به مناسبت 21 شوال، سالروز فتح آندلس
حادثه‌ای بی‌نظیر در تاریخ بشریت
هنگامی که «طارق بن زیاد» فرمانده شجاع سپاه اسلام در 21 شوال سال 92 هجری بر ارتش «ویزگوت»ها در آندلس غلبه کرد، کسی فکر نمی‌کرد که دامنه اسلام حتی به فرانسه هم برسد و اروپاییان نیز طعم شیرین عدالت‌خواهی اسلام را بچشند.
و به نقل از فارس، فتح آندلس، حادثه‌ای بی‌نظیر در تاریخ بشریت و بخشی از تاریخ صدر اسلام است که در سایه وجود تفکر گسترش فرهنگ نبوی در جهان به وجود آمد.
هر چند که امروز آندلس نام استانی در جنوب کشور اسپانیاست، اما درباره تاریخچه نام «آندلس» این گونه بیان میشود که این نام پس از فتح سراسری شبه جزیره «ایبری» (اسپانیا و پرتغال) در جنوب اروپا بر این جزیره اطلاق شد.
در واقع، فتح آندلس، نتیجه استمرار و توسعه فتوحات اسلامی در غرب جهان اسلام است، هنگامی که والی افریقیه «موسی‌بن نصیر» فرمان فتح را در 21 شوال سال 92 هجری مطابق با 714 میلادی صادر کرد و «طارق بن زیاد» به دستور موسی وارد آندلس شد، مسلمانان با انجام عملیاتی که بخش کوچکی از فتوحات اسلامی در سراسر جهان بود، به آسانی وارد اندلس شدند.
به منظور آشنایی بیش‌تر درباره ماهیت این فتح بزرگ اسلامی پای صحبت کارشناسان تاریخ اسلام نشسته‌ایم که در ادامه می‌آید:
*گستره آندلس تا کجا بود/ آندلس نام اسلامی است
حجت‌الاسلام حمیدرضا مطهری رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه فتح آندلس به مراتب بسیار راحت‌تر از سایر مناطق دیگر انجام شد، ابراز داشت: با وجود اینکه مدت زمان حضور مسلمانان در منطقه آندلس، سابقه بسیار طولانی دارد، اما متأسفانه، نه تنها تلاش زیادی برای ریشه دواندن اسلام در این منطقه صورت نگرفت، بلکه مسلمانان و فاتحان نخستین، اقدام به موقعی را هم انجام نداده‌اند.
وی درباره گستردگی سرزمینی آندلس در زمان فتح به دست مسلمانان، افزود: منطقه آندلس با گستردگی فراوان، اسپانیا و پرتقال امروزی و حتی فراتر از آن نیز جنوب فرانسه را هم در بر می‌گرفت، نام آندلس یک نام اسلامی بود که مسلمانان این عنوان را بر آن گذاشته بودند و در واقع، آندلس نام یک قسمتی از شبه جزیره‌ای است که اسپانیا و پرتقال را در بر می‌گرفت و مسلمانان در آن زمان، هر قسمتی را که تحت قلمرو خودشان بود را آندلس می‌نامیدند، از این رو در برخی از دوره‌ها آندلس اسلامی تا جنوب فرانسه نیز رسیده بود.
حجت‌الاسلام مطهری با اشاره به اختلاف میان رهبران اسلامی و سوء استفاده مسیحیان از این نقطه ضعف، خاطرنشان کرد: اگر چه باز پس‌گیری سرزمین‌های تحت عنوان آندلس در طی قرن‌های بسیاری صورت گرفت، اما به هر حال نکته اساسی آن است که مسیحیان از اختلاف مسلمانان به نحو احسن استفاده کردند که این موضوع باید در همه جا مورد توجه مسلمانان قرار گیرد.
*اندیشه‌های شیعی چه زمانی وارد آندلس شد
وی با اشاره به اینکه فتح آندلس در عصر امویان اتفاق افتاد و ورود اسلام به آنجا نیز با گرایش اموی بود، ادامه داد: بعد از گرایش اسلام در سرزمین آندلس، از سال 92 تا 138 هجری، دوره کوتاهی میان ورود مسلمانان تا شکل‌گیری حکومت مستقل اموی در آندلس بود و از آنجایی که امویان در ضدیت با اهل بیت(ع) زبانزد بودند لذا حضور امویان در آندلس باعث شد تا اگر چه اندیشه شیعی در آنجا وجود داشت اما در ادامه، این گرایش‌ها کمرنگ و یا سرکوب شود.
رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم درباره زمان ورود اندیشه‌های شیعی در آندلس، بیان داشت: نمود گرایش به مکتب اهل بیت(ع) را آنجا می‌توان دید که وقتی حکومت امویان به دست یکی از بازماندگان ادریسیان و مؤسس حکومت حمودیان در آندلس به نام «علی بن حمّود» ساقط میشود، حکومت علوی در آنجا برپا میشود، بنابراین با سقوط حکومت امویان بلافاصله شاهد آن هستیم که شاعران بسیاری، اشعار خویش را در مدح اهل‌بیت(ع) و علویان در دربار «علی بن حمود» می‌خوانند.
*نظریه‌های مطرح شده درباره علت فتح آندلس به دست مسلمانان
محمد‌رضا شهیدی پاک نویسنده کتاب «تاریخ تحلیلی آندلس» درباره نظریاتی که درباره علل فتح آندلس وجود دارد، این گونه بیان می‌کند: «نظریه کلاسیک فتح آندلس» نظریه‌ای تک عاملی و یک علتی است، فتح آندلس با نیروی شمشیر و تدبیر نظامی مسلمانانی است که از عصر پیامبر(ص) تا هنگام فتح آندلس تقریباً 7 دهه کار نظامی در سطح جهانی، ایران، شبه قاره هند، ماورالنهر، مصر و افریقیه را تجربه کرده بودند و به وسیله سردارانی بزرگ و با تجربه صورت گرفته است.
وی ادامه داد: این نظریه مشهور منابع معاصر فتح (مانند ابن گوتیه) و منابع اصلی و کلاسیک تاریخ آندلس مانند کتاب المعجب» عبدالواحد مراکشی» در قرن هفتم هجری است که وی داستان نظامی فتح آندلس را با ذکر جزئیات آن آورده است، این داستان حاکی از همکاری نظامی مسلمانان با «کنت ژولیان» حاکم سبته (Ceuta)، «طارق بن زیاد»، «طریف بن مالک معافری» و «موسی‌بن نصیر» در تأمین و تهیه نقشه راه فتح آندلس است.
شهیدی پاک اظهار داشت: بنابر این دیدگاه، موسی بن نُصیر پس از فتح آندلس «اشبیلیه» را به جای «طُلیطله» که پایتخت چند صد ساله پادشاهی گوت بود، اعلام کرد او در صدد استمرار حاکمیت اسلام بر جهان برآمد و می‌خواست از شبه جزیره «ایبری» که دروازه ورود به اروپا بود، آنجا را تسخیر کرده و به قسطنطنیه و سپس به پایتخت خلافت وقت، در دمشق بازگردد.
وی افزود: اما خلافت اموی که در صدد بهره‌برداری از قدرت فتوحات نظامی بود، موسی را به دمشق فراخواند و امر فتوحات را به والیانی از امویان داد که از مخالفان سرسخت افراد متمایل به تشیع بودند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به «نظریه فتح فرهنگی آندلس»، خاطرنشان کرد: برخی از محققان داخلی و اروپایی از پذیرش فتح نظامی آندلس که مشهور منابع سنتی آندلس است، ابا داشته و مدعی هستند که پیش از فتح آندلس، کلیسای اسپانیا با اندیشه اسلام آشنا شده است و حتی برخی از سران کلیسا به طور خاص از افکار پیامبر اسلام(ص) آگاهی حاصل کرده بودند.
وی با بیان اینکه برخی محققان علت علاقه مردم اسپانیا به اسلام را آشنایی آنان با نوعی حکمت که منجر به یکتاپرستی میشود، می‌دانند،ادامه داد: با این وصف، نخستین مبلغان مسلمان به راحتی توانستند عقاید اسلامی را در آندلس تبلیغ کنند به طوری که نیروهای اسلامی وارد سرزمینی شدند که آماده بهره‌گیری از تعالیم متعالی و انسان‌ساز اسلام را داشت، بنابراین، فتح آندلس مبتنی بر نوعی پیوند فرهنگی بین دو ملت ساکن در شبه جزیره «ایبری» و ملل مسلمان ساکن در افرقیه، مصر و مغرب بوده است که چند دهه از پذیرش اسلام از سوی آن‌ها می‌گذشت.
هر چند که امروز آندلس نام استانی در جنوب کشور اسپانیاست، اما درباره تاریخچه نام «آندلس» این گونه بیان میشود که این نام پس از فتح سراسری شبه جزیره «ایبری» (اسپانیا و پرتغال) در جنوب اروپا بر این جزیره اطلاق شد.
در واقع، فتح آندلس، نتیجه استمرار و توسعه فتوحات اسلامی در غرب جهان اسلام است، هنگامی که والی افریقیه «موسی‌بن نصیر» فرمان فتح را در 21 شوال سال 92 هجری مطابق با 714 میلادی صادر کرد و «طارق بن زیاد» به دستور موسی وارد آندلس شد، مسلمانان با انجام عملیاتی که بخش کوچکی از فتوحات اسلامی در سراسر جهان بود، به آسانی وارد اندلس شدند.
به منظور آشنایی بیش‌تر درباره ماهیت این فتح بزرگ اسلامی پای صحبت کارشناسان تاریخ اسلام نشسته‌ایم که در ادامه می‌آید:
*گستره آندلس تا کجا بود/ آندلس نام اسلامی است
حجت‌الاسلام حمیدرضا مطهری رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه فتح آندلس به مراتب بسیار راحت‌تر از سایر مناطق دیگر انجام شد، ابراز داشت: با وجود اینکه مدت زمان حضور مسلمانان در منطقه آندلس، سابقه بسیار طولانی دارد، اما متأسفانه، نه تنها تلاش زیادی برای ریشه دواندن اسلام در این منطقه صورت نگرفت، بلکه مسلمانان و فاتحان نخستین، اقدام به موقعی را هم انجام نداده‌اند.
وی درباره گستردگی سرزمینی آندلس در زمان فتح به دست مسلمانان، افزود: منطقه آندلس با گستردگی فراوان، اسپانیا و پرتقال امروزی و حتی فراتر از آن نیز جنوب فرانسه را هم در بر می‌گرفت، نام آندلس یک نام اسلامی بود که مسلمانان این عنوان را بر آن گذاشته بودند و در واقع، آندلس نام یک قسمتی از شبه جزیره‌ای است که اسپانیا و پرتقال را در بر می‌گرفت و مسلمانان در آن زمان، هر قسمتی را که تحت قلمرو خودشان بود را آندلس می‌نامیدند، از این رو در برخی از دوره‌ها آندلس اسلامی تا جنوب فرانسه نیز رسیده بود.
حجت‌الاسلام مطهری با اشاره به اختلاف میان رهبران اسلامی و سوء استفاده مسیحیان از این نقطه ضعف، خاطرنشان کرد: اگر چه باز پس‌گیری سرزمین‌های تحت عنوان آندلس در طی قرن‌های بسیاری صورت گرفت، اما به هر حال نکته اساسی آن است که مسیحیان از اختلاف مسلمانان به نحو احسن استفاده کردند که این موضوع باید در همه جا مورد توجه مسلمانان قرار گیرد.
*اندیشه‌های شیعی چه زمانی وارد آندلس شد
وی با اشاره به اینکه فتح آندلس در عصر امویان اتفاق افتاد و ورود اسلام به آنجا نیز با گرایش اموی بود، ادامه داد: بعد از گرایش اسلام در سرزمین آندلس، از سال 92 تا 138 هجری، دوره کوتاهی میان ورود مسلمانان تا شکل‌گیری حکومت مستقل اموی در آندلس بود و از آنجایی که امویان در ضدیت با اهل بیت(ع) زبانزد بودند لذا حضور امویان در آندلس باعث شد تا اگر چه اندیشه شیعی در آنجا وجود داشت اما در ادامه، این گرایش‌ها کمرنگ و یا سرکوب شود.
رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم درباره زمان ورود اندیشه‌های شیعی در آندلس، بیان داشت: نمود گرایش به مکتب اهل بیت(ع) را آنجا می‌توان دید که وقتی حکومت امویان به دست یکی از بازماندگان ادریسیان و مؤسس حکومت حمودیان در آندلس به نام «علی بن حمّود» ساقط میشود، حکومت علوی در آنجا برپا میشود، بنابراین با سقوط حکومت امویان بلافاصله شاهد آن هستیم که شاعران بسیاری، اشعار خویش را در مدح اهل‌بیت(ع) و علویان در دربار «علی بن حمود» می‌خوانند.
*نظریه‌های مطرح شده درباره علت فتح آندلس به دست مسلمانان
محمد‌رضا شهیدی پاک نویسنده کتاب «تاریخ تحلیلی آندلس» درباره نظریاتی که درباره علل فتح آندلس وجود دارد، این گونه بیان می‌کند: «نظریه کلاسیک فتح آندلس» نظریه‌ای تک عاملی و یک علتی است، فتح آندلس با نیروی شمشیر و تدبیر نظامی مسلمانانی است که از عصر پیامبر(ص) تا هنگام فتح آندلس تقریباً 7 دهه کار نظامی در سطح جهانی، ایران، شبه قاره هند، ماورالنهر، مصر و افریقیه را تجربه کرده بودند و به وسیله سردارانی بزرگ و با تجربه صورت گرفته است.
وی ادامه داد: این نظریه مشهور منابع معاصر فتح (مانند ابن گوتیه) و منابع اصلی و کلاسیک تاریخ آندلس مانند کتاب المعجب» عبدالواحد مراکشی» در قرن هفتم هجری است که وی داستان نظامی فتح آندلس را با ذکر جزئیات آن آورده است، این داستان حاکی از همکاری نظامی مسلمانان با «کنت ژولیان» حاکم سبته (Ceuta)، «طارق بن زیاد»، «طریف بن مالک معافری» و «موسی‌بن نصیر» در تأمین و تهیه نقشه راه فتح آندلس است.
شهیدی پاک اظهار داشت: بنابر این دیدگاه، موسی بن نُصیر پس از فتح آندلس «اشبیلیه» را به جای «طُلیطله» که پایتخت چند صد ساله پادشاهی گوت بود، اعلام کرد او در صدد استمرار حاکمیت اسلام بر جهان برآمد و می‌خواست از شبه جزیره «ایبری» که دروازه ورود به اروپا بود، آنجا را تسخیر کرده و به قسطنطنیه و سپس به پایتخت خلافت وقت، در دمشق بازگردد.
وی افزود: اما خلافت اموی که در صدد بهره‌برداری از قدرت فتوحات نظامی بود، موسی را به دمشق فراخواند و امر فتوحات را به والیانی از امویان داد که از مخالفان سرسخت افراد متمایل به تشیع بودند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به «نظریه فتح فرهنگی آندلس»، خاطرنشان کرد: برخی از محققان داخلی و اروپایی از پذیرش فتح نظامی آندلس که مشهور منابع سنتی آندلس است، ابا داشته و مدعی هستند که پیش از فتح آندلس، کلیسای اسپانیا با اندیشه اسلام آشنا شده است و حتی برخی از سران کلیسا به طور خاص از افکار پیامبر اسلام(ص) آگاهی حاصل کرده بودند.
وی با بیان اینکه برخی محققان علت علاقه مردم اسپانیا به اسلام را آشنایی آنان با نوعی حکمت که منجر به یکتاپرستی میشود، می‌دانند،ادامه داد: با این وصف، نخستین مبلغان مسلمان به راحتی توانستند عقاید اسلامی را در آندلس تبلیغ کنند به طوری که نیروهای اسلامی وارد سرزمینی شدند که آماده بهره‌گیری از تعالیم متعالی و انسان‌ساز اسلام را داشت، بنابراین، فتح آندلس مبتنی بر نوعی پیوند فرهنگی بین دو ملت ساکن در شبه جزیره «ایبری» و ملل مسلمان ساکن در افرقیه، مصر و مغرب بوده است که چند دهه از پذیرش اسلام از سوی آن‌ها می‌گذشت.
