به گزارش ویژه‌نامه دفاع مقدس باشگاه خبرنگاران ، پس از فتح خرمشهر و عقب‌نشینی سراسر ارتش عراق، دشمن برای دست‌یابی به پدافند مطمئن تدابیری به کار بست، به گونه‌ای که در مناطق کوهستانی، ارتفاعات مرزی را همچنان در اشغال خود نگه داشت.

در مناطق پست، با به کارگیری موانع مصنوعی موقعیت خود را تحکیم بخشید. در عین حال، دشمن از موانع طبیعی نیز به منظور ایجاد اطمینان بیشتر بهره می‌گرفت. در این میان، رودخانه عریض اروند و منطقه وسیع هورالعظیم از نگرانی دشمن نسبت به تهاجم قوای ایران کاسته بود.

این موضوع در منطقه هورالعظیم بیشتر مشهود بود، به طوری که دشمن هیچ گونه مانعی را برای ایجاد پدافند در غرب این منطقه در نظر نگرفته بود. عراق هرگز نمی‌پنداشت آب گرفتگی وسیع هورالعظیم برای نیروهای پیاده ایران قابل عبور باشد و نیز گمان نمی‌کرد قوای مسلح ایران تلاش اصلی خود را در این منطقه قرار دهند.

 
همچنین عراق در سال‌های سوم و چهارم جنگ تاکتیک‌های جدیدی اتخاذ کرد، که طبعا نیازمند به کارگیری تاکتیک‌ها و تدابیر جدید بود. به منظور برهم زدن معادله نظامی جنگ به نفع جمهوری اسلامی و به دست گرفتن ابتکار عمل، منطقه هور با سه ویژگی انتخاب شد:
ضعف و ناتوانی دشمن در عملیات آبی _خاکی،سرعت عمل،غافلگیری.

 
منطقه "هور" با توجه به تجارب به دست آمده از عملیات "رمضان" تا "والفجر4 " و با در نظر گرفتن توان خودی و دشمن و نیز نقش زمین و تاثیر‌گذاری آن، انتخاب شد.

 نظر به راکد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، که طبعاً منجر به طولانی شدن عقبه‌های نیروهای خودی می‌شد و نیز فقدان زمین مناسب جهت قدرتمندی و قابلیت‌های نیروهای خود (پس از عملیات رمضان تا قبل از خیبر)، از جمله شرایط و عواملی بود که موجب می‌شد دشمن تصور عملیات گسترده را از طرف هور نداشته باشد و همین تصور باعث شد که عراق، از جزایر مجنون شمالی و جنوبی و شرقی دجله تنها با چند گردان پدافند نماید.
 
در این میان، اجرای عملیات "والفجر مقدماتی" در منطقه شمال هور، به رغم نتایج غیرمطلوب آن، نتیجه‌ای بزرگ ، هر چند غیر مستقیم ، بر جای گذارد. عملیات در منطقه چزابه، شناسایی موقعیت ضعیف دشمن در منطقه هور را در پی داشت.

 
فرماندهان سپاه پاسداران که به مناسبت عملیات والفجر مقدماتی در آن منطقه حضور یافته بودند، با مشاهده نقاط ضعف دشمن، سریعاً به طراحی عملیات خیبر پرداختند و با استفاده از تجربه حاصل از عملیات والفجر مقدماتی، ضریب امنیت را شدت بخشیده و رعایت حفاظت اطلاعات را اصل قرار دادند. و دو نکته مهم دیگر در دستور کار قرار گرفت. نکته اول، فعالیت‌های شناسایی بود که با توجه به رعایت اصل حفاظت، به نیروهای بومی سپاه خوزستان واگذار شد.
 
نکته دوم، تغییر در سازمان رزم سپاه پاسداران و ایجاد قابلیت عملیات آبی – خاکی بود که باید متحقق می‌شد ، بر همین اساس، یگان دریایی سپاه (قرارگاه نوح) تشکیل شد. در عین حال، برای جلوگیری از هوشیاری دشمن، قرارگاه دریایی سپاه در بوشهر فعال شد تا به این وسیله تلاش جدید به منظور افزایش فعالیت در خلیج فارس تلقی شود.
 
اهداف عملیات
 
هدف از عملیات خیبر عبارت بود از ، انهدام نیروهای سپاه سوم عراق، تامین جزایر مجنون شمالی و جنوبی، ادامه تک از جزایر و محور طلائیه به سمت نشوه و الحاق به نیروهایی که از محور زید به دشمن حمله می‌کردند. در نظر بود که خشکی شرق دجله از طریق هور تصرف شود تا دشمن نتواند از سمت شمال سپاه سوم را تقویت کند.
 
منطقه عملیات
 
منطقه عملیاتی که در شرق رودخانه دجله و داخل "هورالهویزه" واقع شده است، از شمال به العزیر و از جنوب به القرنه – طلائیه محدود می‌شود، این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: هور و خشکی. قسمت خشکی، که حداقل عرض آن 8 کیلومتر و حداکثر 10 کیلومتر است، توسط دو هور بزرگ – هورالهویزه در شرق و هورالحمار در غرب آن ، احاطه شده است.
 
همچنین، منطقه مذکور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی – غربی تقسیم می شود که 3/4 آن در شرق رودخانه قرار دارد. جاده مواصلاتی عماره – بصره نیز در غرب رودخانه واقع است.
 
در داخل منطقه مزبور جزایر شمالی و جنوبی مجنون واقع است. همچنین تاسیسات دیگری وجود دارد که عبارتند از: دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون، تاسیسات و کارخانجات کاغذ سازی، چاه‌های نفت و ...
 
هور منطقه‌ای است هم سطح دریا که در بعضی مناطق سطح آب آن 2 تا 3 متر بالاتر از آب دریاست و به طور کلی نسبت به مناطق هم جوار گود می‌باشد و در مسیر رودخانه‌های قدیمی و دایمی به وجود می‌آید و دارای روییدنی‌هایی به شرح زیر است:
 
نی با ارتفاع 2 تا 7 متر که عمدتاً در جاهای عمیق می‌روید، بردی(1) که معمولاً ارتفاع آن بین 1 تا 2 متر است، چولان(2) که در جاهای کم عمق می‌روید و ارتفاع آن کمتر از 50 سانتی‌متر است. به علت پوشش فشرده سطح هور از نی، بردی و چولان، تردد در آن تنها از معابری خاص (آبراه‌ها، نهر‌ها و یا محل عبور حیوانات وحشی) امکان‌پذیر است.
 
علت انتخاب هور
 
علاوه بر آنچه قبلاً ذکر شد، علت انتخاب هور به لحاظ عوامل زیر بود:
 
پرهیز از تک‌جبهه‌ای (حمله رویاروی و مستقیم به دشمن را تک جبهه‌ای می‌گویند).
 
حمله به جناح دشمن؛ شکل حضور دشمن در منطقه شرق بصره به گونه‌ای بود که الحاق نیروهای خودی در طلائیه و سپس رسیدن به عقبه دشمن در نشوه، جناحی عمده از دشمن به تصرف در‌می‌آمد که تزلزل خطوط دشمن را در پی داشت.
 
عدم تصور دشمن نسبت به انجام عملیات در هور.
 
بکر بودن منطقه.
 
غیرممکن بودن مانور زرهی برای دشمن.
 
استعداد دشمن
 
منطقه مورد نظر برای عملیات در حوزه استحفاظی سپاه سوم عراق قرار داشت و در جریان عملیات یگان‌های زیر در این منطقه حضور یافتند:
 
الف -یگان‌های پیاده : تیپ‌های 3، 5، 11، 18، 605، 702، 704، 93، 95، 96، 701، 501، 35، 419، 108، 113، 427، 36، 22، 23، 28، 418، 422، 19 پیاده.
 
ب - یگان‌های زرهی: تیپ‌های 30، 16، 6، 56، 14، 26 و 37 زرهی و تیپ 55 مختلط.
 
ج -یگان‌های مکانیزه: تیپ‌های 25، 8، 27، 15 و 20 مکانیزه.
 
د -گارد مرزی و گارد ریاست جمهوری: تیپ‌های 5، 8 و 11 گارد مرزی و یک تیپ از گارد ریاست جمهوری.
 
ه- نیروی مخصوص: تیپ 65.
 
و -جیش‌الشعبی و کماندو: بیش از 10 گردان.
 
ز - توپخانه: حدود 30 گردان.
 
قوای خودی
 
هدایت و فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص) بود. دو قرارگاه اصلی (کربلا و نجف) و پنج قرارگاه فرعی (نصر، حنین، بدر، حدید و فتح) تحت امر قرارگاه مرکزی بودند. یگان‌های عملیاتی نیز به شرح ذیل بود:
 
الف – سپاه پاسداران:لشکرهای 5 نصر، 8 نجف اشرف، 31 عاشورا، 19 فجر، 41 ثارالله، 17 علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع)، 14امام حسین (ع)، 27 محمد رسول‌الله (ص) و 7 ولی‌عصر(عج).
 
تیپ‌های مستقل 15 امام حسن (ع)، 10 سید الشهدا(ع)، 44 قمر بنی هاشم(ع)، 33 المهدی (عج)، 18 الغدیر و 21 امام رضا(ع).
 
تیپ‌های مستقل زرهی 72 محرم، 20 رمضان و 28 صفر.
 
یگان دریایی (قرارگاه نوح).
 
در مجموع، سپاه پاسداران 220 گردان عملیاتی در اختیار داشت و استعداد توپخانه آن نیز 7 گردان بود.
 
ب - ارتش جمهوری اسلامی:
 
لشکر‌های پیاده 77، 21، 28 و 55. لشکرهای زرهی 81، 16 و 92.
 
قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) به عنوان قرارگاه مرکزی:
 
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) فرماندهی قرارگاه‌های فرعی را به عهده داشت:
 
قرارگاه نصرهدایت لشکر 5 نصر و تیپ 15 امام حسن(ع) را به عهده داشت.
 
قرارگاه حدید هدایت تیپ 44 قمر بنی هاشم و تیپ 21 امام رضا (ع) را به عهده داشت.
 
قرارگاه فتح هدایت لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص)و تیپ 33 المهدی (عج)+ تیپ 18 الغدیر را به عهده داشت.
 
قرارگاه حنین هدایت لشکر 17 علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) و لشکر 41 ثارالله و تیپ 10 سیدالشهدا(ع) را برعهده داشت.
 
قرارگاه بدر هدایت لشکر 8 نجف، لشکر 31 عاشورا، لشکر 19 فجر را به عهده داشت.
 
قرارگاه کربلا هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت.
 
از ارتش لشکرهای 77، 21 و 28 پیاده و لشکر 8 زرهی.
 
از سپاه لشکر 14 امام حسین (ع)، 7 ولی‌عصر (عج) و تیپ زرهی 72 محرم.
 
لازم به ذکر است که لشکر 16 و 92 زرهی ارتش در حین عملیات به کار گرفته شدند.
 
طرح عملیات
 
دو قرارگاه کربلا و نجف ماموریت داشتند ضمن تامین اهداف محوله، روی پل دوعیجی در شمال نشوه (غرب نهر کتیبان) الحاق کرده و سپس به سوی بصره ادامه عملیات دهند.
 
قرارگاه کربلا می بایست با عمل ازمحور زید و چسبیدن به نهر کتیبان جهت مسدود کردن منطقه ورودی دشمن در دو عیجی اقدام می‌کرد. قرارگاه نجف نیز پس از دستیابی به العزیر و القرنه و تصرف جزایر مجنون و الحاق به طلاییه، جهت بازکردن جاده طلاییه – نشوه که تنها امید برای ادامه عملیات و انتقال نیرو و مهمات بود، اقدام نماید.

یگان‌های تحت امر این قرارگاه باید با عبور از طلاییه به سمت نشوه و تامین آن در پل دوعیجی به قرارگاه کربلا(نیروهای ارتش)ملحق می‌شدند. قرارگاه نجف برای تصرف اهداف خود به تشکیل پنج قرارگاه فرعی (نصر، بدر، حنین، حدید، فتح) مبادرت می‌ورزید.
 
قرارگاه دیگری با نام نوح،  وظیفه ترابری دریایی و پشتیبانی یگان‌های عمل کننده را برعهده داشت.
 
شرح عملیات
 
نکته قابل توجه قبل از آغاز تک، حضور گسترده نیروهای مانور قدس در مناطق عملیاتی، پس از انجام مانور در مراکز مختلف شهرستان‌ها بود. علاوه بر این، با توجه به مانور قدس و تهدید و اقدامات جنون آمیز دشمن و حمله موشکی به دزفول و بمباران شهرهای کرمانشاه، ایلام، رامهرمز و ...، جو کلی جنگ در کشور، شکل خاصی به خود گرفته بود.
 
عملیات در ساعت 21:30 روز 3/12/1362 با رمز یا رسول‌الله آغاز شد. در مرحله اول نیروهای قرارگاه نجف با تهاجم سراسری در مناطقی همچون تنگه و شهر القرنه، جاده بصره – العماره و نیز جزایر شمالی و جنوبی مجنون استقرار یافتند.

 در این میان، قرارگاه کربلا که در محور زید وارد عمل شده بود، با به دست آوردن کمترین موفقیت موجب بازگشت یگان‌های ارتش به مواضع قبلی خود شد. در مرحله دوم عملیات، دو تلاش اصلی در محور جزایر مجنون و طلاییه به منظور الحاق و سپس پیشروی به سمت نشوه در نظر گرفته شد؛ بنا به عللی پیشروی انجام نشد.

 در مقابل، دشمن به تدریج خود را بازیافته و پس از کشف اهداف عملیات و محورهای اصلی تک، تلاش اصلی خود را ابتدا روی پاکسازی حوالی جاده بصره – العماره گذارد و سپس روی طلاییه متمرکز شد.
 
در ادامه عملیات، پس از آن که محور زید با عدم موفقیت مواجه شد، لشکر 14 سپاه پاسداران که تحت امر قرارگاه کربلا (ارتش) بود، آزاد شده و به همراه لشکر 27 ماموریت طلاییه را به عهده گرفت.

در آن شب نبردی سخت درگرفت که تا صبح به طول انجامید . در این میان، فشار دشمن همچنان ادامه داشت و با آن که محور جاده طلاییه – به طول 6 کیلومتر– در اختیار نیروهای خودی بود، لیکن وسعت کم منطقه مانور از یک سو و آتش انبوه و بسیار زیاد دشمن از سوی دیگر، امکان پیشروی الحاق با محور جزایر مجنون را ناممکن ساخته بود. به همین‌خاطر از ادامه عملیات در طلاییه صرف‌نظر شد و به این ترتیب اهداف عملیات خیبر به حفظ جزایر مجنون محدود شد.
 
بر همین اساس و با توجه به فشارهای دشمن، مرحله سوم عملیات به منظور تثبیت موفقیت خودی در جزایر انجام شد. دشمن که هر‌گونه حضور نیروهای ایرانی در هور را خطری برای جاده بصره – العماره می‌دانست با اجرای آتش شدید و توان پیاده و زرهی می‌کوشید جزایر مجنون را بازپس گیرد.

 این در حالی بود که نیروهای خودی خسته از چند روز جنگ، نداشتن عقبه نزدیک و نیز عدم حمایت آتش توپخانه، به مقاومت خود ادامه می‌دادند. متقابلاً، دشمن با تمرکز صدها قبضه توپ روی جزایر و بمباران مداوم آن‌ها با هواپیما و نیز در اختیار داشتن عقبه خشکی با واحدهای زرهی خود فشارهای متعدد و طاقت فرسایی را وارد می‌ساخت.
 
به رغم وضعیت یاد شده، نیروهای خودی می‌کوشیدند به هر صورت ممکن جزایر را حفظ نمایند. براین اساس، سپاه پاسداران با تمام استعداد خود جهت دفع تهاجم دشمن و حفظ جزایر در آنجا استقرار یافت.
 
نهایتاً دشمن که در مقابل خود مقاومتی غیر قابل تصور و پیش‌بینی مشاهده می‌کرد، به تدریج از بازپس‌گیری جزایر ناامید شد و به تحکیم مواضع پدافندی خود مبادرت ورزید.
 
نتایج عملیات
 
عملیات "خیبر" که به آزاد سازی منطقه‌ای به وسعت 1000 کیلومتر مربع در هور، 140 کیلومتر مربع در جزایر مجنون و 40 کیلومتر مربع در طلاییه انجامید، موجب افزایش عزم بین‌المللی در جهت کنترل ایران شد، به گونه‌ای که از تاریخ 3/12/1362 (زمان آغاز عملیات خیبر) تا تاریخ 30/7/1363 تعداد 474 طرح صلح از سوی 54 کشور مختلف جهان ارائه شد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در تاریخ 11/3/1363 قطعنامه 552 خود را در خصوص پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب كرد. این در حالی بود که هیچ یک از قطعنامه و طرح‌های مذکور نظر ایران را تامین نمی‌کرد.
 
همچنین، در این عملیات فرماندهان جنگ به اهمیت تاثیر تجهیزات دریایی و آبی – خاکی برای کسب نتایج مهم و حیاتی پی بردند و نیز سپاه پاسداران به یکی از ضرورت‌های حساس و حیاتی در تکمیل و توسعه سازمان خود آگاه شد و آن لزوم ایجاد تقویت و توسعه یگان‌های دریایی برای انجام عملیات‌های آبی – خاکی بود.

 این رهیافت، قابلیت سپاه در انجام عملیات عبور از هور و رودخانه‌های بزرگ را توسعه داد و هسته اصلی عملیات‌های بدر، والفجر8، کربلا3، 4 و 5 و نیز زمینه‌ای برای تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران شد.
 
تلفات و ضایعات عراق در این عملیات به شرح ذیل می‌باشد:
 
کشته و زخمی شدن حدود 15000 نفر.
 
به اسارت درآمدن 1140 نفر .
 
انهدام 150 تانک و نفربر و 200 خودرو.
 
به غنیمت در آمدن 10 تانک و 60 کامیون.
 
انهدام 21 تیپ به میزان 20 تا 100 درصد
 
خلاصه گزارش عملیات
 
زمان‌ اجرا: سوم اسفندماه ۱۳۶۲
 
تلفات‌ دشمن‌ : ۱۶۱۴۰ كشته زخمي
 
رمز عمليات: يا رسول‌‌الله(ص)
 
مكان‌ اجرا: هورالهويزه‌ - جبهه‌ جنوبي‌ جنگ‌
 
ارگان‌هاي‌ عمل‌كننده: سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامي‌ در جزاير مجنون‌ و هورالهویزه و ارتش‌ جمهوري‌ اسلامي‌ در پاسگاه‌ زيد
 
اهداف‌ عمليات: ادامه‌ تاكتيك‌ تعقيب‌ متجاوز، ضربه‌ زدن‌ به‌ ماشين‌ جنگي‌ دشمن‌ و به‌ كارگيري‌ ابتكار عمل‌ و تهديد جاده‌ بغداد - بصره‌ و تصرف‌ و تأمين‌ جزاير مجنون‌ و بخشي‌ از هورالهويزه‌

انتهاي پيام/