به گزارش خیمه گاه؛ دوران پس از فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی را می توان دوران حیات مجدد اسلام در بین مردم جمهوری آذربایجان دانست که البته هنوز به مانند طفلی تازه پا گرفته در مراحل اولیه بازیابی جایگاه واقعی خویش می باشد .

 

بعد از استقلال جمهوری آذربایجان به دلیل سیاستهای فرهنگی گذشته و باتوجه به عدم همخوانی منافع شخصی وحزبی سران این کشوربا دین اسلام و مذهب تشیع و نیز به دلیل فشار قدرتهای خارجی مخصوصا آمریکا؛بدون توجه به مذهب اکثریت مردم این جمهوری؛قانون اساسی این کشور بر اساس دو اصل لائیسم (دنیوی بودن) وسكولاریسم (جدایی‌ دین از سیاست) وضع گردید.

بندهای 2،3،4 اصل 48 قانون اساسی جمهوری آذربایجان که به موضوع دین اختصاص یافته است سیاست دولت آذربایجان در قبال مذهب بیش از 80 درصد مردم آذربایجان را به خوبی نشان می دهد :

بند 2- «هركس حق نگرش مستقل به دین، اعتقاد به هر دینی بصورت فردی و یا جمعی، عدم اعتقاد به هیچ دینی و همچنین بیان و انتشار اعتقاد دینی خود را دارد.»

بند 3- «انجام مراسم دینی در صورتی كه قواعد و انضباط اجتماعی را برهم نزند و یا در ضدیت با اخلاق عمومی نباشد آزاد است.»

بند 4- «عقیده و اعتقاد دینی موجب برائت برهم زدن حقوق جمعی نمی‌شود.»

 چنانچه ملاحظه می‌شود قانون اساسی جمهوری آذربایجان نه تنها از اسلام و مذهب تشیع كه دین و مذهب اكثریت مطلق مردم این كشور است، سخنی به میان نیاورده بلكه با بیان اینكه عدم اعتقاد به هیچ دینی آزاد است بی‌دینی را نیز تائید كرده است.درحال حاضر حق نگرش آزاد به دین(بند2 ماده 48) صرفا در خدمت یهودیان وابسته به صهیونیست قرار گرفته که با اهداف خاصی در جمهوری آذربایجان حضور دارند.آنان با ساخت کنیسه های متعدد و فعالیتهایی از قبیل جذب جوانان آذری و... در صدد افزایش تاثیر گذاری صهیونیستها بر دولتمردان باکو هستند این در حالی است که حدود 80 درصد از مردم آذربایجان ( شیعیان ) علیرغم خواست قلبی نمی توانند به نحو دلخواه خود؛مراسم ماه محرم را برگزار نمایند . امروزه بندهای 3 و 4 ماده اخیر الذکر به دستاویز دولت جمهوری آذربایجان  برای برخورد با مراسم عزاداری ماه محرم در سطح خیابانها تبدیل شده است .این در حالی است که در اولین سال های استقلال جمهوری آذربایجان مراسم عزاداری حسینی و به خصوص روز عاشورا در سطح گسترده تری در معابر عمومی این کشوربرگزار می شد که برخی محافل لاییک و وابسته به غرب با ابراز نگرانی از این وضعیت و با استناد به قانون اساسی موصوف محدودیت هایی را ایجاد و در زمان حاضر مراسم عزاداری در سراسر این کشور در مساجد وحسینیه ها برگزار می شود و حضور گسترده و پرشور جوانان از ویژگی های این آیین هااست.

 

در جمهوری آذربایجان اکثر شیعیان به ماه محرم اعتقاد قلبی ویژه ای دارند. در مناطق  شیعه‌نشین معمولا تا اربعین حسینی به موسیقی گوش نمی‌دهند و تلاش می نمایند کارهای غیرشرعی انجام ندهند. در این مناطق مراسم عروسی در ماه محرم و صفر برگزار نمی‌شود..تا پایان ماه محرم و اربعین حسینی، معمولا در خانواده هایی که با اعتقادات دینی آشنایی دارند مخصوصا در مناطق جنوبی این کشور ، خانم ها موهایشان را رنگ نمی‌كنند و لباس های نو نمی‌دوزند و تغییر مكان نمی‌دهند. مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا لباس های رنگارنگ مخصوصا لباس قرمز نمی‌پوشند .خانواده های مذهبی که توان مالی دارند  سفره های احسان را می گسترانند  و در خانه‌ها، مراسم مرثیه برگزار می‌كنند. اکثر مردم آذربایجان از اسامی نظیر علی، حسن، علمدار، عباس، علی عباس، ذوالفقار، فاطمه، زینب، زهرا و سكینه، برای كودكان متولد شده در ماه محرم استفاده می کنند. در اکثر مراكز فروش نوارهای موسیقی، به جای نوای موسیقی، صدای نوحه‌سرایی، مرثیه و روضه می‌آید. مردم در مساجد جمع می‌شوند و مساجدی كه روحانیان آن فعال‌اند، دارای برنامه‌های متنوع عزاداری‌اند. در این ایام مردم به خصوص در رایونهای جنوبی (جلیل‌آباد، نفت‌چالا، ماساللی، لنكران، یاردیلمی، لریك و آستاراو...) مراسم عزاداری امام حسین را بر پا می کنند. همچنین در شهر باكو، مخصوصاً روستاهای باكو برنامه های عزاداری برگزار می گردد. در شهر باكو پایتخت جمهوری آذربایجان آئین های عزاداری در مساجد تازه‌پیر، حاجی سلطانعلی، گوی مسجد،مشهدی داداش،حاج جواد و نیز در اکثر حسینیه‌ها با شركت قابل توجه شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) بویژه جوانان مومن آذری برپا می شود؛یکی از برنامه هایی که در ایام ماه محرم به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا در جمهوری آذربایجان صورت می گیرد اهداء خون توسط عزاداران می باشد ؛  در روز عاشورا؛ روستای نارداران در نزدیکی شهر باکو به سبب وجود زیارتگاه امامزاده معروف ،حضرت رحیمه خاتون؛خواهر امام رضا ( ع) به مرکز برگزاری مراسم عزاداری تبدیل می شود

 

بیش از بیست هزار نفر که اکثر آنان را جوانان سیاه پوش تشکیل می دهد خود را به زیارتگاه مجلل خواهر امام رضا می رسانند و با تشکیل دستجات سینه زنی و زنجیر زنی به عزادارای سرور  و سالار شهیدان می پردازند.به غیر از نارداران در سایر مساجد و اماکن مقدس به ویژه امامزاده بی بی هیبت و امامزاده محسن نیز برنامه های مشابه برگزار می گردد.در این میان مراسم عزاداری ایرانیاندر باکو همواره مورد توجه بوده وعزاداران عاشق و دلباخته اباعبدالله الحسین (ع) باشورو شوق وصف ناپذیر با حضور گسترده در حسینیه ایرانیان مقیم باکو آیین های سوگواریویژه ای را برگزار می کنند و جمع زیادی از مردم آذری نیز که اغلب آنان را جوانانتشکیل می دهند با علاقه وافری در این مراسم شرکت می کنند؛ حضور مداحان و خطیبان برجستهایرانی نیز نقش مهمی در برگزاری گسترده این مراسم ها و آگاه سازی مردم از واقعهکربلا و مصیبت های این روز دارند.

از دیگر شهرهای جمهوری آذربایجان که مراسم عزاداری ماه محرم در آنجا به صورت ویژه ای برگزار می گردد شهر گنجه است؛ هنوز در گنجه آداب و سنن ایرانی – اسلامی و اعتقادات مذهبی کم و بیش به چشم دیده می شود.در گنجه مانند ایران از اول ماه محرم مراسم عزاداری شروع می شود و مردان و زنان در قالب دسته های عزاداری در امامزاده شهر عزاداری می نمایند در روزعاشورا محوطه امامزاده شهر گنجه مملو از جمعیت می شود و مردم نذرهای خود را دراین محل ادا می کنند.البته طی سالهای اخیر با انتصاب فرماندار جدید این شهر ( المار ولی اف) محدودویتهای زیادی برای شیعیان وضع گردیده ولی عاشقان حسینی در این شهر بدون توجه به این محدودیتها همچنان عنوان شهر« امام  حسین » را برای خود حفظ نموده اند. علاوه بر شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان از قبیل باکو و گنجه ؛جمهوری خودمختار نخجوان نیز از جمله مناطقی است که مردم آن در حد وسع و توان عاشورا را از هر لحاظ بزرگ می دارند؛ نوحه خوانی مرثیه سرایی،زنجیر زنی، سینه زنی ،کشتن قربانی، گستردن سفره احسان ، پخش خرما و نذورات دیگر ، نمایش صحنه قتال در کربلا و استمداد مظلومانه امام حسین(ع)؛ مراسم شاخسی و واخسی ، گریه بر مصائب اهل بیت و تعطیل کردن محل کار و کوشش و بازار و... از جمله برنامه هایی است که در این جمهوری در ماه محرم صورت می گیرد . در «نهرم»، «بنین یار»، «یتوی» و دیگر روستاهای منطقه نخجوان جمهوری  آذربایجان، این مراسم به شكل دسته جمعی برگزار می‌شد و همیشه، توجه اهالی دیگر مناطق را به خود جلب می‌كند.فاجعه چند سال قبل که توسط ماموران امنیتی نخجوان در روز عاشورا و در روستای بنین یار اتفاق افتاد هنوز از اذهان مردم منطقه پاک نگردیده است . فاجعه ای که در آن نیروهای امنیتی عزادران حسینی روستاهای اطراف را که برای تجمع در روستای بنین یار عازم بودند مورد ضرب و شتم قرار دادند و به درختان بستند تا عزای حسینی را کم رونق نمایند.

در سالهای قبل مراسم قمه زنی در جمهوری نخجوان صورت می گرفت که پس از فتوای رهبر انقلاب اسلامی ایران در خصوص حرمت موضوع فوق در حال حاضر در روز عاشورا به جای این مراسم برنامه اهدای خوان از سوی عزاداران انجام می گیرد. نوحه ها و مرثیه هایی که در این جمهوری مورد استفاده مداحان و ذاکرین قرار می گیرد عموما از اشعار مرحوم قمری دربندی،دخیل مراغه ای ،راجی تبریزی ،قاسم بیک ذاکر و حاج سید عظیم شیروانی است. البته اخیرا ازنوارهای مداحی مداحان تبریزی و اردبیلی نیز در برنامه های عزاداری استفاده می شود. روز عاشورا درپایتخت جمهوری خود مختار نخجوان بدون اینکه از طرف دولت مرکزی(باکو ) اعلام شود تعطیل می گردد و سیمای شهر در غم و اندو ه فرو می رود .