اساسى ترين انگيزه آن فقيه فرزانه براى بناى چنين مسجد عظيمى, اين بود كه آن بزرگوار بارگاه كريمه اهل بيت(عليهم السلام) را فاقد مسجد مناسبى مى ديد كه زائران بتوانند درآنجا از فضاى روحانى بيشترى بهره ببرند, لذا مشاهده اين خلا مهم بود كه ايشان را بر چنين تصميم والايى واداشت. چنانچه خود ايشان، بنابرنقل حضرت آيه الله فاضل لنكرانى ـ دام ظله ـ در اين رابطه مى فرمود:

 

 

از سوى ديگر پيش بينى آن بزرگوار اين بود كه حوزه مقدسه قم در دراز مدت به فضايى وسيع و مناسب جهت برگزارى دروس حوزويان در سطوح مختلف بويژه دروس خارج مراجع عظام نياز دارد و چه بهتر كه اين مركز در جوار حرم مطهر و با نام مسجد باشد.

 

چنانچه قرار گرفتن مدفن آن عبدصالح خدا دركنار درب ورودى اين مسجد, گواهى صادق بر اخلاص و پاكى نيت اوست. و بحق مى توان آن را يكى از مصاديق روشن (لمسجد اسس على التقوى من اول يوم) به شمار آورد.

 

 

یک وقت در محضر آیت الله بروجردی درباره دید چشم بحث شد. ایشان با اینکه سنشان قریب نود سال بود، هیچ وقت احتیاج به عینک پیدا نکرده بودند و دور و نزدیک را بدون عینک می دیدند و در موقع مطالعه هم، هرگز عینک به چشم نمی زدند، می فرمودند:

 

 

 

آیت ­الله العظمی بروجردی خدا را با تمام وجود باور کرده بود، هر وقت سخن از خدمات ایشان به میان می آمد می ­فرمودند: اخلص العمل فان الناقد بصیر ۱۲عمل خود را خالص کن زیرا بازرس عمل بسیار بیناست.

 

 

 

کار ساخت مسجد اعظم قم، در روز یازدهم ذی‌قعده سال ۱۳۷۴ ق مطابق با ۲۱ تیرماه سال ۱۳۳۳ ش همزمان با سالروز ولادت حضرت امام رضا (ع) طی مراسم با شکوهی با حضور آیت اللَّه بروجردی آغاز شد. این مسجد که در حدود یازده هزار متر مربع مساحت دارد، به سبک معماری اسلامی - ایرانی، دارای دو شبستان بزرگ، گنبد عظیم، فضای زیرگنبد و دو گلدسته بسیار مرتفع می‌باشد. 

 

 

يكى از مشكلات مهم احداث مسجد در اين نقطه, محدوديت مكانى زمين و ناموزون بودن آن بود. چون به طورى كه مشاهده مى شود, مسجد از يك طرف به آستانه مقدسه و از طرف ديگر به ساحل رودخانه محدود است كه ضلع غربى آن حدود ۱۲۰ متر وقاعده آن حدود ۱۵ متر مى باشد. 

 

مشكل ديگر وجود خانه هايى بود كه در محدوده زمين مسجد قرار داشت كه خريد آن ها هزينه زيادى را مى طلبيد. اما به دستور آن بزرگوار با مشكلات زيادى همه آن خانه ها خريدارى و رضايت صاحبان آن ها جلب شد. همچنين بيش از ۳۰۰۰ متر از كنار مسجدبالاسر از بيوتات و متعلقات آستانه مقدسه بود كه با درايت خاص ايشان در حريم مسجد قرار گرفت.

 

 سرانجام با عنايات الهى و رفع مشكلات ياد شده, نقشه ساختمانى مسجد زير نظر مهندسان و معماران كارآزموده اى چون مرحوم ((لرزاده)) به طور دقيق و جامع طراحى شد و براساس آن, ساخت مسجد آغاز گرديد و پس از شش سال كار متمادى عمده كارهاى ساختمانى آن به پايان رسيد و در نيمه اول سال ۱۳۳۹ ه' .ش با اقامه نماز جماعت توسط حضرت آيه الله العظمى بروجردى(ره) افتتاح و مورد بهره بردارى قرار گرفت.

 

اين مسجد از نظر تزئينات و كاشيكارى و جلوه هاى هنر اسلامى از نمونه هاى بديع كاشيكارى درقرن اخير به شمار مى رود. فرشهاى داخل شبستان ها از نوع قالى كرمان است كه مخصوص مسجد بافته شده است. مخارج مسجد را عمدتا مردم متدين و تجار خيرانديش جامعه اسلامى به عهده داشتند كه مخارج ساختمانى آن را تا روز افتتاح كه بالغ بر مبلغ ۶/۰۰۰/۰۰۰ تومان مى شد, تإمين نمودند.

 

حضرت آيه الله العظمى بروجردى(ره) همواره با اقامه نماز جماعت مغرب و عشإ و همچنين نماز ظهر و عصر در ماه رمضان و برگزارى مراسم مذهبى در شهادت و ولادت ائمه معصومين(عليهم السلام) موجبات رونق هرچه بيشتر مسجد را فراهم نمود.

 

 طبق فرمان مقام معظم رهبرى به توليت محترم آستانه مقدسه ((مسوولين مربوطه موظفند بدون بهره بردارى و دخالتى درموقوفات مسجد, اقدام به نگهدارى و حفاظت از مسجد و متعلقات آن و تإمين حقوق كارمندان و ديگر مخارج لازم, جهت ايجاد خدمات و تسهيلات براى عموم زائرين بنمايند.)) و لذا هم اكنون اين مكان مقدس محيط بسيار مناسبى براى تحصيل دانش پژوهان علوم دينى فراهم شده, به گونه اى كه درايام تحصيلى حوزه, اكثر مراجع معظم تقليد در اين مكان مقدس تدريس مى نمايند و تعداد كثيرى از طلاب و فضلاى محترم از فيوضات علمى ايشان بهره مند مى شوند. 

 

پس از شروع بناى مسجد، آيت‏الله‏العظمى بروجردى به فكر افتادند، اين بناى پرشكوه و با عظمت را با تاسيس كتابخانه‏اى مهم و مجهز تكميل كنند. اعلام اين موضوع و تصميم ايشان در محافل علمى و دينى، با شور و شعف خاصى استقبال شد.

 

ايشان در مرحله اول، ۵۰۰ جلد و در مرحله دوم ۲۵۰۰ جلد از كتابخانه شخصى خودشان اهدا فرمودند. سپس بعضى از علما و افراد خير كتابخانه‏هاى خود را چه شخصا و چه با وصيت، به اين كتابخانه تازه تاسيس منتقل كردند.

 

از جمله آيت‏الله حاج‏آقا محمد مقدس اصفهانى (از علماى بزرگوار، پارسا و وارسته اصفهان كه مدتى هم در قم از محضر آيت‏الله‏العظمى بروجردى استفاده كرده بود و مورد احترام عموم علما و فضلاى حوزه به خصوص آيت‏الله‏العظمى بروجردى بودند) وصيت كردند كتابخانه‏شان را كه در حدود دو هزار جلد كتاب نفيس و متنوع (اعم از چاپى و خطى) بود از اصفهان به قم آورده به اين كتابخانه اهدا نمايند.

 

يكى آيت‏الله حاج آقا سيدحسن فريد محسنى اراكى كه طبق وصيت‏شان، كتاب‏هاى چاپى ايشان (حدود دو هزار جلد) به كتابخانه اهدا شد. كتاب‏هاى خطى معظم له هم به آستان قدس رضوى اهدا شده است.

 

ديگرى مرحوم حاج محمد رمضانى مدير انتشارات «كلاله خاور» تهران بوده كه حدود چهل هزار جلد كتاب چاپى و سنگى بويژه ديوان اشعار فارسى (ايشان اكثر ديوان‏هاى كوچك و بزرگ را گرد آورده بود كه اينك در كتابخانه موجود است) هم‏چنين دوهزار جلد از كتب لاتين به زبان‏هاى فرانسه، آلمانى، روسى، انگليسى و تركى و ارزنده‏تر از همه بيش از دو هزار جلد كتاب خطى ايشان به كتابخانه اهدا شده است.

در حال حاضر اين كتابخانه، ۴۱۷۴ جلد كتاب خطى دارد.