به گزارش باشگاه خبرنگاران خوزستان، کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، تلطیف هوا و جذب گرد و غبار از جمله مهمترین آثار فضای سبز در شهرها است و به همین علت است که از فضاهای سبز و پارک‌ها به عنوان ریه‌های تنفسی شهرها نام برده می‌شود.

انواع فضاي سبز شهري

عملکردهای فضاهای سبز شهری را می‌توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد؛ فضای سبز عمومی مانند پارک‌ها که دارای عملکرد اجتماعی هستند و در زمینه تفریح و اجرای برنامه‌های فرهنگی مورد استفاده شهروندان قرار می‌گیرند.؛ فضاهای سبز "نیمه نیمه" مانند محوطه‌های بیمارستان‌ها، فضاهای سبز موجود در معابر و خیابان‌ها مانند درختکاری‌های موجود در پیاده‌روها و همچنین فضاهای سبز خصوصی مانند باغچه‌ها و باغ‌هایی که استفاده از آنها به مالکان خصوصی آنها محدود است.

در اين ميان فضاهای سبز شهری و پارک‌ها علاوه بر آثار فراوان زیست‌محیطی، دارای کارکردهای اجتماعی فراوانی نیز هستند و این مکان‌ها را می‌توان از دو دیدگاه تامین نیازهای زیست‌محیطی شهرنشینان و تامین فضاهای فراغتی و بستری برای ایجاد ارتباط و تعامل اجتماعی شهروندان مورد بررسی قرار داد.

یکی از مهمترین کارکردهای پارک‌ها و فضاهای سبز شهری، "تفریحی" است و با توجه به این‌که پارک‌ها می‌توانند مکان‌های مناسبی برای آرامش و رفع خستگی شهروندان باشند، امروزه کارکرد تفریحی پارک‌ها در بسیاری از شهرهای ایران و از جمله اهواز، البته در فصل خنک سال، جایگزین بخشی از دیگر کارکردهای تفریحی خانواده‌ها شده است. همچنین این مکان‌ها در تامین نیاز روحی و روانی افراد و تمرکز اعصاب و رسیدن به آرامش نقش مهمی دارند.

كاركردهاي گوناگون فضاي سبز شهرها

از درختان می‌توان در کاهش مصرف انرژی نیز استفاده کرد. کاشت درخت، به ویژه درختان سایه‌دار در اطراف منازل و آپارتمان‌ها و در مکان‌های مناسب می‌تواند در خنک کردن ساختمان‌ها نقش مهمی داشته باشد. درختان می توانند 9 درصد انرژی خورشیدی را در تابستان‌های گرم جذب کنند و در نتیجه اگر از درختان سایه‌انداز در مکان‌های مناسبی استفاده شود، تا حدود زیادی به خنک شدن محیط زیست شهروندان و کاهش مصرف انرژی کمک خواهد شد.

این کار در آمریکا و برخی شهرهای اروپایی انجام شده و تجربه موفقی هم بوده است. به عنوان مثال گفته می‌شود در کشور آمریکا با کاشت درختان سایه‌دار در مکان‌هایی خاص در اطراف منازل، سالانه بیش از دو میلیون دلار در مصرف انرژی صرفه‌جویی می شود. کاشت درخت در نقاط بادگیر، به عنوان بادشکن، نیز از دیگر کارکردهای درختان است که در منطقه‌ای مانند خوزستان که شاهد وزش بادهای غبارآلود هستیم می‌تواند بسیار موثر باشد.

شهرهاي سرسبز، چشم‌نوازند

فضاهای سبز شهری و پارک‌ها دارای ویژگی‌ها و مزایای بصری نیز هستند و در بسیاری از شهرهای اروپایی از این ویژگی به خوبی استفاده شده، تا حدی که در برخی موارد موجب جذب گردشگر هم شده است. در مورد فضای سبز و نقشی که در ادراک انسان دارد می‌توان به اهمیت منظرسازی در فضای شهری اشاره کرد.

منظرسازی یا به عبارت بهتر "زمین‌آرایی" به معنی کاربرد گیاهان در طراحی، به گونه‌ای که موجب ارتقا جلوه‌های دیداری محیط شود. در این زمینه تجربه‌های موفقی در برخی شهرهای ایران هم وجود دارد كه پارک ملت در شهر تهران نمونه خوبی در این مورد است. شهرداری اهواز نیز در سال‌های گذشته اقدام به ایجاد فرش گل در برخی نقاط شهر کرد، ولی با توجه به گرمای هوا، این گل‌ها تنها در فروردین و در نهایت ارديبهشت زنده ماندند و پس از آن خشک شدند.

نمونه‌اي از يك شهر سبز

در بسیاری از شهرهای اروپایی نيز از ویژگی بصری فضاهای سبز به خوبی استفاده شده و در دل شهرهای توسعه‌یافته و صنعتی، پارک ها و فضاهایی سبز را ایجاد کرده‌اند.

شهر لندن در این زمینه نمونه قابل توجهی است. برای آشنایی بیشتر با تجربه موفق ایجاد فضای سبز در این شهر، از سایت شهرداری لندن "mansion house (office of the lord mayor)” کمک گرفتیم. در این سایت نقشه پارک‌ها و فضاهای سبز درون و بیرون شهر لندن قرار داده شده و به راحتی می‌توان علاوه بر پیدا کردن آدرس، تصاویری و توضیحاتی درباره پارک‌های این شهر را دریافت و مکان مورد نظر را انتخاب کرد.

بر اساس آن‌چه در این سایت آمده، درون شهر لندن 15 پارک بزرگ وجود دارد که به نوعی علاوه بر ایجاد فضایی زیبا و دلنشین، نقش ریه تنفسی شهر را ایفا می کنند. همچنین شهرداری این شهر تلاش کرده که پارک‌های لندن به مکان‌هایی طبیعی و بکر شباهت داشته باشند. به عنوان مثال جنگل "Epping” که در شمال شرق لندن واقع شده، بزرگترین فضای باز (فضاهای سبز گسترده در شهرها که به اصطلاح "open space” نامیده می‌شوند) در این شهر است و 6 هزار هکتار مساحت دارد. این منطقه علاوه بر مکانی تفریحی که دارای امکاناتی برای ورزش هم هست، به مکانی علمی نیز تبدیل شده و با توجه به طبیعت بکر و جانورانی که در این پارک وجود دارد، مورد توجه دانشمندان علم محیط زیست قرار گرفته است.

"west ham park” نیز یکی دیگر از مکان های وسیع و سبز شهر لندن است که مجموعه ای از پارک‌ها و باغچه‌های گل را در بر می‌گیرد و از لحاظ تنوع گیاهی بسیار قابل توجه است. این مکان بیش از 31 هکتار وسعت و سالانه بیش از یک میلیون بازدید کننده دارد و جایزه "پرچم سبز" را نیز از آن خود کرده است؛ طرح جایزه پرچم سبز در سال 1996 به عنوان ابزاری برای پاداش دادن به بهترین فضای سبز در انگلیس مطرح شد.

"Hampstead Heath” نیز یکی از محبوب‌ترین فضاهای سبز در شهر لندن است که به صورت جزیره‌ای زیبا در حومه شهر قرار گرفته است. در این مکان نه تنها تنوع حیات وحش وجود دارد، بلکه امکانات ورزشی، مسیر دو و میدانی، مراکز آموزشی، استخر شنا و ساحلی زیبا برای تفریح ایجاد شده است و در واقع مجموعه ای تفریحی و آموزشی است.

اینها تنها نمونه‌هایی از فضاهای سبز ایجاد شده در دل شهرهای بزرگ است و نمونه‌های مشابه در دیگر شهرهای اروپایی و حتی آسیایی نیز وجود دارد.

شهرهاي گرمسيري را هم مي‌توان سبز كرد

کشور مالزی دارای آب و هوایی مرطوب و گرم و تقریبا مشابه به شهر اهواز است. این کشور به پارک‌های ملی و فضاهای سبزش معروف است و بسیاری از گردشگران تنها به همین دلیل به این کشور سفر می‌کنند. در این کشور سازمانی تحت عنوان "حیات وحش و پارک‌های ملی" (Department of Wildlife and National Parks of Malaysia) وجود دارد و در نتیجه فضای سبز این کشور به صورت متمرکز مدیریت می‌شود.

در بسیاری از شهرهای مالزی نیز پارک‌های ملی و ایالتی بزرگی وجود دارد و با استفاده از درختان و گل‌های متنوع و زیبا نیز فضاسازی های جذابی در این پارک‌ها انجام شده است.

اهواز شهری با شرایط آب و هوایی ویژه است و این موضوع قابل قبول است که در چنین شرایطی ایجاد فضای سبز مناسب و کاشت گل‌های زیبا در سطح شهر دشوار است، ولی فراموش نکنیم که نشدنی نیست؛ همان‌طور که در سال‌های گذشته اقدامات موفقی در این زمینه انجام شده و سرانه فضای سبز اهواز نسبت به قبل بیشتر شده است.

درباره فضاي سبز شهر اهواز

پروژه کمربند سبز شهر اهواز از اقداماتی است که از اواخر سال 90 آغاز شد و حدود ۷ هزار هکتار مساحت دارد كه با هدف کاهش آلودگی تاسیسات صنعتی، توسعه فضای سبز، تعادل در درجه حرارت شهر، پاک‌سازی هوا و در ‌‌نهایت جلوگیری از نفوذ طوفان‌های گرد و غبار به شهر آغاز شده است.

طرح توسعه کمربند سبز در شرق و غرب شهر اهواز در شعاع حدود پنج کیلومتری محدوده توسعه شهر اهواز و در مجاورت جاده کمربندی جدید شرقی و غربی این شهر با عرض باند یک هزار متر در نظر گرفته شده است، البته این طرح هنوز به مرحله قابل قبولی نرسیده است و آثار مطلوب آن فعلا از دید شهروندان پنهان است.

رودخانه کارون ظرفیت بسیار مناسبی در شهر اهواز است که می‌توان از آن به خوبی استفاده کرد، ولی علی‌رغم تلاش‌های انجام شده، زمانی که شهر اهواز را با دیگر شهرهای دنیا که دارای رودخانه هستند مقایسه می‌کنیم، مي‌بينيم که از این ظرفیت نیز آن‌گونه که باید استفاده نشده است.

البته در سال‌های گذشته به ویژه دو سال اخیر در زمینه ساحل‌سازی در حاشیه رودخانه کارون به خوبی عمل شده است و اکنون در شرق و غرب رودخانه شاهد ایجاد فضای سبز هستیم؛ ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که در حاشیه رودخانه و پارک‌هایی که در این مناطق ایجاد شده است، درخت سایه‌دار كمتر به چشم مي‌خورد در حالی که با توجه به شدت تابش نور خورشید در اهواز، این شهر به درختان سایه‌دار بسیار نیازمند است.

درست است نمی‌توان گونه‌هایی مانند کاج و سرو و چنار را در اهواز کشت كرد، ولی با اندکی مطالعه و اختصاص اعتبار، می‌توان گونه‌هایی متناسب با آب و هوای اهواز را یافت و در این شهر کاشت.

همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که شهر اهواز تنها ساحل رودخانه نیست و شهر به پارک‌های محله‌ای هم نیاز دارد. در حال حاضر پارک‌های محلات شهر زیبا و استاندارد نبوده و برخی از آنها هم تقریبا مورد استفاده خانواده‌ها نیستند.

برخی گونه‌های بومی منطقه مانند نخل‌های زینتی نیز به مرور زمان مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند و كمتر كاشته مي‌شوند؛ البته اقدام شهرداری در کاشت نخل در پارک ساحلی غربی که در اواخر سال گذشته انجام شد قابل تقدیر است.

فضاي سبز از خانه به خيابان‌ها مي‌رسد

در زمینه توسعه و نگهداری از فضای سبز نباید نقش شهروندان را نادیده گرفت. در گذشته که بسیاری از خانه‌های شهر به صورت ویلایی بودند، در هر خانه یک باغچه وجود داشت و بسیاری از باغچه‌های خانه‌های شهر اهواز نیز سرسبز بودند، ولی با گسترش شهر و رشد آپارتمان‌نشینی، باغچه‌های خانه‌ها هم از بین رفتند. در بسیاری از شهرهای دنیا، بر روی بام و یا در بالکن آپارتمان‌ها باغچه‌هایی کوچک ایجاد شده است و در درون آپارتمان نیز از گیاهان خانگی استفاده می‌شود.

این کار علاوه بر این‌که در کاهش حرارت ساختمان‌ها موثر است، موجب زیبایی شهر نیز می‌شود و در این زمینه نقش شهروندان بسیار پررنگ است.

در شهر اهواز هنوز اين فرهنگ گسترش نیافته و شهروندان، گلدان‌ها را جایگزین باغچه‌های قدیمی نکرده‌اند.

حفاظت از فضاهای سبز عمومی و پارک ها نیز از دیگر وظایف شهروندان است، ولی شاهدیم که در بسیاری مواقع، به ویژه در روزهای تعطیل که خانواده ها به پارک های شهر می‌روند، آسیب فراوانی به فضای سبز وارد می کنند./س