آشنایی با سنت‌های ماه رمضانی جالب در یزد؛ از "کلوخ اندازان" تا "پخت نان مراد"
آداب و رسوم ماه رمضان یکی از بارزترین نمونه های فرهنگ عامه به شمار می رود و بسیاری از این آداب و رسوم ریشه در دین و مذهب دارد و جالب اینکه برخی از این آداب حتی به دوران قبل از اسلام باز می گردد که این امر حاکی از پیوند عمیق فرهنگ اسلامی و ایرانی دارد.
به گزارش
مجله شبانه باشگاه
خبرنگاران،ماه مهمانی خدا که فرا می رسد مردم هر منطقه هر یک به نحوی در این مهمانی شرکت می کنند و مردم یزد نیز رسومی دارند که گرچه برخی از آنها رنگ باخته اما هنوز هم برخی از آنها از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
آداب و رسوم ماه رمضان یکی از بارزترین نمونه های فرهنگ عامه به شمار می رود و بسیاری از این آداب و رسوم ریشه در دین و مذهب دارد و جالب اینکه برخی از این آداب حتی به دوران قبل از اسلام باز می گردد که این امر حاکی از پیوند عمیق فرهنگ اسلامی و ایرانی دارد.
استان یزد با برخورداری از فرهنگ و تمدنی غنی در میان ایرانیان آداب و رسوم خاصی را در ماه رمضان دارد که یکی از این آیین ها در پیشواز از ماه رمضان است و به "کلوخ اندازان" معروف است.
این رسم شباهت بسیاری به خانه تکانی روزهای پایانی سال دارد به نحوی که مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاکسازی خانه ها و مساجد می پردازند و با برگزاری مراسم کلوخ اندازان به شادی پرداخته و از ماه مبارک رمضان استقبال می کنند.
در این آیین باستانی، خانواده ها آخرین روز ماه شعبان را در کنار یکدیگر جمع می شدند و به دل طبیعت می رفتند و آن روز را به شادی می گذراندند.
یک پژوهشگر یزدی در این باره می گوید: خانواده ها در این روز در کنار یکدیگر جمع می شوند و به دامن طبیعت و تفرجگاه های اطراف یزد می روند و از انواع خوراکی ها تناول می کنند.
صدیقه رمضانخانی اظهار داشت: خوراکهای این روز بسیار متنوع است و سعی می کنند آنچه میلشان باشد بخورند و خود را برای ماه رمضان که ماه امساک و پرهیز از زیاده خواری و گناه است، آماده کنند.
یکی از متداولترین غذاهای روز کلوخ اندازان در یزد "شولی" است. شولی نوعی آش است و انواع مختلف دارد. از دیگر خوراکیهای یزدیها در روز کلوخ اندازان آش رشته یا آش خمیر، آش کشک، حلوای برنج یا شله زرد و فالوده یزدی است.
رمضانخوانی تصریح کرد: برخی از مردم در گذشته کلوخ های کوچکی را نیز در پایان روز به سمت یکدیگر پرتاب می کردند و روز خود را با بازی و شادمانی خاتمه می دادند و از اینرو این مراسم را کلوخ اندازون نام نهاده اند.
وقت شناسی با چراغ ملا کاظم
مردم در گذشته برای بیدار شدن در سحر های ماه رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر، از ستارگان استفاده می کردند که این کار در یزد با آداب و رسوم خاصی انجام می شده است.
برخی از مردم از جمله خادمین مساجد، یکی دو ساعت به سحر مانده، چراغ هایی را روشن و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد می گذاشتند تا بقیه با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند و با شروع اذان صبح، آنها را خاموش می کردند.
یکی از مشهور ترین چراغ ها، "چراغ ملا کاظم"، خادم مسجد جامع کبیر بود. او هر شب چراغی را روشن می کرد و در یکی از گلدسته های مسجد جامع می گذاشت و هنگام اذان صبح آن را خاموش می کرد یا این که در شهر نقاره می زدند و وقت سحر را مشخص می کردند.
برای تشخیص غروب آفتاب نیز به دیوار کاهگلی نگاه می کردند و عقیده داشتند که هر وقت کاه های داخل کاهگل دیوار دیده نشود، موقع اذان مغرب شده است.
افطاری دادن، رسمی که فراموش نمی شود
در استان یزد، نماز جماعت مغرب و عشا، همانند سایر نمازهای یومیه، در تمام مساجد برگزار می شود و چون مردم بر این باورند که افطاری دادن روزه داران ثواب زیادی دارد، در مساجد افطاری می دهند.
افطاری معمولاً شامل نان و پنیر و سبزی، آش، آبگوشت، برنج، خرما، کیک و زولبیاست که بیشتر توسط افراد خیر، نذری و عقیقه و گاه از موقوفاتی که برای این کار در نظر گرفته شده، افطاری داده می شود.
آیین روضه قنبر، نماد ضربت خوردن مولای متقیان
روضه قنبر از دیگر رسوم مردم دارالعباده یزد در ایام ماه مبارک رمضان است که از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، خوانده می شود.
این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز مرسوم است و در خانه ها برگزار می شود.صدیقه رمضانخانی در این باره نیزگفت: برگزاری روضه قنبر نماد ضربت خوردن مولای متقیان است و با آداب خاصی توسط زنان برگزار می شد.
قنبر از غلامان حضزت علی (ع) بوده که فردی در این مراسم با حالاتی شبیه درویشان لباس سفیدی بر تن می کرد و با کلاه سفید کشکولی که نماد دوستی حضرت علی بود، مراسم را اجرا می کرد.
در مراسم روضه قنبر، دو شخصیت دیگر نیز حضور دارند که یکی نقش حضرت زینب (س) را با لباس بلند و مشکی و شخصیت دیگر نقش ام کلثوم را بازی می کرد.
بین حاضران در این گروه، صحبت هایی در قالب شعر رد و بدل می شد و اشعار حزن آلود می خواندند و هر کدام به تناسب باید جواب بدهند.البته اکنون هم این مراسم کم و بیش در یزد برگزار می شود و احترام خاصی در بین مردم دارد که برای طلب حاجت و رفع گرفتاری توسط زنان برگزار می شود.
کیسه دوزی و لباس مراد
از دیگر آداب و رسوم مردم یزد که اکنون نیز به همان شکل و سیاق گذشته ادامه دارد، و برگزار می شود، مراسم کیسه دوزی و پیراهن مراد است.
در این رسم باستانی که ریشه در آیین نیکان و گذشتگان دارد و از آریایی ها به ارث رسیده است، در شب 27 ماه رمضان در میان نماز ظهر و عصر پارچه ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می کنند و آن پارچه را برش می دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.
دوختن پیراهن در این رسم که بیشتر توسط زنان انجام می شود، گاهی در همان مسجد انجام می شود و گاهی نیز به بعد از نماز موکول می شود و در منزل اقدام به دوخت آن می کنند.
البته این رسم بیشتر در مسجد امیرچخماق یزد که سنگی را با نام مراد در خود دارد انجام می شود اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.
برخی که نذر داشتند یا کسانی که مریض داشتند، نذر می کردند این کار را انجام دهند و به همین منظور، پولی را از هفت نفر از سادات یا از هفت نفر زن به نام فاطمه برای تهیه پارچه می گرفتند و بعد از تهیه پارچه، بین نماز ظهر و عصر آن را برش می دادند.
در روز 27 ماه رمضان، پارچه ای را به مسجد می بردند و بین دو نماز ظهر و عصر، پارچه را می بریدند و اعتقاد داشتند، نباید از قیچی استفاده کنند و از چاقو یا تیغ استفاده می شد و با نخی که هم رنگ پارچه باشد، کیسه ای می دوختند و بین دو نماز از میان کیسه، نخ سبزی را عبور می دادند و انتهای نخ را به چند نخ گره می زدند و نخ را از سکه سوراخ داری که فردی حاجت دار داده بود، به سر کیسه می بستند.
پس از دوخت کیسه، آن را به فرد سفارش دهنده می دادند که تا وقتی حاجتش برآورده شود، از آن نگهداری کند و پس از برآورده شدن حاجت، سر کیسه را باز کند و سکه ی سوراخ دار را بیرون آورد و زیر لباس بدوزد، به طوری که دیده نشود و همیشه همراه خود داشته باشد.
پخت نان لقمه ای مراد/ پخت نان بیست و هفتم هنوز در میان مردم یزد مرسوم است
پخت نان مراد نیز از دیگر رسوم در شب بیست و هفتم ماه رمضان است که در میان مردم یزد به نان بیست و هفتم معروف است.برای تهیه و پخت این نان که در ابعاد کوچک و شبیه لقمه است باید پول آرد آن را از هفت نفر از اهل سادات یا پنج نفر مومن که نام پنج تن را دارند تهیه کنند و آرد نان را نیز از نانوایی که رو به قبله است می خرند، آرد را خمیر می کنند و نان می پزند و در میان مردم تقسیم می کنند.
وی افزود: خانواده هایی که مریض داشتند یا فرزندشان خدمت سربازی بود، نان مراد را می پختند. آنها گاهی نان را خشک می کردند و در جیب سرباز و یا فردی که در زندان بود می گذاشتند، سرباز به خانه می آمد و زندانی نیز از بند آزاد می شد.
تهیه آجیل مشکل گشا
وی رسم دیگر این شبها را تهیه آجیل مشکل گشا دانست و گفت: این رسم در شب های ماه رمضان به خصوص شبهای احیا اجرا می شود و کسانی که حاجت دارند، آجیل را تهیه می کنند.
برای این کار، فرد حاجت دار ماهانه مبلغی را کنار می گذاشت و پول را به زن مومنی می داد تا آجیل را از هفت مغز، بخرد و در مراسمی خاصی بین دو نماز در میان نمازگزاران تقسیم کند.
ذکر گرفتن در مساجد
او رسم دیگر ماه رمضان را ذکر گرفتن در مساجد بیان کرد و افزود: این رسم مخصوص شب 27 رمضان است که در مساجد و خانه ها برگزار می شود.
پس از ذکر خوانی، جمله "نادعلیا مظهر العجائب" مرتب تکرار می شود و حاضرین ابن ملجم را لعن می کنند و جمله "اللهم العن قتله امیرالمومنین" را می خوانند.
در هر حال مردم برای برپا داشتن ماه رمضان، تلاش می کنند تا به خدا نزدیک شوند و این دستور الهی را اجرا کنند. یک ماه روزه داری تنها لب و دهان فروبستن از طعام نیست بلکه فرصتی برای کمک به نیازمندان و محرومان و دست محبت کشیدن بر سر یتیمان است که این روزها بازار گرمی دارد و زنده ماندن معنویت الهی به همین رسومات و صداقت است.
ماه مبارک رمضان به ویژه شبهای قدر، شب 27 ماه رمضان و روز عید فطر آداب ویژه ای دارد که در گزارشهای بعدی به آداب شب قدر و روز عید فطر پرداخته خواهد شد.
آداب و رسوم ماه رمضان یکی از بارزترین نمونه های فرهنگ عامه به شمار می رود و بسیاری از این آداب و رسوم ریشه در دین و مذهب دارد و جالب اینکه برخی از این آداب حتی به دوران قبل از اسلام باز می گردد که این امر حاکی از پیوند عمیق فرهنگ اسلامی و ایرانی دارد.
استان یزد با برخورداری از فرهنگ و تمدنی غنی در میان ایرانیان آداب و رسوم خاصی را در ماه رمضان دارد که یکی از این آیین ها در پیشواز از ماه رمضان است و به "کلوخ اندازان" معروف است.
این رسم شباهت بسیاری به خانه تکانی روزهای پایانی سال دارد به نحوی که مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاکسازی خانه ها و مساجد می پردازند و با برگزاری مراسم کلوخ اندازان به شادی پرداخته و از ماه مبارک رمضان استقبال می کنند.
در این آیین باستانی، خانواده ها آخرین روز ماه شعبان را در کنار یکدیگر جمع می شدند و به دل طبیعت می رفتند و آن روز را به شادی می گذراندند.
یک پژوهشگر یزدی در این باره می گوید: خانواده ها در این روز در کنار یکدیگر جمع می شوند و به دامن طبیعت و تفرجگاه های اطراف یزد می روند و از انواع خوراکی ها تناول می کنند.
صدیقه رمضانخانی اظهار داشت: خوراکهای این روز بسیار متنوع است و سعی می کنند آنچه میلشان باشد بخورند و خود را برای ماه رمضان که ماه امساک و پرهیز از زیاده خواری و گناه است، آماده کنند.
رمضانخوانی تصریح کرد: برخی از مردم در گذشته کلوخ های کوچکی را نیز در پایان روز به سمت یکدیگر پرتاب می کردند و روز خود را با بازی و شادمانی خاتمه می دادند و از اینرو این مراسم را کلوخ اندازون نام نهاده اند.
وقت شناسی با چراغ ملا کاظم
مردم در گذشته برای بیدار شدن در سحر های ماه رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر، از ستارگان استفاده می کردند که این کار در یزد با آداب و رسوم خاصی انجام می شده است.
برخی از مردم از جمله خادمین مساجد، یکی دو ساعت به سحر مانده، چراغ هایی را روشن و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد می گذاشتند تا بقیه با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند و با شروع اذان صبح، آنها را خاموش می کردند.
یکی از مشهور ترین چراغ ها، "چراغ ملا کاظم"، خادم مسجد جامع کبیر بود. او هر شب چراغی را روشن می کرد و در یکی از گلدسته های مسجد جامع می گذاشت و هنگام اذان صبح آن را خاموش می کرد یا این که در شهر نقاره می زدند و وقت سحر را مشخص می کردند.
برای تشخیص غروب آفتاب نیز به دیوار کاهگلی نگاه می کردند و عقیده داشتند که هر وقت کاه های داخل کاهگل دیوار دیده نشود، موقع اذان مغرب شده است.
افطاری دادن، رسمی که فراموش نمی شود
در استان یزد، نماز جماعت مغرب و عشا، همانند سایر نمازهای یومیه، در تمام مساجد برگزار می شود و چون مردم بر این باورند که افطاری دادن روزه داران ثواب زیادی دارد، در مساجد افطاری می دهند.
افطاری معمولاً شامل نان و پنیر و سبزی، آش، آبگوشت، برنج، خرما، کیک و زولبیاست که بیشتر توسط افراد خیر، نذری و عقیقه و گاه از موقوفاتی که برای این کار در نظر گرفته شده، افطاری داده می شود.
آیین روضه قنبر، نماد ضربت خوردن مولای متقیان
روضه قنبر از دیگر رسوم مردم دارالعباده یزد در ایام ماه مبارک رمضان است که از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، خوانده می شود.
این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز مرسوم است و در خانه ها برگزار می شود.صدیقه رمضانخانی در این باره نیزگفت: برگزاری روضه قنبر نماد ضربت خوردن مولای متقیان است و با آداب خاصی توسط زنان برگزار می شد.
قنبر از غلامان حضزت علی (ع) بوده که فردی در این مراسم با حالاتی شبیه درویشان لباس سفیدی بر تن می کرد و با کلاه سفید کشکولی که نماد دوستی حضرت علی بود، مراسم را اجرا می کرد.
در مراسم روضه قنبر، دو شخصیت دیگر نیز حضور دارند که یکی نقش حضرت زینب (س) را با لباس بلند و مشکی و شخصیت دیگر نقش ام کلثوم را بازی می کرد.
بین حاضران در این گروه، صحبت هایی در قالب شعر رد و بدل می شد و اشعار حزن آلود می خواندند و هر کدام به تناسب باید جواب بدهند.البته اکنون هم این مراسم کم و بیش در یزد برگزار می شود و احترام خاصی در بین مردم دارد که برای طلب حاجت و رفع گرفتاری توسط زنان برگزار می شود.
کیسه دوزی و لباس مراد
از دیگر آداب و رسوم مردم یزد که اکنون نیز به همان شکل و سیاق گذشته ادامه دارد، و برگزار می شود، مراسم کیسه دوزی و پیراهن مراد است.
در این رسم باستانی که ریشه در آیین نیکان و گذشتگان دارد و از آریایی ها به ارث رسیده است، در شب 27 ماه رمضان در میان نماز ظهر و عصر پارچه ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می کنند و آن پارچه را برش می دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.
دوختن پیراهن در این رسم که بیشتر توسط زنان انجام می شود، گاهی در همان مسجد انجام می شود و گاهی نیز به بعد از نماز موکول می شود و در منزل اقدام به دوخت آن می کنند.
البته این رسم بیشتر در مسجد امیرچخماق یزد که سنگی را با نام مراد در خود دارد انجام می شود اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.
برخی که نذر داشتند یا کسانی که مریض داشتند، نذر می کردند این کار را انجام دهند و به همین منظور، پولی را از هفت نفر از سادات یا از هفت نفر زن به نام فاطمه برای تهیه پارچه می گرفتند و بعد از تهیه پارچه، بین نماز ظهر و عصر آن را برش می دادند.
در روز 27 ماه رمضان، پارچه ای را به مسجد می بردند و بین دو نماز ظهر و عصر، پارچه را می بریدند و اعتقاد داشتند، نباید از قیچی استفاده کنند و از چاقو یا تیغ استفاده می شد و با نخی که هم رنگ پارچه باشد، کیسه ای می دوختند و بین دو نماز از میان کیسه، نخ سبزی را عبور می دادند و انتهای نخ را به چند نخ گره می زدند و نخ را از سکه سوراخ داری که فردی حاجت دار داده بود، به سر کیسه می بستند.
پس از دوخت کیسه، آن را به فرد سفارش دهنده می دادند که تا وقتی حاجتش برآورده شود، از آن نگهداری کند و پس از برآورده شدن حاجت، سر کیسه را باز کند و سکه ی سوراخ دار را بیرون آورد و زیر لباس بدوزد، به طوری که دیده نشود و همیشه همراه خود داشته باشد.
پخت نان لقمه ای مراد/ پخت نان بیست و هفتم هنوز در میان مردم یزد مرسوم است
پخت نان مراد نیز از دیگر رسوم در شب بیست و هفتم ماه رمضان است که در میان مردم یزد به نان بیست و هفتم معروف است.برای تهیه و پخت این نان که در ابعاد کوچک و شبیه لقمه است باید پول آرد آن را از هفت نفر از اهل سادات یا پنج نفر مومن که نام پنج تن را دارند تهیه کنند و آرد نان را نیز از نانوایی که رو به قبله است می خرند، آرد را خمیر می کنند و نان می پزند و در میان مردم تقسیم می کنند.
وی افزود: خانواده هایی که مریض داشتند یا فرزندشان خدمت سربازی بود، نان مراد را می پختند. آنها گاهی نان را خشک می کردند و در جیب سرباز و یا فردی که در زندان بود می گذاشتند، سرباز به خانه می آمد و زندانی نیز از بند آزاد می شد.
تهیه آجیل مشکل گشا
وی رسم دیگر این شبها را تهیه آجیل مشکل گشا دانست و گفت: این رسم در شب های ماه رمضان به خصوص شبهای احیا اجرا می شود و کسانی که حاجت دارند، آجیل را تهیه می کنند.
برای این کار، فرد حاجت دار ماهانه مبلغی را کنار می گذاشت و پول را به زن مومنی می داد تا آجیل را از هفت مغز، بخرد و در مراسمی خاصی بین دو نماز در میان نمازگزاران تقسیم کند.
ذکر گرفتن در مساجد
او رسم دیگر ماه رمضان را ذکر گرفتن در مساجد بیان کرد و افزود: این رسم مخصوص شب 27 رمضان است که در مساجد و خانه ها برگزار می شود.
پس از ذکر خوانی، جمله "نادعلیا مظهر العجائب" مرتب تکرار می شود و حاضرین ابن ملجم را لعن می کنند و جمله "اللهم العن قتله امیرالمومنین" را می خوانند.
در هر حال مردم برای برپا داشتن ماه رمضان، تلاش می کنند تا به خدا نزدیک شوند و این دستور الهی را اجرا کنند. یک ماه روزه داری تنها لب و دهان فروبستن از طعام نیست بلکه فرصتی برای کمک به نیازمندان و محرومان و دست محبت کشیدن بر سر یتیمان است که این روزها بازار گرمی دارد و زنده ماندن معنویت الهی به همین رسومات و صداقت است.
ماه مبارک رمضان به ویژه شبهای قدر، شب 27 ماه رمضان و روز عید فطر آداب ویژه ای دارد که در گزارشهای بعدی به آداب شب قدر و روز عید فطر پرداخته خواهد شد.
در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان مطرح شد؛
توضیحات مدیر شبکه نسیم درمورد برنامه مهران مدیری و جناب خان
در گفتوگوی ویژه خبری؛
قائمپناه: ادامه قیمت بنزین با وضعیت فعلی ممکن نیست