در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به بیان سخنان خود با موضوع "چیستی و چگونگی مکتب آزاد اندیشی" پرداخت و اظهار کرد: آزاد‌اندیشی به شرطی محقق می‌شود که مخالف و موافق در کنار هم حرف‌هایشان را بزنند.
وی با بیان اینکه آزاداندیشی هدف نیست، بلکه مقدمه‌ای برای شنیدن است، افزود: هدایت، رشد و خردورزی ارمغان آزاداندیشی است و اگر رهبر انقلاب فرمودند آزادی تفکر یکی از اهداف انقلاب است، به این معنی است که این هدف، هدف انقلاب اسلامی است نه هدف نهایی ما و این یکی از اهداف میانه و متوسط ما به شمار می رود.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: آزادی برای اندیشه به معنای این است که تفکر را از موانعی مثل موانع اندیشیدن و بیان اندیشه ها آزاد کنیم و به عبارت دیگر در آزاداندیشی باید موانع اندیشه آزاد  و گاهی هم موانع بیان اندیشه را از بین برد.

موانع پیش روی اندیشه آزاد

وی موانع پیش روی اندیشه آزاد را به سه دسته اجتماعی-فرهنگی، سیاسی-امنیتی و معرفتی تقسیم کرد و ادامه داد: موانع اجتماعی، فرهنگی که محصول استبداد اجتماعی است، دسته اول موانع هستند؛ چراکه  اساسا اندیشه با سؤال و نقد و پژوهش شکوفا می‌شود و استبداد اجتماعی مانع این بیان و شکوفایی اندیشه می گردد.

حجت الاسلام خسروپناه افزود: برای برطرف سازی موانع فرهنگی باید فرهنگ جامعه طوری رشد کند که اجازه بروز و ظهور اندیشه مخالف را بدهد، این ظهور و بروز و مجادله‌ ها باعث رشد تفکر شده و حتی گاهی شبهات دینی منشأ بالندگی اندیشه آزاد خواهد شد. 

به گفته وی شبهات کلامی بیست ساله اخیر توانسته دینداری و رشد تفکر شیعه را تقویت کند و  باید سعی کنیم موانع اجتماعی و فرهنگی آزاداندیشی را از بین ببریم.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به تبیین موانع سیاسی و امنیتی پرداخت و تصریح کرد: وقتی یکی از احزاب سیاسی در جامعه حاکم ‌شود و مانع بروز اندیشه‌های مخالف گردد، یک مانع جدی بر سر راه شکوفایی آزاد‌اندیشی قرار می گیرد. است و گاهی اوقات نیز محافل علمی ما  دچار سیاست ‌زدگی می‌شوند و این خود به عنوان یکی از موانع اندیشه آزاد شناخته می شود. 

این استاد دانشگاه افزود: انسان اجتماعی تا زمانی حیات دارد که بینش سیاسی داشته باشد و اگر این گرایشات سیاسی وارد حوزه آکادمیک و علمی شود به دنبال خود موانع سیاسی برای آزاداندیشی را ایجاد می‌کند پس وقتی از آزاداندیشی صحبت می‌کنیم باید موانع امنیتی و موانعی که گاهی بر مبنای سلیقه اشخاص اعمال می‌شود را از بین ببریم.

وی با اشاره به موانع معرفتی اندیشه آزاد تصریح کرد: اگر مغالطات منطقی در حوزه معرفت ورود پیدا کند مانع آزاد‌اندیشی خواهد شد و در صورتیکه کسی منطق معرفت را رعایت نکند و بخواهد از روش‌شناسی علمی خارج شود نوعی هرج و مرج ایجاد می‌شود و به دلیل اینکه دانش بدون روش شناسی متصور نیست، این روش در تضاد با آزاداندیشی قرار می گیرد.

بهترین کرسی‌های آزاداندیشی  با نقد و مناظره همراه است

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با بیان اینکه نمی‌توان هر سخنی را که بیان می‌شود اندیشه دانست و هر آزادی بیان هم آزادی اندیشه نیست، ابراز داشت: البته مقصود من این نیست که در آزادی بیان پیش‌ داوری کنیم؛ زیرا آزادی بیان دارای شرایط پیشینی است نه داوری پیشینی و باید اجازه حرف زدن به همه داده شود و بر مبنای آن حرف، انتقادها بیان گردد.
حجت الاسلام خسروپناه بهترین کرسی‌های آزاداندیشی را همراه با نقد و مناظره معرفی کرد و افزود: هر اندیشه‌ای یک ادعاست و باید برای این ادعا دلیل داشته باشد و طرف مقابل هم مدعا و دلایل او را از همان طریق اندیشه ‌ورزی نقد کند و قطعا با  این شیوه تولید علم، پیشرفت و تمدن‌سازی شکل خواهد گرفت.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: آزادی بیان، مقدمه آزادی اندیشه است، آزادی اندیشه مقدمه تولید علم است، تولید علم مقدمه پیشرفت و پیشرفت مقدمه تمدن‌سازی است و ما این پروسه را در  قرن سوم و در دوره صفویه اول در اصفهان دیدیم.
 به گفته این پژوهشگر علوم انسانی ما در بحث ‌ها باید آنچه را که مسئله و دغدغه  خود و جامعه ‌مان است را مطرح کنیم و درباره آن اقدام به ایجاد کرسی‌های آزاد‌اندیشی نماییم.

چهار فعالیت مهم برای تحقق مکتب آزاد اندیشی

رئیس موسسه فلسفه و حکمت اسلامی در بخش پایانی سخنانش به انجام چند فعالیت مهم برای تحقق مکتب آزاد اندیشی اشاره کرد و افزود: برای تحقق مکتب آزاد‌اندیشی در مرحله نخست باید روش‌شناسی علوم یا فلسفه‌ علوم مورد بازنگری قرار گیرد؛ زیرا گاهی ما برای اسلامی ‌سازی علوم انسانی از روش‌ های غربی مانند روش‌شناسی هرمنوتیک یا دیلتای استفاده می کنیم که تناقض ذاتی را به وجود می آورد و برای تحقق این مکتب باید روش شناسی بومی را بشناسیم.

وی تصریح کرد: تغییر سرفصل‌های دروس دومین فعالیتی است که باید صورت پذیرد؛ چراکه برخی از سرفصل های دانشگاهی ما برای 30 سال پیش است با این وجود چگونه می‌توان آزاد اندیشی کرد و علوم انسانی را به روز نمود.

حجت الاسلام خسروپناه ادامه داد:  تقویت انجمن‌های علمی از دیگر اموری است که برای تحقق مکتب آزاد‌اندیشی لازم و ضروری است و اگر اجازه ندهیم انجمن‌های علمی رشد پیدا کند نمی‌توانیم ادعای آزاداندیشی داشته باشیم. حتی من معتقدم باید اجازه دهیم علوم سکولار هم وارد این انجمن ‌ها شوند تا زمینه مجادله و مباحثه که شرط آزاداندیشی است محقق شود.

وی تغییر در فرهنگستان علوم را به عنوان فعالیت چهارم معرفی کرد و گفت: من معتقدم فرهنگستان علوم در طول مسیر انقلاب اسلامی وظیفه خودش را که تولید علم بوده به درستی انجام نداده است، فرهنگستان علوم ما امروز یک مجموعه درب بسته است که برای ورود به آن باید عده‌ خاصی اجازه دهند و خیلی از دانشمندان ما در این فرهنگستان عضو نیستند. 

رئیس موسسه فلسفه و حکمت اسلامی با ابراز نگرانی از خطر سیاسی شد فرهنگستان علوم و انجمن های علمی خاطر نشان کرد:  خطرناک است که انجمن های علمی و فرهنگستان علوم تبدیل به حزب سیاسی شود و باید این فرهنگستان و انجمن های علمی اساتید، کرسی های آزاد اندیشی را برگزار کنند و اگر این اتفاق بیفتد می توانیم از آزاد اندیشی ای سخن بگوییم که زمینه پیشرفت علمی را هموار کرده است.

بخش پایانی اولین نشست تخصصی مکتب آزاد اندیشی به پرسش و پاسخ و برگزاری میزگرد علمی با حضور حجت الاسلام دکتر سید مهدی ساداتی نژادو دکتر  فرزاد جهان بین اختصاص داشت.

بسیاری از مفاهیم را به دلیل ضعف و تنبلی به مفهومی دور از فرهنگ خودمان تبدیل کرده ایم.
حجت الاسلام ساداتی نژاد در این میزگرد علمی اظهار داشت: برخی از مفاهیم، مفاهیمی است که درجامعه ایران جدید تلقی شده اند که یکی از این مفاهیم آزادی است. بحث آزادی بعد از مشروطه  در جامعه ما مطرح شد و از همین رو کسانی فکر می کنند مفهوم آزادی در تفکر دینی ما جایگاهی نداشته و اینها از نتایج مدرنیته است.

وی تصریح کرد: یکی از بدبختی های ما این است که بسیاری از مفاهیمی که در حوزه های مختلف مطرح شده را به دلیل ضعف و تنبلی به مفهومی دور از فرهنگ خودمان تبدیل می کنیم در حالی که این اشتباه بزرگی است.

حجت السلام ساداتی نژاد ادامه داد: ژاپنی ها  پس از شکست در جنگ جهانی اول تصمیم گرفتند کشورشان را از نو بسازند، برای همین امر تعدادی از پژوهشگران آن ها به آمریکا رفتند و از دو دانشمند آمریکایی کمک خواستند و آن دو دانشمند طرحی را برای توسعه ژاپن تهیه کردند که الان در حوزه مدیریت به طرح ارتقای مستمر کیفیت معروف است و به توسعه ژاپن انجامید.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: من پس از ارزیابی این طرح واقعا تاسفم خوردم؛ چراکه این طرح چیزی جز دو جمله امام صادق (ع) نبود، ایشان می فرماید: "هرکس دو روزش مثل هم باشد ضرر کرده و اگر کسی امروزش بدتر از دیروزش باشد خیانت کرده است." آمریکایی ها این حدیث را به یک کد تبدیل کردند و از درون آن یک سیستم ایجاد کردند، ولی متاسفانه تنبلی ما باعث شد این کدها را دریافت نکنیم.

کدهای مکتب آزاد اندیشی در تفکر دینی ما وجود دارد

وی افزود: اگر علمای اسلام و اندیشمندان جامعه ما به دین برگردند و به قرآن رجوع کنند به دستاوردهای خوبی دست خواهند یافت. اسلام کدهای مربوطه را در اختیار ما قرار داده است منتهی ما باید این کدها را شناسایی، تئوریزه و پیاده نماییم.

حجت الاسلام ساداتی نژاد با بیان اینکه کدهای مکتب آزاد اندیشی در تفکر دینی ما وجود دارد، خاطر نشان کرد: اگر امروز یک  هم افزایی ایجاد شود و اساتید و دانشجویان ما بازگشتی به هویت خودمان داشته باشند و این جلسات ادامه یابد؛ قطعا زمینه های جهاد علمی فراهم می شود.

نمی توانیم در عرض چند ماه علوم انسانی را به علوم انسانی اسلامی تبدیل کنیم

در ادامه این میزگرد دکتر جهان بین اظهار داشت: برخی مکاتب در روش شناسی منحصرا تجربه را چراغ راه خویش قرار می دهند و دو تفسیر علمی و غیرعلمی ایجاد می کنند می گویند کسی که از این مسیر رفته است حرکت علمی انجام داده و هر کسی که خلاف این مسیر را طی کرده بحث غیر علمی را طی کرده است، که این خلاف اصول است.

وی ادامه داد: در مکتب آزاد اندیشی ما باید شرایطی را فراهم کنیم که افراد اجازه پرسش داشته باشند و بتوانند نقد کنند و در سایه نقد پیشرفت حاصل می شود و برای مسائل خودمان باید با ظرفیت اسلام راه حل اساسی پیدا کنیم و باید تاکید کنم که ما نمی توانیم در عرض چند ماه علوم انسانی را به علوم انسانی اسلامی تبدیل کنیم بلکه زمان زیادی برای این کار لازم است.

جهان بین در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه چرا برای آزاد اندیشی عنوان مکتب به کار رفته و آیا این مکتب در کشور ما ایجاد شده است تصریح کرد: واقعا آزاد اندیشی خودش موضوعیت دارد و در این مسیر، روشنفکرانی که اجازه نمی دهند دستاوردهایشان که الان جا افتاده تغییر کند و یا با یک مواجهه سطحی با این موضوعات برخورد می کنند به عدم ورود به این مباحث کمک می کنند، در حالی که علوم انسانی اسلامی در کشور ما یک ضرورت است.

وی افزود: آزاد اندیشی لازمه یک جامعه زاینده است که باید مورد تاکید همه پژوهشگران قرار گیرد.

حجت الاسلام ساداتی نژاد نیز در پاسخ به این سئوال اظهار داشت: در دو تا سه سال اخیر بارقه های مکتب آزاد اندیشی دیده می شود واین مکتب یک جریان فکری است که ریشه در تفکر اسلامی دارد ولی ما حرکت به سوی این تفکر را پس از تاکیدات مقام معظم رهبری آغاز کردیم و اگر این کار به شکل علمی دنبال شود ثمرات خوبی در بر خواهد داشت.

هنوز نتوانسته ایم با استفاده از احادیث و متون اسلامی جریان سازی کنیم

عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: ما ظرفیت های زیادی داریم که آن ها را دنبال نکرده ایم و هنوز نتوانسته ایم با استفاده از احادیث و متون اسلامی جریان سازی کنیم.

حجت الاسلام ساداتی نژاد در جمع بندی اظهارات خود تصریح کرد: ما یک بحث پارادایم یا چارچوب های علمی داریم که ممکن است جریان غالب را در زیر سلطه خودش قرار دهد منتهی وقتی اینجا می گوییم آزادی اندیشی این بدان معناست که زمینه ای فراهم شود که اندیشیمندان حتی بتوانند از این پارادایم ها نیز رهایی یابند. 

جهان بین نیز در پایان خاطر نشان کرد: اگر عقل سلیم بریده از طمع وجود داشته باشد و حقیقت به این عقل عرضه شود آن گاه می توان حقیقت را تشخیص داد./ص

انتهاي پيام/ص