بود،(388) با وسـاطـت اسـمـاءبن خارجه فزارى ، از هم قبیله اى هاى مادرش ، از صحنه ى نبرد خارج گردید و بـه اسـارت درآمـد.(389) حـسـن مثنى نیز مانند سایر اسیران بر شتر بى جهاز برهنه ،(390) سـوار و بـه سـوى شام برده شد. او مى گوید: چون نزد یزید رفتم تعداد ما بـیـش از ده نـفـر بـود. بـه فـرمـان وى ، بـه سـوى مـدیـنـه حـرکـت کـرد. در اوّل ماه بدانجا رسیدیم .(391) سـرانـجـام ، حـسـن بـن حـسن (ع ) در سى و پنج سالگى در مدینه دیده از جهان فرو بست و به دیدار حقّ شتافت .(392)
27 ـ حسنیه
از جزئیات زندگى او اطلاع کاملى در دست نیست . تنها، در برخى از منابع متاءخر آمده است : امام حسین (ع )، وى را از نوفل بن حارث بن عبدالمطلب خرید و به عقد ازدواج مردى به نام ((سهم )) در آورد. حـسـنـیه ، کنیز امام حسین (ع )، که در منزل امام سجاد (ع ) خدمت مى کرده همراه سیّدالشهدا (ع ) بـا پسرش منجح بن سهم به کربلا آمد.(393) منجح در رکاب اباعبداللّه الحسین (ع ) بـه شـهـادت رسـیـد(394) و حـسـنـیـه ، بـا دل پرغم و چشم اشکبار، با کاروان اسارت به کوفه برده شد.
28 ـ حسین بن حسن (ع )
حـسـیـن ، فـرزنـد دوّمین امام شیعیان جهان ، امام حسن (ع )،(395) مادرش ظمیاء و امّ ولد است .(396) از آنـجـا کـه دنـدان هـاى جـلویـش شـکـسـتـه بـود بـه وى ، اثـرم مـى گفتند.(397) فرزندانش عبارتند از: على ، حسن ، محمد،(398) ام سلمه ، کلثوم و فـاطـمـه .(399) برخى از معاصرین ، او را در زمره ى اسیران حادثه ى کربلا قرار داده اند.(400) از نامبرده ، اطلاع دیگرى در دست نیست .
29 ـ خدیجه بنت على (ع )
خـدیـجه ، دخت گرامى امام على (ع ) و مادرش ام ولد است .(401) وى با پسر عموى خود، عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیل (402) و سپس با عبدالرحمن بن عبداللّه ... بن عبد شمس ازدواج و خـداونـد مـتـعـال از عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیـل سـه فـرزنـد بـه نـام هـاى سـعـیـد، عقیل و حمیده به ایشان عنایت کرد.(403)
خـدیـجـه ، بـانـوى شـجـاع کـاروان حـسـیـنـى ، عـلاوه بـر تـحـمـّل مـصـیـبت شهادت همسرش ، عبدالرحمن بن عقیل و دو جوان دلبندش در کربلا شاهد و ناظر دوران تلخ اسارت نیز بوده است . او سرانجام در کوفه ، دیده از جهان فروبست و به جوار حق شتافت .(404)
حرکت کاروان اسراء از کربلاعمر سعد ملعون روز یازدهم تا وقت ظهر در کربلا ماند و بر کشته های لشکریان خود نماز خواند و آنها را دفن کردند، ولی بدنهای بی سر شهیدان را در آن بیابان رها کرد. سپس دستور داد زنان، کودکان و بازماندگان واقعه عاشورا را بعنوان اسیر به همراه خود به کوفه ببرند. هنگام خروج آنان از سرزمین کربلا، به خواسته اسیران و یا به دستور عمر بن سعد جهت تازه کردن داغ اسیران و عزیز از دست دادگان، آنان را از کنار پیکرهای شهیدان عبور دادند. لحظه وداع بازماندگان با بدنهای بی سر شهدا، محشری بود .
تشکیل مجلس ابن زیادروز یازدهم عمر سعد به کوفه آمد. ابن زیاد اذن عمومی داد تا مردم در مجلس حاضر شوند. سپس سرِمطهر امام حسین علیه السلام را نزد او گذاشتند و او نگاه می‌کرد و تبسم می‌نمود و با چوبی که در دست داشت جسارت می‌نمود. ۲
حرکت اهل بیت امام حسین علیه السلام به سوی کوفهعصر روز یازدهم اهل بیت علیهم السلام را با حالت اسارت به طرف کوفه بردند. نزدیک غروب حرکت کردند و شبانه به کوفه رسیدند. لذا آن بزرگواران داغدیده را تا صبح پشت دروازه‌های کوفه نگه داشتند. هنگام صبح عمر سعد ملعون از کوفه خارج شد، و بسان فرمانده‌ای که از فتوحات خویش خوشحال است همراه اسراء وارد کوفه شد. جمعیت فراوانی به دیدن اسیران آمدند، که برخی اظهار خوشحالی و شادمانی کرده و برخی دیگر در مظلومیت اهل بیت(ع) و در عزای سید شهیدان، می گریستند و ضجه می زدند .
در زیر با مشهورترین افراد از اسیران کاروان کربلا آشنا می شویم.
1- ام کلثوم کبرى زینب کبرى2- آمنه سکینه
3 ـ ام اسحاق بنت طلحة
ام اسـحـاق یـا ام الحـق ،(321) فـرزند طلحة بن عبیداللّه است .(322) نام او را، عاتکه (323) و مادرش را جرباء بنت قسامه، از قبیله ى طى گفته اند.(324)
مـورّخـان ، نـام هـمـسـران او و فـرزنـدانـش را بـه تـرتـیـب چـنـیـن نقل کرده اند:
1 ـ امـام حـسـن مـجـتـبى (ع ). ام اسحاق ، چهار پسر به نام هاى حسن ، حسین ، طلحة ، ابوبکر و یک دختر به نام فاطمه براى امام دوم (ع ) به دنیا آورد.(325)
2 ـ امـام حـسـیـن (ع ). ایـن بـزرگـوار، بـنـا بـه سـفارش برادر که هنگام شهادت به او فرمود: بـرادر! من از این زن راضى هستم ، نگذارید که او از خانه هایتان خارج شود،(326) با ام اسحاق ازدواج کرد و خداوند متعال ، فاطمه و عبداللّه را به ایشان عنایت کرد.(327)
3 ـ عـبـداللّه بـن مـحـمـدبـن ابـى عـتـیـق . امـیـّه ، فـرزنـد عـزیـز ام اسـحـاق از عـبـداللّه مـى باشد.(328)
مـنـابـع کـهـن از حـضـور یـا عـدم حـضـور ام اسـحـاق در کـربـلا و تـحـمـل مـشـقـت هـاى دوران اسـارت وى سـخـنـى نـگـفـتـه انـد ولى بـا مـطـالعـه واقـعـه ى ذیـل مـى تـوان گـفـت : ام اسحاق در کربلا حاضر و به طور یقین در زمره ى اسیران کربلا نیز بوده است .
ام اسـحاق ، همسر امام حسین (ع ) در روز عاشورا فرزندى به دنیا آورد که او را عبداللّه نامیدند. او بـه دسـت عـبداللّه بن عقبه غنوى و به قولى هانى بن ثبیت حضرمى با تیر مجروح شد. امام حـسـین (ع ) خون او را به سوى آسمان ریخت و خونش به زمین بازنگشت . امام باقر (ع ) فرموده است :
اگـر قـطـره ى از ایـن خـون بـه زمـیـن مـى ریـخـت عـذاب الهـى بـر مـردم نازل مى گشت .(329)
4 ـ ام الکرام (330)
ام الکرام ، دختر گرامى امام على (ع ) و مادرش ام ولد است .(331) به گفته ى عماد زاده ، او هـمـراه بـرادرش سـیـّدالشـهـدا (ع ) بـه کـربـلا آمـد و پـس از عـاشـورا بـه دسـت دشـمـنـان اهـل بـیـت (ع ) از کـربـلا بـه کـوفـه و سـپـس به شام به اسارت برده شد.(332) از جزئیات زندگى و اقدامات وى در طول اسارت اطلاع دیگرى در دست نیست .
5 ـ اُمامه
امـامـه ، فـرزنـد امـام عـلى (ع ) و مادرش ام ولد است .(333) او با صلت بن عبداللّه ، از نوادگان عبدالمطلب ، ازدواج کرد و براى او دخترى به نام نفیسه به دنیا آورد.(334) بـه گـفـتـه ى عـمـادزاده ، امامه جزو زنان حاضر در کربلا بوده و قطعا در کاروان اسیران نیز حضور داشته است .(335)
6 ـ ام جعفر
ام جـعـفـر نـامـش جـمـانـه ، فرزند امام اوّل شیعیان ، و مادرش ام ولد است .(336) بنا به گـزارشـى دیـگـر، ام جـعـفـر و جـُمـانـه ، نـام دو دخـتـر از فـرزنـدان امـام عـلى (ع ) مـى باشد.(337)
وى از زنـان حـاضـر در کـربـلا و از اسـیـران آن حادثه ى خونین است .(338) از سایر خصوصیات و جزئیات زندگى وى اطلاعى دیگرى در دست نیست .
7 ـ ام الحسن بنت على (ع )
ام الحـسـن یـا ام الحـسـیـن از فـرزنـدان امـام عـلى (ع ) اسـت .(339) نـام وى رمله ى کبرى ،(340) مـادرش ام سـعـیـد دخـتـر عـروة بن مسعود ثقفى (341) و بنا به نقلى ام شـعـیب مخزومیه مى باشد.(342) او با پسر عمّه ى خود، جعدة بن هبیره ى مخزومى که از شـیـعـیـان خـاص حـضـرت امـیر المؤ منین (ع ) و فرزند ام هانى بود ازدواج کرد(343) و خداوند متعال شش فرزند به نام هاى ، جعفر، على ، حسن ، حارث ، عبداللّه ، یحیى به وى عنایت کـرد.(344) ام الحـسـن ، پـس از وفـات جـعـدة ، بـه عـقـد جـعـفـربـن عـقیل در آمد ولى براى او فرزندى نزاد.(345) برخى عبداللّه بن زبیربن عوام را نیز از همسران ام الحسن دانسته اند.(346) اگرچه مورّخین به اسارت وى تصریح نکرده اند ولى بنا بر حضورش در کربلا،(347) به یقین جزو اسیران کربلا نیز بوده است .
8 ـ ام خلف
نـام او در مـنـابـع کـهـن وجـود نـدارد. ولى در مـنـابـع مـتـاءخـر نـقل شده که وى همسر مسلم بن عوسجه و همان زنى است که در روز عاشورا پس از شهادت مسلم ، فـرزنـدش ، خـلف را بـه رفـتـن بـه مـیـدان نـبـرد و دفـاع از فـرزنـد رسـول خـدا (ص ) تشویق کرد(348) و خود عصر عاشورا به اسارت نیروهاى دشمن در آمد.
9 ـ ام عبداللّه
ام عـبـداللّه (349) فـرزنـد امـام مـجـتـبـى (ع )، نـامـش ، فـاطـمـه و مـادرش ام ولد اسـت .(350) او بـا امـام سـجـاد (ع ) ازدواج کـرد و از وى چـهـار فـرزند به نام هاى امام محمد باقر (ع )، حسن ، على و عبداللّه متولد شد.(351) او در خاندان امام حسن (ع )، در صداقت و راسـتـگـویى ، بى نظیر و نخستین زن علویه بود که فرزند علوى (امام باقر (ع )) به دنیا آورد.(352)
ام عبداللّه با عموى بزرگوارش ، امام حسین (ع ) به کربلا آمد و در لباس اسارت به کوفه و شـام برده شد. در دوران اسارت شاهد در غل و زنجیر بودن همسر (امام سجاد (ع ))، گرسنگى و تشنگى فرزند (امام محمد باقر (ع )) و دیدن سرهاى خویشاوندان بر نیزه بود.(353) در منابع کهن و اخیر اطلاعات دیگرى درباره ى نامبرده وجود ندارد.
10 ـ ام عمروبن جناده
نام او بحریه و پدرش مسعود خزرجى است . وى در روز عاشورا، پس از شهادت همسرش ، جناده ، بـه فـرزنـد نـه یـا یـازده سـاله ى خـود امـر کـرد بـه مـیـدان رفـتـه و مشغول نبرد شود. وقتى عمرو به شهادت رسید، مادر، با خواندن رجز، سر او را به طرف دشمن انـداخـت و یـک نفر را کشت . سپس عمود خیمه را به دست گرفت و با حمله به خصمِ زبون دو نفر دیـگـر را نـیز به هلاکت رساند. آنگاه ، امام حسین (ع )، او را از ادامه ى جهاد و مبارزه منع کرد و ام عـمرو به خیمه بازگشت .(354) از سایر جزئیات زندگى و اقدامات مثبت وى در دوران اسارت اطلاعى در دست نیست .
11 ـ ام کلثوم بنت عبداللّه جعفر
ام کـلثـوم ، فـرزنـد عـبـداللّه بـن جـعـفـربـن ابـى طـالب (ع ) و حـضـرت زیـنـب (س ) اسـت .(355) بـرخـى بـه وى لقـب ((صـغـرى )) داده اند.(356) معاویة ، او را براى یزید خواستگارى ، ولى دایى بزرگوارش ، امام حسین (ع ) با این وصلت مخالفت کرد و ایشان را بـه عـقـد ازدواج پـسـر عـمـویـش ، قـاسـم بـن مـحـمـدبـن جـعـفـربـن ابـى طـالب (ع ) در آورد.(357) خـداونـد مـتـعـال نـیـز فـرزنـدى بـه نـام ((فـاطـمـه )) بـه آنـان عـنـایـت کرد.(358)
ام کلثوم ، همراه همسر خود، قاسم ، به دشت خونین نینوا آمد و پس از شهادت وى ، از کربلا به کـوفـه و شـام بـه اسـیـرى بـرده شـد.(359) مـورّخـان درباره ى اقدامات وى در دوران اسـارت ، گـزارشى نقل نکرده اند. گروهى از رجال نویسان ، حجّاج بن یوسف ، ابان بن عثمان بـن عـفـان (360) و خـالدبـن یـزیدبن معاویه را نیز از همسران ام کلثوم ، پس از قاسم دانسته اند.(361)
12 ـ ام کلثوم بنت على (ع ) زینب صغرى
13 ـ امّ کلثوم صغرى
امّ کـلثومِ صغرى ، یکى از دختران امیر المؤ منین (ع )،(362) به گفته برخى از منابع از کـسانى است که در کربلا حضور داشت و به همراه شمار دیگرى به اسارت لشکریان بنى امیّه درآمد.(363)
گـرچـه بـسـیـارى از مـنـابـع از ام کـلثوم به عنوان یکى اسیران حادثه عاشورا نام برده اند، بدون این که مقیّد به صغرى و کبرى کنند.(364)
14 ـ ام کلثوم صغرى رقیه بنت على (ع )
15 ـ امّ کلثوم کبرى
ام کلثوم کبرى یکى از فرزندان امیر المؤ منین (ع ) است .(365) وى به همراه شوهرش ، عـون بـن جـعـفـر از مـدیـنـه بـه امـام حسین (ع ) پیوستند و به همراه آن حضرت در کربلا حضور داشـتـنـد. شـوهـرش در روز عـاشـورا بـه درجـه رفـیـع شـهـادت نـایـل شـد(366) و خـودش بـه اسارت لشکریان بنى امیّه درآمد.(367) گرچه بـسـیارى از منابع نام ام کلثوم را به عنوان بانویى که در کربلا حضور داشت و جزء اسیران بود آورده اند ولى مقیّد به صغرى و کبرى ننمودند.(368)
16 ـ ام الثغر خوصاء
17 ـ ام محسن
او، مـادر مـحـسـن بـن حـسـیـن (ع )(369) و نـامـش نـامـعـلوم اسـت .(370) ولى احـتمال دارد، وى همان رباب یا شهربانو باشد.(371) یاقوت حُمَوى مى گوید: وقتى کاروان اسیران کربلا به کوه جوشن رسید که معدن مس و در غرب حلب است ، ام محسن فرزندش را سقط کرد. تلاش وى براى تهیّه آذوقه در آن مکان بى نتیجه ماند. کارگران آنجا هم نه تنها وى را مـسـاعـدت نـکـردنـد بلکه ناسزا نیز گفتند. ام محسن ، از این کار، خشمگین شد و از خداوند مـتـعـال خـواسـت تـا آنـان را مـجـازات کـنـد. بـر اثـر نـفـریـن او بـرکـت از آن کـوه گـرفـتـه شد.(372) از زندگى وى اطلاع دیگرى در دست نیست .
18 ـ ام وهب
از جـمـله زنانى که در کربلا حضور داشته ، ام وهب بوده ، وى به همراه شوهرش و یا به همراه فـرزنـدش در همان روز عاشورا طبق گفته اکثر مورّخان به شهادت رسید. اما منتخب التواریخ او را در شمار اسیران کربلا قرار داده است .(373)
19 ـ ام هانى بنت على (ع )
ام هـانـى ، فـرزنـد امـام عـلى (ع ) و مـادرش ام ولد اسـت .(374) او بـا پـسر عموى خود، عـبـداللّه اکـبـربـن عـقـیـل ازدواج کرد(375) و داراى فرزندانى به نام هاى محمد اوسط، عبدالرحمن ، مسلم و ام کلثوم گردید.(376) ام هـانـى بـا هـمسرش به کربلا آمد و پس از شهادت وى همراه کاروان اسیران به کوفه و شام رفت .(377)
20 ـ امیمة سکینه (ع )
21 ـ امینة سکینه (ع )
22 ـ بحریة بنت مسعود ام عمروبن جناده
23 ـ جُمانة ام جعفر
24 ـ جُمانة
جـُمـانـة ، فـرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد و عمّه ى امام حسین (ع ) است . او با پسر عمویش ، ابـوسـفـیـان بـن حـارث بـن عـبـدالمـطـلب ،(378) از اصـحـاب خـوش سـخـن رسول خدا و از سرایندگان مرثیه آن بزرگوار ازدواج کرد(379) و برایش فرزندى به نام عبداللّه به دنیا آورد.(380) وى در واقعه ى خونین کربلا و حوادث تلخ پس از آن حـضـور داشـت (381) و افـشـاگـر چـهـره ى باطل حکومت یزید در دوران اسارت بود.
25 ـ حسن بن حسن (ع ) حسن مثّنا
26 ـ حسن مثّنا
حـسن ، فرزند امام مجتبى (ع ) و مادرش ، خوله دختر منظور فرازیه است .(382) او مردى بـزرگ ، دانـشمند و پارسا بود(383) و سرپرستى صدقات امام على (ع ) را در زمان خود به عهده داشت .(384) حـسـن مـثـّنـى ، بـراى خـواسـتـگـارى یـکـى از دو دخـتـر عـمـویـش بـه مـنـزل امـام حـسـیـن (ع ) رفـت . آن حـضـرت به او فرمود: خودت هر کدام را که بیشتر دوست دارى انتخاب کن . ولى او شرم کرد و پاسخى نداد. امام حسین (ع ) فرمود: من دخترم ، فاطمه را برایت انتخاب مى کنم ؛ زیرا او به مادرم فاطمه شبیه تر است .(385) فـرزنـدان وى ، از فـاطـمـه و دو زن دیـگر(386) عبارتند از: محمد، عبداللّه ، ابراهیم ، جعفر، داود، زینب ، ام کلثوم ، فاطمه ، مُلیکه و ام القاسم .(387)
حسن ، در حماسه ى روز عاشورا شرکت جست و در رویارویى با دشمن زبون ، هفده تن از آنان را بـه هـلاکـت رسـانـد. او کـه بـه شـدّت مـجروح و دست راستش قطع شده بود،(388) با وسـاطـت اسـمـاءبن خارجه فزارى ، از هم قبیله اى هاى مادرش ، از صحنه ى نبرد خارج گردید و بـه اسـارت درآمـد.(389) حـسـن مثنى نیز مانند سایر اسیران بر شتر بى جهاز برهنه ،(390) سـوار و بـه سـوى شام برده شد. او مى گوید: چون نزد یزید رفتم تعداد ما بـیـش از ده نـفـر بـود. بـه فـرمـان وى ، بـه سـوى مـدیـنـه حـرکـت کـرد. در اوّل ماه بدانجا رسیدیم .(391) سـرانـجـام ، حـسـن بـن حـسن (ع ) در سى و پنج سالگى در مدینه دیده از جهان فرو بست و به دیدار حقّ شتافت .(392)
27 ـ حسنیه
از جزئیات زندگى او اطلاع کاملى در دست نیست . تنها، در برخى از منابع متاءخر آمده است : امام حسین (ع )، وى را از نوفل بن حارث بن عبدالمطلب خرید و به عقد ازدواج مردى به نام ((سهم )) در آورد. حـسـنـیه ، کنیز امام حسین (ع )، که در منزل امام سجاد (ع ) خدمت مى کرده همراه سیّدالشهدا (ع ) بـا پسرش منجح بن سهم به کربلا آمد.(393) منجح در رکاب اباعبداللّه الحسین (ع ) بـه شـهـادت رسـیـد(394) و حـسـنـیـه ، بـا دل پرغم و چشم اشکبار، با کاروان اسارت به کوفه برده شد.
28 ـ حسین بن حسن (ع )
حـسـیـن ، فـرزنـد دوّمین امام شیعیان جهان ، امام حسن (ع )،(395) مادرش ظمیاء و امّ ولد است .(396) از آنـجـا کـه دنـدان هـاى جـلویـش شـکـسـتـه بـود بـه وى ، اثـرم مـى گفتند.(397) فرزندانش عبارتند از: على ، حسن ، محمد،(398) ام سلمه ، کلثوم و فـاطـمـه .(399) برخى از معاصرین ، او را در زمره ى اسیران حادثه ى کربلا قرار داده اند.(400) از نامبرده ، اطلاع دیگرى در دست نیست .
29 ـ خدیجه بنت على (ع )
خـدیـجه ، دخت گرامى امام على (ع ) و مادرش ام ولد است .(401) وى با پسر عموى خود، عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیل (402) و سپس با عبدالرحمن بن عبداللّه ... بن عبد شمس ازدواج و خـداونـد مـتـعـال از عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیـل سـه فـرزنـد بـه نـام هـاى سـعـیـد، عقیل و حمیده به ایشان عنایت کرد.(403)
خـدیـجـه ، بـانـوى شـجـاع کـاروان حـسـیـنـى ، عـلاوه بـر تـحـمـّل مـصـیـبت شهادت همسرش ، عبدالرحمن بن عقیل و دو جوان دلبندش در کربلا شاهد و ناظر دوران تلخ اسارت نیز بوده است . او سرانجام در کوفه ، دیده از جهان فروبست و به جوار حق شتافت .(404)
برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید
