به گزارش گروه استانهاي باشگاه خبرنگاران، استان يزد در مرکز ايران در قلمرو سلسله جبال مرکزي ايران قرار گرفته است. استان يزد از شمال و غرب به استان اصفهان از شمال شرقي به استان خراسان از جنوب غربي به استان فارس و از جنوب شرقي به استان کرمان محدود مي شود. استان يزد در حدود 72156 کيلومتر مربع وسعت داشته و تقريبا 37/4 درصد از وسعت کل ايران را در بر مي گيرد .

آب و هواي استان يزد به علت قرار داشتن بر روي کمربند خشک جهاني داراي زمستانهاي سرد و نسبتا مرطوب و تابستانهاي گرم و طولاني و خشک است. در مطلب حاضر به نقل از منابعي همچون سايت سازمان گردشگري، کتاب ميراث فرهنگي يزد، پايگاه هاي اينترنتي تبيان و چند وبلاگ به معرفي بيشتر استان يزد مي پردازيم.يزد به معني پاک و مقدس است و شهر يزد نيز به مفهوم سرزمين مقدس است. 

به لحاظ شرايط اقليمي استان يزد وضعيت کشاورزي در اين استان مطلوب نيست و امکان بهره برداري از آب هاي سطحي در کشاورزي بسيار کم است. شرايط خاص مناطق حاشيه کوير نظير ميزان اندک باران، حرکت ماسه هاي روان ، پديده کويرزايي، مراتع فقير، کمبود منابع تأمين آب موجب شده تا 28 درصد وسعت استان يزد فاقد بهره دهي اقتصادي باشد .

مهمترين مناطق کشاورزي استان دشتهاي يزد، اردکان، بهادران، بهاباد،‌ هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است. محصولات کشاورزي استان شامل انار، پسته،‌ بادام، غلات، آفتابگردان،‌ انگور، پنبه، چغندر قند و کنجد است .

استان يزد به لحاظ زمين شناختي داراي ذخاير بسيار عظيم معدني است. معادن مهم اين استان مانند آهن چغارت، مرمر بورق، ماسه سنگ متکسانه، سرب کوتک نقشي مهم و سازنده در تحولات اقتصادي و عمراني استان داشته است بناهاي تاريخي دست ساز بشر در اين شهر زيبا و نادر است.

درست است که يونسکو يزد را در کنار«ونيز»ايتاليا به عنوان يکي از شهرهاي تاريخي جهان ناميده است ودرست که يزد را به عنوان اولين (شهر خشتي)جهان ناميده اند ودرست که اين شهر بيش از 6500 اثر وبناهاي تاريخي شناخته شده و قدمت اين ديار به هزاران سال پيش مربوط است ولي طبيعت کويري ،بياباني،کوهستاني آن با گونه هاي گياهي و طبي نادر و حيوانات کم نظير در مناطق حفاظت شده مي تواند هر گردشگر کنجکاو وبا ذوقي را مجذوب خود نمايد .

فرهنگ آداب و آيين هاي ملي و مذهبي مردمان يزد به علت واقع شدن در مرکز ايران ومصون بودن ازهرگونه تهاجم خارجي دست نخورده باقي مانده ومهمان دوستي وخون گرمي آنان زبانزد خاص و عام است و از طرفي صنايع دستي اين شهر مشهور است که في الاجمال به معرفي آنان مي پردازيم.

جاذبه هاي گردشگري

مجموعه باغ دولت آباد شامل قسمتهاي عمارت کلاه فرنگي بادگير، حرمخانه ، بهشت آئين، عمارت مستخدمين، ديوان خانه، اصطبل و شتر خانه ، آب انبارو باغ مشجر است . اين بنا از جمله ابنيه محمد تقي خان يزدي معاصر شاهرخ ميرزاي افشار و کريم خان زند است عمارت بادگير اين مجموعه با 35 متر ارتفاع بلندترين باد گير موجود در ايران مي باشد. اين باغ از قناتي به همين نام مشروب مي شود و جريان آب در باغ، استخوان بندي طراحي آنرا تشکيل مي دهد. جالبترين بناي مجموعه را عمارت هشتي و بادگير تشکيل مي دهد که تلفيق جريان آب و هوا به زيباترين شکل صورت گرفته است.

ساختمان اصلي مسجد جامع را متعلق به قرن ششم هجري قمري مي دانند ليکن مسجد جامع کنوني مربوط به زمان آل مظفر و قرن هشتم و نهم هجري قمري است. از امتيازات معماري و هنري اين مسجد ساختمان و کاشيکاري سر در بلند و با شکوه و دو مناره زيبا، تزيينات کاشي کاري و دو کتيبه نفيس آن يکي به خط کوفي آجري و ديگري به خط ثلث سفيد بر روي کاشي لاجوردي معرق مي باشد. در متن کتيبه هاي سر در نام شاهرخ تيموري و سلطان جهانشاه و تاريخ سال 861 هجري قمري خوانده مي شود .

مهم ترين اثر تزييني اين جامع محراب زيبا و ارزشمند آن است. که با نقوش کاشي معرق آرايش شده است. قطار مقرنس محراب آن بسيار جالب و ديدني است لوحه سنگ مرمري که در دهليزمسجد نصب است مورخ به سال 777 هجري قمري مي باشد .سيزده قطعه لوح سنگي و کاشي در داخل هشت مسجد نصب شده است که هر کدام مورخ به سال معين و شامل وقف نامه و امور ديواني و مالياتي مي باشد .

نکته قابل توجه در ساختمان مسجد مسئله ايجاد روشنايي غير مستقيم به وسيله انعکاس نور از گچ سفيد گنبد و ديوارها است که معمار و سازندگان بنا در قرن هشتم هجري به اين مطلب پي برده اند. مسجد جامع کبير يزد يکي از آثار گرانبهاي ايران ودر حقيقت گنجينه اي از معماري است که در عين عظمت بسيار زيبا ساخته شده و هر قسمت از آن معرف ذوق و هنر سازندگان آن مي باشد.

براي شهرهاي کويري همچون يزد ارزش آب بيش از هر جاي ديگر احساس مي شود. در اين شهر بيش از 75 آب انبار وجود دارد که يکي از معروف ترين آنها آب انبار شش بادگير است. اين آب انبار داراي شش بادگير مي باشد و 180 سال پيش در دوره قاجار ساخته شده است. از ويژگيهاي مهم اين اثر تاريخي دو دهانه بودن اين آب انبار است. اين آب انبار داراي تزئينات مقرنس کاري بوده و داراي 55 پله ورودي در قسمت جنوبي است.

قدمت حمام خان يا "گرمخانه نور" به سال 1212 ه. ق برمي گردد که در تاريخ 1242 ه. ق. مورد تجديد بنا و تزئينات قرار گرفته است. تزئينات حمام خان بسيار ساده بوده بطوري که مهمترين تزئين آن نقاشيهاي بخش شاه نشين مي باشد. مساحت حمام 1170 متر مربع و زير بناي آن 900 متر مربع مي باشد. ساخت بازار خان به زمان ناصرالدين شاه قاجار بر مي گردد. ساختار متفاوت موجود در آن حکايت از ساخت تدريجي اين بازار دارد.

آتشکده زرتشتيان در خيابان آيت الله کاشاني واقع گرديده و شامل ساختمان و باغ زيبايي است که در قرن اخير ساخته شده است.

در اين محل آتش مقدس که براي زرتشتيان محترم مي باشد نگهداري و از آن مراقبت مي شود. ساختمان اصلي در وسط حياط قرار دارد و آنرا درختاني هميشه سبز احاطه کرده اند. حوضي مدور و بزرگ در محور ورودي بنا به آن زيبايي خاصي بخشيده است.

دخمه زرتشتيان در انتهاي جنوبي شهر يزد در حوالي منطقه صفائيه در بالاي تپه اي نسبتا مرتفع قرار دارد. در اين محل دو دخمه وجود دارد که يکي قديمي تر بنام هانجکي هاتريا (زرتشتي هندي الاصل) و ديگري که جديدتر مي باشد به نام گلستان معروف است.

در وسط اين دو دخمه چاله اي سنگي وجود دارد که زرتشتيان مردگان خود را در آن قرار مي داده اند. دخمه گلستان داراي قطر 25 متر و ارتفاع ديوار از سطح تپه 6 متر است و دخمه هانجکي داراي قطر 15 متر مي باشد.

اين ساختمان مشهور به زندان اسکندر مي باشد و متعلق به قرن 631 ه. ق بوده و باني آن شرف الدين علي رضي است. اين مدرسه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد. در حياط اين مدرسه چاهي با قطر حدود 2 متر وجود دارد که به فضايي سرداب مانند با عمق حدود 5 متر منتهي مي شود. کف سرداب حوضي قديمي وجود دارد که از جمله آثار به جاي مانده از بناي اوليه ساختمان است.

اين خانه در سال 1286 ه. ق ساخته شده و مالک آن حاج محمد ابراهيم لاري بوده است. از اين مکان سابقا به عنوان خانقاه نعمت اللهي استفاده مي شده است. مساحت آن حدود 1700 متر و زير بنائي معادل 1200 متر مربع را داراست. درها، پنجره ها، ارسي ها و اتاقهاي آئينه کاري و نقاشي شده آن يکي از نمونه هاي زيبا و عالي خانه هاي اعياني قرن سيزدهم است.

اين خانه نمونه در حدود يکصد و بيست سال قبل در يکي از بازارهاي مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملک التجار بوده است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود داراي کوچه اي دراز و باريک و با ديوارهاي بسيار بلند است.

نقاشي اتاقهاي اين خانه، کار يک نقاش شيرازي است که از حيث اسلوب کاملا با نقاشي هاي عمارت نارنجستان شيراز همسان است. اين خانه در حال حاضر تبديل به مهمانسراي سنتي به نام مهمانسراي سنتي ملک التجار (هتل سنتي ملک التجار) شده است.

اين بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد در سال 429 ه. ق به دستور ابو سعيد و ابو يعقوب از امراي علاء الدوله فرامرز ساخته شد. در اين بقعه کتيبه اي به خط کوفي بالاي سردر که در حاشيه اي از نقوش گل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخرالدين اسفنجردي از مشايخ بزرگ قرن هشتم که در محراب نصب است توجه بينندگان را به خود جلب مي کند.

اين بنا در سال 725 ه. ق بنا نهاده شده و محل دفن سيد رکن الدين محمد قاضي مي باشد. اين بنا داراي گنبد، گچ بري هاي خطوط اسليمي داخل ايوان بلند و مقرنس هاي چهار گوشه بنا و محراب بلند مي باشد. در داخل بقعه آثار تزئينات آجر کاري و خطوط کوفي و نستعليق بر ديوارها و حتي در قسمت سقف که با آب رنگ نقاشي شده است به چشم مي خورد.

اين مسجد که کاروانسرايي مخروبه بوده، توسط امير معين الدين اشرف بنا گرديد. منار گلي مزين به کاشي با خطوط و نقوش هندسي، قفسه اي چوبي در بالاي منار، کتيبه خط ثلث بر کاشي معرق در سه طرف سردر، در کنده کاري دو لنگه اي، کاشي هاي شش ضلعي فيروزه اي و آبي با حاشيه هاي سياه و سفيد مرسوم قرن نهم هجري در بدنه محراب و طاق نماي محراب با گچ کاري مقرنس از ويژگي هاي مهم اين مسجد به شمار مي رود.

امير جلال الدين چخماق از سرداران و امراي شاهرخ تيموري و حاکم يزد با همکاري همسر خود فاطمه خاتون در جهت آباداني يزد مجموعه اي شامل تکيه، ميدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امير چخماق را بنيان نهاده است. سنگ نصب شده در کرياس مسجد به طرف ميدان، شبکه هاي ظريف از کاشي هاي معرق دور خارجي گنبد، محراب صفه اصلي با طاق نماي مقرنس کاري و اين مسجد را از نظر مرتبه زيبايي بعد از مسجد جامع قرار داده است.

مسجد جامع يزد يکي از با ارزشترين ميراث هاي تاريخي هنري و گنجينه اي از معماري اسلامي موجود در شهر يزد است. باني ساختمان اصلي مسجد را علاءالدوله گرشاسب آل بويه در قرن ششم هجري قمري مي دانند، ولي مسجد کنوني مربوط به آل مظفر و تيموريان قرن هشتم و نهم هجري است. از امتيازات هنري و معماري اين مسجد مي توان به قدرت و استواري کاشيکاري هاي نفيس و جالب و سردر بلند آن اشاره کرد.

آسياب ها

اين آسياب در بيست کيلومتري جنوب شرقي جاده اصلي "رستاق" قرار دارد. با توجه به سبک معماري، نوع تزيينات مقرنس کارهاي صحن اصلي و نوع مصالح به کار رفته در آن، مي توان گفت که اين بنا مربوط به قرن هشتم ه. ق و در زمان "سيد رکن الدين قاضي" (متوفي در سال 732 ه. ق) است.

اين بنا در عمق هفت متري زمين، داراي دالان شيب داري است. راه ورود به صحن اصلي پنجاه و شش متر طول و 480 متر عرض دارد. صحن اصلي آسياب به شکل هشت ضلعي است که چهار ضلع آن هر کدام 80/4 متر و چهار ضلع ديگر آن هر يک، 75/2 متر طول دارند. هر يک از اضلاع کوچک، غرفه اي به عمق يک متر دارد. در دو ضلع شرقي و غربي دو اتاق با جلوخاني تعبيه شده است.

غرفه جنوب صحن، محل دستگاه آسياب يعني "دول" و "آخوره" است. سقف صحن آسياب گنبدي شکل است. کاربندي آجري آن از هشت شروع و به سه ودو ختم مي شود. مصالح آسياب تماما از آجر و ترکيب سقف و مقرنس کاري هاي صحن اصلي آن، از ابتکارهاي جالب توجه اين نوع معماري است.

اين آسياب کم نظير، در عمق چهل متري زمين و در مسير قنات "قطب آباد" احداث شده و هيچ گونه مصالح ساختماني در ساخت آن به کار نرفته است. چاه هايي به عمق چهل متر، روشنايي فضاي داخل و تهويه هوا را تامين مي کنند.

قدمت اين آسياب بالغ بر صد و پنجاه سال است. راهروي ورودي آسياب مرتفع و براي عبورحيواناتي نظير شتر هم مناسب است. طويله اي در داخل آسياب براي نگهداري چهارپايان ديده مي شود.

اين آسياب در قرن دوازدهم ه. ق ساخته شد و يکي از بزرگ ترين آسياب هاي ايران به شمار مي رود. سنگ اين آسياب با آب قنات "همت آباد" مي چرخيده که ساعتي سي و پنج "من شاه" يعني 210 کيلوگرم آرد از زير سنگ هاي پرقدرت آن به دست مي آمد.

دالان شب دار راه ورودي به صحن اصلي آسياب، پنجاه و شش متر طول و 4/1 متر عرض دارد. مصالح آسياب تماما از آجر و ترکيب سقف و مقرنس کاري صحن اصلي با نقوش هندسي آن، از ابتکارهاي جالب توجه معماري ايراني است.

اين آسياب تنها آسياب باقي مانده از هفده آسياب داير بر روي قنوات شش گانه شهرستان اهرستان است. قدمت آسياب را بالغ بر دويست سال ذکر کرده اند.

ساختمان عظيم اين يخچال خشتي از چهار قسمت اصلي: حوض يخ بند، ديوارهاي سايه انداز، گنبد اصلي و مخزن يخ تشکيل شده است. اين بنا مخصوص ساخت و نگهداري يخ بوده و با توجه به شرايط جغرافيايي منطقه، يکي از نشانه هاي تمدن مردم اين منطقه به شمار مي رود. اين يخچال يکي از معدود يخچال هاي به جاي مانده از يخچال هاي متعدد يزد است.

اين بنا مخروطي شکل در حدود دوازده متر ارتفاع دارد و قدمت آن به دوره قاجاريه مي رسد. اين مکان محل توليد و انبار کردن يخ در گذشته بود. تنها راه ورودي آن دريچه کوچکي است که از آن براي استخراج يخ در فصل تابستان نيز استفاده مي شد.

زيلو ، چادر شب ، دستمال مخمل، زري ،ترمه ،کاشي ،سفال و سراميک ، سفره ، پتو، باقلوا، قطاب، لوز نارگيل، پشمک، نان برنجي، حاج بادام و حاج پسته و حاج گردو و زولبيا، گوش فيل و انواع شيريني‌هاي خشک که بسيار ظريف و شکيل و خوشمزه هستند از سوغات اين استان مي‌باشد.

پيشينه يزد آکنده از پايمردي و استواري مردماني سخت کوش و پرتلاش است که به رغم طبيعت گرم و خشک اين ديار، کمر همت بسته و با پشتکار و خلاقيت و ذوق هنري خود نام شهر و ديارشان را پرآوازه کرده اند.

عمده ترين صنايع دستي اين استان قالي بافي،نساجي سنتي ،زيلو بافي،سفال و سراميک،گيوه دوزي ،گره چيني،ترمه ،کاشي مي باشد.کاشي کاري در يزد قدمت ۷۰۰ ساله دارد. هنرمندان ابتدا اشکال مورد نظر کاشي را تهيه و سپس بر روي آن ها نقاشي و لعاب پخت مي کنند ./ز