*** انتخاب روحانی، برای بهبود روابط ترکیه و ایران فرصت مناسبی به شمار می‌رود
به علاوه، انتخاب روحانی برای بهبود روابط ترکیه و ایران که در سال‌های اخیر، به دلایلی متعدد، و مهم‌تر از همه حمایت این دو کشور از طرفین مخالف در درگیر‌های سوریه، تیره شده بوده، فرصت مناسبی به شمار می‌رود. «فهیم تاستکین»، در مقاله‌ای که در 26 سپتامبر در پایگاه تحلیلی «المانیتور» منتشر شد، به دنبال انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایران، تحلیلی گسترده از فرصت‌های احتمالی جدید در خصوص روابط بین تهران و آنکارا، ارائه داده است.
*** دیدار رؤسای جمهور ایران و ترکیه، در فضایی گرم و آکنده از روحیه همکاری در خصوص بسیاری از مسائل موجود، از جمله سوریه، برگزار شد
تماس‌هایی که اخیرا در سطوح بالا بین این دو کشور صورت گرفته، با دیدار رؤسای جمهور ایران و ترکیه در نیویورک و در حاشیه افتتاحیه امسال مجمع عمومی سازمان ملل، به اوج خود رسید. به گزارش رسانه‌ها، نشست آنها در فضایی گرم و آکنده از روحیه همکاری در خصوص بسیاری از مسائل موجود، از جمله سوریه، برگزار شد. با این حال، با توجه به نياز مبرم این موضوع، بلافاصله این سوال به وجود می‌آید که این دو کشور برای کمک به خاموش شدن آتش درگیر‌ی‌ها در سوریه، چه کاری از دستشان ساخته است؛ به خصوص در شرایطی که آنها بر سر عوامل ایجاد کننده این بحران و نقش بشار اسد، با یکدیگر هم عقیده نیستند.
*** اردوغان از ایران انتظار دارد که موضع خود را نسبت به سوریه تغییر دهد
تا آنجاییکه در اوت گذشته، رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در مصاحبه‌ای تلویزیونی، به خاطر حمایت ایران از بشار اسد و حکومت وی، کلمات تند و زننده ای را در مورد این کشور به کار برد. اردوغان با این ادعا که «ترکیه، حتی با وجود خطر رو به رو شدن با مخالفت جهانی، همواره در کنار ایران ایستاده است»، و بیان اینکه که «وی از ایران انتظار دارد که موضعی متفاوت در خصوص سوریه اتخاذ کرده باشد»، آشکارا اعلام کرد که تهران بایستی موضعی شبیه به موضع ترکیه اتخاذ کند.
*** از رهبران جهان انتظار می رود که تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند
اما در مقابل، در یادداشتی که در 20 سپتامبر در ستون آزاد روزنامه «واشنگتن پست» منتشر شد، دکتر روحانی با لحنی مصالحه جویانه، به شدت با موضع اردوغان مخالفت کرد و نشان داد که تهران برای تسهیل گفت و گو بین دولت سوریه و مخالفانش، آماده ایفای نقش است. روحانی در این یادداشت نوشت: «جهان تغییر کرده است. سیاست بین الملل دیگر یک معادله یک مجهولی نیست، بلکه به حوزه ای چند بعدی تبدیل شده که در آن ممکن است همکاری و رقابت به صورت همزمان شکل بگیرد. دیگر دوره دشمنان خونی گذشته است. از رهبران جهان انتظار می رود که تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند.»
اظهارات وی، هرچند غیرتعمدی، می‌تواند سیاست کوته نظرانه اردوغان در خصوص سوریه را مورد انتقاد قرار دهد. سیاست ترکیه، سرسختانه بر مبنای سرنگونی بشار اسد با توسل به زور، و عدم تمایل به هرگونه حل و فصل دیپلماتیک که اسد را بر پای میز مذاکره بنشاند، اتخاذ شده است.
*** اردوغان می‌تواند از مشورت همسایه خود یعنی ایران، بهره مند گردد
«راجر کوهن»، ستون نویس روزنامه «نیویورک تایمز» معتقد است که آنکارا این روزها باید از تهران یاد بگیرد. «کوهن» در یادداشتی در تاریخ 26 سپتامبر، متذکر شد که اردوغان از ابتدا با سیاست مسئله (تنش) صفر با همسایگان آغاز کرد، در حال حاضر با هیچ یک از همسایگانش که سوریه در صدر آنها قرار دارد، عاری از مسئله و تنش نیست. «کوهن» می‌نویسد: »لحن تهدید آمیز و خشمگین اردوغان درمورد سرکوب اخوان المسلمین در مصر و برخورد با تروريست ها در سوریه، حاکی از طغیان نامتعادل مردی است که اسلام میانه روی آن، به خشمی افراطی تبدیل شده است. شاید اردوغان که خشم وی بی‌دلیل نیست، بتواند از مشورت همسایه خود یعنی ایران بهره مند گردد.
*** روسیه و ایران باید به طور قطع در حل بحران سوریه دخیل باشند
در حالیکه اردوغان همچنان با لحنی تهدید آمیز در مورد سوریه سخن می‌گوید، و به نظر می‌رسد که تصمیم گرفته تا مورد دید خود در خصوص موضع ایران نسبت به سوریه، سفت و سخت باشد، اما یک بار دیگر، عبدالله گل، رئیس‌جمهور ترکیه نشان داد که قصد دارد تا با عقل و درایت در خصوص این بحران صحبت کند. وی در هواپیمایی که به مناسبت برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل، عازم نیویورک بود، به خبرنگاران گفت: «ایران کشور مهمی است و نباید در جست و جوی یافتن راه حلی برای حل و فصل بحران سوریه، به حاشیه رانده شود.»
به گفته «عبدالله گل»، «ایران به اندازه ترکیه به این موضوع ارتباط دارد. ما با ایران، بحث و مذاکره بسیاری داشته‌ایم اما تاکنون نتوانسته‌ایم که به موضع مشترکی دست پیدا کنیم. با این حال شما نمی‌توانید ایران را از ژنو به حاشیه برانید. ایران باید درگیر این مسئله شود. روسیه و ایران باید به طور قطع در حل بحران سوریه دخیل باشند.»
*** موضع اردوغان با شیوه انعطاف‌پذیرتر و واقع گرایانه «عبدالله گل» در تضاد قرار دارد
منظور رئیس جمهور ترکیه از «ژنو»، در واقع همان مذاکرات پیشنهادی «ژنو 2»، تحت نظارت سازمان ملل است که دولت اردوغان از زمانیکه حکومت بشار اسد، به عنوان یکی از طرفین پذیرفته شد، اشتیاق خود را نسبت به آن از دست داده است. دولت اردوغان در گذشته نیز با توجه به حمایت بی‌قید و شرط ایران از اسد، تمایل چندانی در خصوص مشارکت ایران در مذاکرات مربوط به سوریه از خود نشان نداده است.
موضع اردوغان که با شیوه انعطاف‌پذیرتر و واقع گرایانه «عبدالله گل» در تضاد قرار دارد، به ویژه پس از توافق اخیر آمریکا و روسیه بر سر سوریه، که طبق آن، دولت سوریه باید سلاح‌های شیمیایی خود را تحویل دهد، بیش از پیش غیر قابل توجیه شده است. بر اساس این توافقنامه، گزینه نظامی برای مدتی کنار گذاشته می‌شود.
*** ایران بدون هیچ پیش شرطی حاضر است که در کنفرانس ژنو 2 شرکت کند
در این میان، ایران نیز تمایل شدید خود را برای شرکت در مذاکرات ژنو 2 ابراز کرده است. رسانه‌های ایرانی به نقل از آقای روحانی در طول جلسه‌ای که با اخضر ابراهیمی، نماینده ویژه سازمان ملل برای امور سوریه در 26 سپتامبر در نیویورک داشت، نوشتند: «اگر بدون هیچ پیش شرطی از ایران دعوت شود، ایران در این کنفرانس، و به منظور حل بحران سوریه، شرکت خواهد کرد.»
با وجودی که دولت اردوغان تا به امروز اشتیاق چندانی از خود نشان نداده، اما در حال حاضر که تاکید در خصوص بحران سوریه، به عرصه دیپلماتیک منتقل شده است، و بحث‌های اخیری که در سطح بالا بین «احمد داود اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه، و همتای ایرانی وی محمد جواد ظریف، صورت گرفته و همچنین گفت و گوی حسن روحانی و «عبدالله گل»، می‌تواند در نهایت به افزایش همکاری‌های بین آنکارا و تهران در خصوص سوریه منجر گردد.
*** ایران به عنوان یکی از عوامل فعال در حل بحران سوریه تبدیل خواهد شد
با توجه به اختلافات فرقه‌ای ، همکاری ترکیه و ایران برای پایان دادن به بحران، بدون شک نتایج مثبتی برای خاورمیانه در پی خواهد داشت. به هر حال، چیزی که روشن است، برای آنکه مسائل، مسیر خود را درست طی کنند، دولت اردوغان نیز باید همانند دولت ایران، انعطاف بیشتری از خود نشان دهد. در غیر این صورت، ترکیه خود را در موقعیت مضحکی پیدا خواهد کرد که صرف نظر از دیگر مسائل خاورمیانه، در یافتن راه حل برای بحران سوریه، کنار گذاشته شده است؛ در حالیکه ایران به یکی از عوامل فعال در حل این بحران تبدیل خواهد شد.
