به گزارش حوزه احزاب باشگاه خبرنگاران، در گزارش پيشين سابقه پیدایش احزاب و گروههای سیاسی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نيز زمينه‌هاي پيدايش حزب جمهوری، جامعه روحانیت مبارز و نهضت آزادی را مورد بررسي قرار داديم.

در گزارش پيش رو سعي داريم پيدايش احزاب از انحلال حزب جمهوری اسلامی تا دوم خرداد 1376 را مورد ارزيابي و واکاوي قرار دهيم.

با انحلال دو تشکل سیاسی «‌سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی» و «حزب جمهوری اسلامی» در سال های 65 و 66 جامعه روحانیت به مدت کمتر از یک سال تنها گروه سیاسی فعال کشور بود.

دیری نپایید که اختلاف نظرهایی میان برخی اعضای این جامعه به وجود آمد و در نهایت با خارج شدن چند تن از اعضای شورای مرکزی تشکل جدیدی به نام « مجمع روحانیون مبارز تهران» با اطلاع و موافقت امام(ره) در سال 1367 تاسیس شد.

علاوه بر دو تشکل مذکور، حزب کارگزاران سازندگی – که از جامعه روحانیت مبارز منشعب شدند- و تا حدی جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی نیز از گروه‌های سیاسی فعال این دوره به شمار می‌آیند. در این دوره فعالیت‌های سیاسی تشکل های همسو که در موضع گیری های خود تابع روحانیت مبارز بودند به همراه جامعه روحانیت تحت عنوان« جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو با آن» انجام می‌گرفت که در ادامه به بررسی آن ها خواهیم پرداخت. 

الف. جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو با آن

در این دوره فعالیت‌های سیاسی جامعه روحانیت مبارز، تحت عنوان « جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو با آن» انجام می‌شد.

از ویژگی‌های بارز این دوره، تغییر ملاک تقسیم بندی تشکل‌ها است. در دوره اول فقاهتی و غیر فقاهتی بودن برداشت گروه های سیاسی از اسلام ملاک تقسیم بندی بود، ولی در این دوره از سال 68 به بعد، ملاک « تخصص و تعهد» جای اسلام فقاهتی و غیر فقاهتی را گرفت. تشکل‌های همسو، گروه‌های سیاسی هستند که در موضع گیری‌های سیاسی خود همسو و هم جهت با جامعه روحانیت عمل می‌کنند.

این گروه ها عبارتند از:  

1. حزب مؤتلفه اسلامی 

تاریخچه تشکیل جمعیت مؤتلفه اسلامی به سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد، که اعضای آن بعد از پیروزی انقلاب فعالیت خود را در حزب جمهوری دنبال می‌کردند. با تعطیلی حزب، اعضای مؤسس این جمعیت که حبیب الله عسکراولادی، اسدالله بادامچیان، سید اصغر رخ صفت، سعید امانی، ابوالفضل توکلی، مصطفی حائری زاده، ابوالفضل حاج حیدری، محمد جواد رفیق دوست، مهدی سید محمدی، حبیب الله شفیق، احمد کریمی اصفهانی و جواد مقصودی بودند در تاریخ 21 آذر 69 پروانه تاسیس جمعیت مؤتلفه اسلامی را از وزارت کشور دریافت کردند.  

2. جامعه اسلامی پزشکان
 
جامعه اسلامی پزشکان در تاریخ 20 آبان 1377 با هیئت مؤسس خسرو رحمانی، سید احمد علی کاظمی، امیر محمود تفضلی و رضا صدقی از وزارت کشور اجازه فعالیت گرفت. 

3. جامعه اسلامی کارگران 

جامعه اسلامی کارگران در سال 1371 با هیئت مؤسس علی رضا صابر کوچک سرایی، مصطفی بیگلر، عبدالله حمیدی، مسعود برهمند و محمد افشاری از وزارت کشور اجازه فعالیت گرفت.

4. جامعه اسلامی دانشگاهیان ایران 

جامعه اسلامی دانشگاهیان ایران در تاریخ 10 آذر 1372 مجوزفعالیت دریافت کرد. ولی پیش از آن هم فعالیت‌هایی داشتند. اعضای هیئت موسس آن عبارتنداز: شهید حسن عباسپور، محمود قندی، حسن عضدی و آقایان علی عباسپور، سید مصطفی میر سلیم، عباس شیبانی، کریم زارع و کریم مکنون. 

5. جامعه اسلامی فرهنگیان 

عرت الله دهقانی، منصور فرهمندزاده، مریم زعفرانی بهروزی، منیژه نوبخت، سید ابوالقاسم رئوفیان، علی فرهمندزاده، اسدالله بادامچیان و محمد الهیان جامعه اسلامی فرهنگیان را در سال 1365 تاسیس کردند ولی ولی مجوز رسمی آن را در تاریخ 1 شهریور 1371 دریافت کردند.  
6. جامعه اسلامی کارمندان

جامعه اسلامی کارمندان در سال 1371 با اعضای مؤسس محمد صادق فیاض، نصرالله میرزایی نصیر، احمد رضا بیات، سید کمال سجادی، محمد بخارایی، علی اصغر پورمند و ... تاسیس و در تاریخ 17 خرداد 1373 مجوز فعالیت خود را اخذ کردند.

7. کانون اسلامی فارغ التحصیلان شبه قاره هند 

مرامنامه و اساس نامه کانون اسلامی فارغ التحصیلان شبه قاره هند که قبلا با نام انجمن اسلامی فارغ التحصیلان شبه قاره هند در تاریخ 14 تیر 1360 به تصویب رسیده بود پس از اصلاحاتی در اسفند 1368 مجوز فعالیت رسمی دریافت کرد. اعضای مؤسس کانون عبارتند از: منوچهر متکی، سید مهدی نبی زاده، عباسعلی تسلیمی، جواد سلیمی، مهدی محتشمی، و...

8. جامعه اسلامی مهندسان 

اعضای برجسته آن عبارتند از: مرتضی نبوی، محمد رضا باهنر، نعمت‌الله توان و.. که پس از جمعیت مؤتلفه از اهمیت بالایی برخوردار است و در تعیین خط مشی های سیاسی نقش بالایی دارد.  در سال 1366 تاسیس و در 8 خرداد 1370 مجوز فعالیت دریافت کرد.

9. جامعه انجمن اسلامی بازار و اصناف

سابقه این گروه به قبل از انقلاب باز می‌گردد، در سال‌های پیش از انقلاب در مخالفت و مبارزه با رژیم شاه و از جمله ترور حسنعلی منصور نخست وزیر شاه دست داشته اند.

این گروه پس از انقلاب تشکل خود را حفظ کردند. ولی با عنوان جامعه انجمن اسلامی بازار و اصناف  در تاریخ 6 آبان 1359 تشکیل شد و در 10 آبان 1372 اجازه رسمی دریافت کرد. اعضای مؤسس این تشکل عبارتند از سعید امانی، احمد کریمی اصفهانی، محمود فقیهی رضایی، محمد حسین عبدالخالقی و...        

10.  جامعه زینب(س)

در سال 56 تشکیل شد و در 20 آبان 1370 از وزارت کشور مجوز رسمی گرفت . دبیرکلی این جامعه بر عهده مریم زعفرانی بهروزی است که تا حدودی نقش هدایت زنان همفکر با این جریان را برعهده دارد. از دیگر اعضای مؤسس آن منیژه نوبخت، نفیسه فیاض بخش، پروین سلیحی و... می باشند.

ب. مجمع روحانیون مبارز تهران 

اختلاف نظرهایی میان برخی اعضای جامعه روحانیت مبارز به وجود آمد و در نهایت با خارج شدن چند تن از اعضای شورای مرکزی تشکل جدیدی به نام « مجمع روحانیون مبارز تهران» با اطلاع و موافقت امام(ره) در سال 1367 تاسیس شد.

نام آقایان مهدی کروبی، جلالی خمینی و سید محمود دعایی از اعضای انشعابی جامعه روحانیت مبارز در صدر قرار داشت.

بلافاصله طی انتخابی کروبی به دبیر مجمع انتخاب شد.

از دیگر اعضای مؤسس می توان سید محمد خاتمی، محمد موسوی خوئینی ها، حسن صانعی، صادق خلخالی، رسول منتجب نیا، اسدالله بیات، محمد علی انصاری، محمد علی رحمانی، محمد علی ابطحی، هادی غفاری، مجید انصاری، علی اکبر محتشمی پور،سید حمید روحانی و... را نام برد.

این تشکل با بهره گیری از روزنامه سلام که ارگان غیر رسمی آن محسوب می شد، نقش مهمی در تنویر افکار عمومی و اطلاع رسانی داشت. با انجام اصلاحات در بازنگری قانون اساسی و تغییرات بنیادی نظیر حذف قید مرجعیت از شرایط رهبری و حذف پست نخست وزیری و ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و ریاست ناطق نوری در مجلس وناکامی در انتخابات دوره چهارم مجلس شورای اسلامی و ... مجمع روحانیون مبارز حاشیه نشینی و عدم همکاری  را انتخاب کرد. دعوت مقام معظم رهبری هم از آنان برای فعالیت سیاسی نیز مورد اجابت قرار نگرفت.

مجمع روحانیون در مهر 1375 با اعلام بیانیه ای، فعالیت سیاسی خود را از سرگرفت و در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری از کاندیداتوری سید محمد خاتمی حمایت نمودند.

اعضای فعال مجمع روحانیون مبارز عبارتند از: علی‌اکبر آشتیانی، سید هادی خامنه‌ای، سیدمحمدعلی ابطحی، سید مهدی امام جمارانی، مجید انصاری، محمدعلی انصاری، سید محمد موسوی بجنوردی، اسدالله بیات، سید محمد خاتمی، محمدعلی خسروی، سید تقی درچه‌ای، محمدعلی رحمانی، سید محمد رضوی، محمدعلی صدوقی، فاضل فردوسی، اسدالله کیان‌ارثی، سیدعلی‌اکبر محتشمی‌پور، محمد مقدم، سید سراج‌الدین موسوی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، سید عبدالواحد موسوی لاری، محمدعلی نظام‌زاده، سید مجتبی نورمفیدی، عیسی ولایی، سید محمد هاشمی و سید علی محمد دستغیب.

ج. حزب کارگزاران سازندگی ایران 

حزب کارگزاران سازندگی از احزاب اصلاح طلب ایران، که توسط ۱۶ نفر از اعضای هیات دولت (کابینه) آيت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، در اسفند ۱۳۷۴ آغاز به کار کرد.

سنگ بنای حزب کارگزاران درست در مقطعی گذاشته شد که یک سال از عمردولت دوم رفسنجانی باقی مانده بود.

کارگزاران نخستین حزب سیاسی در ایران بود که در درون دولت شکل گرفت.

در بهمن ماه ۱۳۷۴ شانزده تن از وزیران، معاونان و نزدیکان هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت ایران در بیانیه‌ای با عنوان «جمعی از کارگزارن سازندگی ایران» اعلام کردند در انتخابات مجلس پنجم حضور فعال خواهند داشت و فهرستی از کاندیداهای موزد حمایت خود را معرفی خواهند کرد.

این اقدام با واکنش منفی شدید جناح راست که این اقدام را دخالت قوه مجریه در قوه مقننه قلمداد کرده و تهدید به استیضاح وزرای امضا کننده بیانیه و حتی طرح بررسی کفایت رئیس‌جمهور در مجلس روبرو شد. در نهایت با فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی، مبنی بر عدم حضور وزیران در این جمع غائله فروکش کرد و با حذف ۱۰ وزیر، به یک جمع ۶ نفره کاهش یافت که شامل ۵ معاون رئیس جمهور و شهردار تهران می‌شدند که با صدور بیانیه‌ای با عنوان «کارگزاران سازندگی» حضور خود را در عرصه انتخابات اعلام کردند.

این گروه نهایتا با فشار شورای نگهبان فعالیت انتخاباتی خود را با عنوان «جمعی از کارگزاران سازندگی» سامان داد. بدین ترتیب، حزب کارگزاران سازندگی ایران تاسیس شد.

هرچند که محمدعلی نجفی، علاوه بر این ۶ نفر، در جلسات هیات موسس شرکت می‌جست. کارگزاران به دست محفلی از مدیران تاسیس شد که اغلب از ۳ استان کشور برخاسته بودند؛ کرمان، اصفهان و یزد. در روز تاسیس این حزب، مرعشی علاوه بر مدیران داخل دولت و اقوام نزدیک، از شماری از افراد چپ آن روز نظیر اسحاق جهانگیری، غلامرضا آقازاده، مهدی کروبی، سید محمد خاتمی و چند تن دیگر نیز دعوت به عمل آورد. اما از میان این جمع چهره‌های سرشناس چپ نظیر مهدی کروبی و محمد خاتمی به دلیل فعال بودن در مجمع روحانیون مبارز در آن جلسه و جلسات بعدی حزب حاضر نشدند.

بعد از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که به عنوان پدر معنوی حزب یاد می‌شود و اصلیتی کرمانی دارد، حسین مرعشی، فائزه هاشمی (دختر رئیس جمهور)، محمد هاشمی (برادر رئیس جمهور)، علی هاشمی (برادرزاده رئیس جمهور)، محسن هاشمی رفسنجانی (پسر ارشد رئیس جمهور) و اسحاق جهانگیری نیز خاستگاهی کرمانی دارند.

رضا امراللهی و فاطمه رمضان‌زاده نیز از منطقه مجاور کرمان یعنی یزد وارد حزب شدند. بعد از طیف مدیران کرمانی و یزدی، دومین حلقه پر نفوذ حزب را اصفهانی‌ها تشکیل می‌دهند که در این جمع دو نفر سرشناس ترند و هنوز هم به عنوان «مردان سایه رفسنجانی» گرداننده حزب هستند، این زوج غلامحسین کرباسچی و محمد عطریانفر هستند.

برخي از اعضای هیات مؤسس عبارتند از: غلامحسین کرباسچی، محمد هاشمی، محسن نوربخش عطاالله مهاجرانی، رضا امراللهی، مصطفی هاشمی‌طبا، محمدعلی نجفی، فائزه هاشمی، علی هاشمی، حسین مرعشی.


د. جمعیت دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی 

جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی فعالیت رسمی خود را در 15 خرداد 1374  آغاز نمود، اما چند ماه قبل از برگزاری انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی اعلام موجودیت کرد.

اولین بیانیه این جمعیت در تاریخ 24/11/1374 با امضای محمد محمدی نیک معروف به «ری شهری» دبیر کل آن و بدون معرفی سایر اعضا منتشر شد.

دبیر کل این جمعیت، مقابله با رویه تقابل از ارزش‌های اسلامی، تهاجم فرهنگی در مسئله تفکیک دین از سیاست، گرایش قدرت گرایی در دو جبهه چپ و راست، گسترش فساد، فرصت طلبی، سیاست زدایی از جامعه و کاهش تحمل انتقادپذیری، سیاست بازی و دنیا گرایی برخی از فعالان سیاسی، سیاست های غلط اقتصادی، ریخت وپاش، رشوه خواری و پارتی بازی در بخش دولتی، استحاله انقلاب، انفعال سیاسی و نبود روحیه عملگرایی را از علل تشکیل این جمعیت ذکر می‌کند.

هفته نامه ارزش‌ها دیدگاه‌ها و مواضع جمعیت را طرح می‌کرد.

 این جمعیت در 24 آبان 1377 با صدور بیانیه ای فعالیت های خود را به دلیل ناهمگونی میان دیدگاه های اعضای شورای مرکزی، موفق نبودن در عرصه فعالیت سیاسی، شفاف نبودن مواضع به طور موقت تعطیل اعلام کرد.

انتهاي پيام/