زمانی نه‌چندان دور قبولی در کنکور و راهیابی به دانشگاه آرزویی بود که تنها برای درصد کمی‌ از جوانان محقق می‌شد؛ آرزویی که تحقق آن در گروی گذشتن از سد بزرگ کنکور و حل معادله‌ای بود که در تک‌مجهول تلاش و پشتکار خلاصه می‌شد. داستان طی‌کردن مدارج علمی‌ و اخذ مدارک تحصیلی نیز حکایت مشابهی بود که آن‌هم تنها از گذر کسب علم و تلاش و تحقیق مستمر در سال‌های‌ تحصیل امکان‌پذیر می‌شد.

از این رو لیسانس، فوق‌لیسانس یا دکتری مدرک و نشانی بود از تحقیق و ممارست چند‌ساله و نهایتا مهر تاییدی بود بر توانایی علمی‌ دارندگان این مدارک. اما با بازتر شدن پای دانشگاه آزاد، غیرانتفاعی، پیام نور، علمی‌کاربردی و ... به سیستم آموزش‌عالی و پیشی گرفتن ظرفیت پذیرش دانشجو بر متقاضیان دانش، کنکور به شیر بی‌یال و کوپالی بدل شد که گذشتن از آن دیگر چندان ارزشمند نبود و عبور از کنارش و دلخوش کردن به مدارک دانشگاه‌های به‌اصطلاح غیردولتی برای برخی خوشایندتر بود. دانشگاه‌هایی که برخی از آنها با تسامح در آموزش و تساهل در سنجش علم، روزنه کوچک اخذ مدارک دانشگاهی را به دروازه‌ای فراخ بدل کردند و از کنار این تساهل و تسامح راه را برای ورود دلالان علم باز کردند.

 اگر این‌روزها سری به خیابان انقلاب و خیابان‌های اطراف دانشگاه‌ تهران بزنید بیش از آنکه با تبلیغ کتاب و منابع علمی‌روبرو شوید با پوسترها و تراکت‌های تبلیغاتی عجیبی برخورد می‌کنید که در پس شعار «مشاوره در انجام پایان‌نامه»، پایان‌نامه‌های دانشجویی را در همه مقاطع لیسانس، فوق‌لیسانس و حتی دکتری به فروش می‌رسانند. خریدوفروشی که جستجو در کم و کیف آن می‌تواند به سرنخ‌های جالب و در عین حال تاسف‌باری منجر شود.

مسئول یکی از دفاتر مشاوره پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری در توضیح فعالیت‌های آن مرکز می‌گوید: بخش ارائه پایان‌نامه تنها یکی از فعالیت‌های آموزشی(!) اینجاست و ما در کنار این بخش در ارائه مقالات تخصصی ISI نیز فعال هستیم.

وی در ادامه می‌گوید: ما از ابتدای راه و از تعیین موضوع و ارائه پروپزال در کنار دانشجویان هستیم تا پایان کار و دفاع از پایان‌نامه. ما لیستی از موضوعات پیشنهادی را به شما ارائه می‌دهیم و پس از موافقت شما و استاد راهنما، پروپزال پایان‌نامه را در فرمت مورد تایید دانشگاه تهیه می‌کنیم و در اختیار شما قرار می‌دهیم که هزینه آن 200 هزار تومان است. پس از آن کل پایان‌نامه را در 5 ماه به شما تحویل می‌دهیم؛ ماهی یک فصل... قیمت هر فصل برای رشته‌های انسانی بسته به موضوع از 300 تا 350 هزار تومان است و برای رشته‌های فنی از 350 هزار تومان به بالا! البته برای دکتری قیمت بالاتر است و پایان‌نامه در 6 فصل ارائه می‌شود.

وقتی از کیفیت علمی‌پایان‌نامه‌ها جویا می‌شوم می‌گوید: این پایان‌نامه‌ها توسط اساتید دانشگاه انجام می‌شود و از نظر کیفی در سطح بالایی قرار دارند. حتی در صورت تقاضا می‌توانیم از پایان‌نامه‌هایی که برای شما می‌نویسیم 1 تا 2 مقاله ISI هم به شما ارائه دهیم که با هزینه  آن نزدیک به یک میلیون تومان می‌شود. البته همکارانم در بخش مقالات ISI می‌توانند توضیحات کامل‌تری را به شما ارائه دهند!

وی در انتها با تاکید بر محرمانه بودن اطلاعات مراجعین این مرکز می‌گوید: تمام اطلاعات در اینجا کاملا محفوظ می‌ماند و حتی اساتیدی که پایان‌نامه‌ها را انجام می‌دهند از مشخصات فردی دانشجویان مطلع نمی‌شوند.

نکته جالب توجه اینجاست که برخی از این مراکز برای جلب اعتماد مشتری، بعضی نهادها و برخی ارگان‌های دولتی را به عنوان همکاران خود معرفی می‌کنند و ادعا می‌کنند که تحقیقات و آمار استفاده شده در پایان‌نامه‌ها مرتبط با بخش پژوهش این ارگان‌هاست!

طرفین معامله: دانشجویان پر مشغله و محققین بی کار!

نکته‌ای که در این میان معمولا مغفول می‌ماند سیستم معیوبی‌ است که نتیجه آن به دلالی مراکز فروش پایان‌نامه منجر می‌شود. سیستمی‌که در یک سوی آن دانشجویان متقاضی خرید پایان‌نامه قرار دارند و در سوی دیگر آن محققانی که حاضرند برای پول، حاصل تحقیقاتشان را بفروشند و دست به تقلب بزنند.

یکی از مراجعین این مرکز پسر جوانی است که وقتی از علت مراجعه‌اش به این مراکز جویا می‌شوم در توجیه خرید پایان‌نامه می‌گوید: من سال دوم کارشناسی ارشد رشته شهرسازی هستم و هنوز موضوع پایان‌نامه‌ام را هم مشخص نکرده‌ام و تنها چاره برای من، این مراکز هستند.

وی در ادامه با خنده می‌گوید: من به دلیل مشغله زیاد کاری وقت درس خواندن ندارم و واحدهای نظری‌ام را هم ناپلئونی پاس کردم چه برسد به انجام پایان‌نامه.

این جوان که هیچ نگرانی از بابت این عمل غیرقانونی خود ندارد ادامه می‌دهد: شغل من با رشته تحصیلی‌ام مرتبط نیست و تنها برای گرفتن مدرک کارشناسی ارشد می‌خوانم و نمی‌ارزد برای انجام پایان‌نامه از کارم کم بگذارم!!

دکتر امان الله قرائی‌مقدم جامعه شناس و مدرس دانشگاه می‌گوید: متاسفانه مدرک‌گرایی فرهنگ غلطی است که در میان بسیاری از دانشجویان امروز فراگیر شده و باعث از میان رفتن حرمت علم، تحصیل، استاد و دانشگاه می‌شود. فرهنگی که به واسطه آن، دانشجو به خودش اجازه می‌دهد با تقلب و خرید پایان‌نامه به تمامی ‌ارزش‌های علمی‌ بی‌احترامی‌ کند.

وی با تاکید بر نقش آموزش‌و‌پرورش می‌گوید: گرچه این موارد در میان دانشجویان رخ می‌دهد ولی فرهنگ‌سازی دوره کودکی و نوجوانی در بروز آن موثر است و آموزش‌و‌پرورش، خانواده و رسانه‌ها به عنوان نهادهای فرهنگ‌ساز باید به این نکته توجه نمایند.

به سراغ یکی از افرادی می‌روم که در انجام پایان‌نامه در یکی از رشته‌های انسانی اسم و رسمی‌دارد. از دلیل این کارش جویا می‌شوم و او در یک کلام می‌گوید: پول.

وقتی سکوت می‌کنم سفره دلش باز می‌شود و ادامه می‌دهد: من خودم می‌دانم این پول، خوردن ندارد ولی با رشته‌ای که من در آن تحصیل کرده‌ام کار بهتری پیدا نمی‌شود. من سال‌ها درس خوانده‌ام و مدارج علمی‌ام را در یکی از بهترین دانشگاه‌های ایران طی کرده‌ام ولی وقتی نمی‌توانم کاری متناسب با تحصیلاتم پیدا کنم چه کار می‌شود کرد؟! حداقل اینجا می‌گویم یک کار تحقیقاتی انجام می‌دهم؛ کاری که گرچه نتیجه آن به اسم من نیست ولی با درآمدش می‌توانم مخارج زندگی‌ام را تامین کنم. البته اگر  دلال‌ها (موسساتی که تنها نقش واسطه را ایفا می‌کنند) از سر و ته حق 30 درصدی تحقیقات نزنند و در انتها چیزی برای محقق باقی بماند.

زهره طبیب‌زاده عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی‌ هم با اشاره به این موضوع می‌گوید: شکی نیست که دانشگاه‌ها زمینه ساز توسعه و پیشرفت هر کشوری هستند و این توسعه در کنار تحقیقات علمی‌حاصل می‌شود. متاسفانه ما نتوانسته‌ایم به طور کامل از محققین و اساتید دانشگاهی خودمان استفاده کنیم و موفق به ایجاد پل ارتباطی مناسب میان صنعت و دانشگاه نشده‌ایم. این در حالی است که کشورهای اروپایی و پیشرفته دنیا نه تنها از محققان خودشان به درستی استفاده می‌کنند بلکه با جذب محققان کشورهای دیگر نیز از آن‌ها برای رشد و پیشرفت بهره می‌برند و پروسه فرار مغزها و مشکلات اینچنینی رقم می‌خورد.

قبولی شما در آزمون تافل بدون حضور شما!

اما فارغ از خرید و دلالی پایان‌نامه آنچه جالب توجه است باز شدن پای باندهای دلالی و تقلب به آزمون‌های زبان انگلیسی است؛ آزمون‌هایی که این روزها تب آن به شدت بالا گرفته و بسیاری از متقاضیان پذیرش در دانشگاه‌های معتبر دنیا حاضرند در قبال اخذ نمره‌ای مناسب در آن هر هزینه‌ای را متقبل شوند.

محمد که یکی از مراجعان این دلال‌هاست می‌گوید: وقتی می‌شود با وقت و هزینه کمتر مدرک زبان گرفت چرا نباید این کار را کرد؟ هزینه کلاس آمادگی برای آزمون و زمانی که باید صرف کلاس و رفت و آمد و درس خواندن شود خیلی بیشتر از رقمی‌ است که به این دلال‌ها می‌دهم. برای من که به‌صرفه است!

از آن سو هم یکی از افراد مدعی تضمین قبولی صد در صد در آزمون‌های زبان انگلیسی می‌گوید: هزینه قبولی در آزمون‌های سنتی و داخلی مثل ام سی اچ ای (MCHE) حدود یک میلیون تومان است و برای آیلتس و تافل 8 تا 10 میلیون تومان.

وقتی از روش کار جویا می‌شوم می‌گوید: در آزمون‌هایی که داشتن گوشی همراه بلامانع است از طریق موبایل جواب‌ها را به متقاضی می‌رسانیم ولی در آزمون تافل و آیلتس چون شرایط امنیت جلسه سخت‌تر است تنها راه، پیدا کردن فردی است که شباهت ظاهری زیادی به متقاضی دارد تا بتواند به جای او سرجلسه امتحان برود و چون ریسک این کار بالاست قیمتش هم خیلی بالاتره...

این در حالیست که آزمون ام سی اچ ای (MCHE)ساده تر و کم هزینه تر از تافل و آیلتس است ولی به عنوان مجوز ورود به دوره دکتری داخل کشور تلقی می‌شود و اگر دانشجویی این مدرک را نداشته باشد نمی‌تواند به دوره دکتری ورود پیدا کند!

هشدار برای مسئولان: سایه سنگین تقلب و دلالی بر ارزش مدرک و اعتبار دانشگاه‌ها

اگرچه خرید مقالات تخصصی، فروش پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری و همچنین تقلب در برخی آزمون‌های زبان انگلیسی عملی غیراخلاقی و غیرقانونی است که نیازمند برخورد جدی و دستگاه مسئول در این امر است ولی تبلیغات آزاد و گستره وسیع دربرگیری آنها به حدی است که ریشه‌یابی در آن را به امری اجتناب‌ناپذیر بدل می‌کند. از این رو لازم است در کنار برخورد قانونی با این پدیده به ریشه‌های فرهنگی این مساله نیز پرداخته شود و با تکیه بر زیرساخت‌های جامع اطلاعاتی، زمینه را برای چنین مواردی غیر ممکن ساخت.

طبیب زاده معتقد است: انجام پروژه‌های تحقیقاتی ساختگی و پایان‌نامه‌های صوری و چشم بستن بر روی این موارد نه تنها به هدر رفت سرمایه بیت‌المال در تامین هزینه امکانات تحصیلی منجر می‌شود بلکه خیانت به نظام و کشور است.

همچنین قرائی با انتقاد شدید از رواج معاملات نامشروع علمی‌،‌ آن را توهین به دانشگاه و سیستم تعلیم و تربیت کشور می‌داند و در ریشه‌یابی آن می‌گوید: متاسفانه رواج این پدیده در میان برخی دانشجویان باعث بی اعتبار شدن دانشگاه و مدارک دانشگاهی می‌شود و ریشه در نظام غلط مدرک‌گرایی امروز دارد. همچنین از ریشه‌های فرهنگی نیز نمی‌توان صرفنظر کرد. ریشه‌هایی که باعث می‌شود برخی دانشجویان بی‌توجه به ارزش‌های اخلاقی و علمی‌ در پی حل مشکل خود از طرق اینچنینی باشند.

وی همچنین تعداد زیاد پایان‌نامه‌های مرتبط با اساتید و عدم وجود بانک‌ اطلاعاتی جامع را در بروز چنین مشکلاتی موثر می‌داند و معتقد است: استادی که تعداد زیادی پایان‌نامه در دست دارد طبیعتا نمی‌تواند کنترل دقیقی بر دانشجویان و محتوای رساله‌های آن‌ها داشته باشد. از سوی دیگر عدم وجود بانک‌ اطلاعاتی جامع برای پایان‌نامه‌ها کار اساتید را در کنترل رساله دانشجویان سخت می‌کند.

قرائی‌مقدم با تاکید بر برخورد قانونی و انتظامی‌ با فروشندگان می‌گوید: احساس امنیت خاطر برای فروشندگان پایان‌نامه باعث می‌شود هر روز بیش از گذشته شاهد رواج چنین مواردی باشیم. از این رو لازم است علاوه بر فرهنگسازی به شدت با چنین مواردی برخورد قانونی شود.

اما فارغ از تمام این مباحث، آنچه گزارش شد متاسفانه گوشه‌ای از وضعیت امروز خیابان‌های اطراف دانشگاه تهران است؛ خیابان‌هایی که این روزها با نزدیک شدن به فصل بازگشایی دانشگاه‌ها به محلی برای جولان دلالان علم تبدیل شده است؛ دلالانی که به راحتی در سایه لفظ مشاوره، اقدام به تبلیغ، بازاریابی و جذب مشتری از میان دانشجویان کشور می‌کنند.