حجت الاسلام حسن خمینی:
مهمترین وعده آقای پزشکیان، دادن کار به کارشناسان است
بررسی راهکارهای كاهش زندانيان مهريه در گفتگو با کارشناسان
مهريه را جزو ديون مرد دانسته‌اند و بر همين اساس اگر زن مهريه‌اش را طلب كند و مرد نتواند پرداخت كند،به زندان مي‌افتد.مگر آنكه بتواند ثابت كند كه توانايي پرداخت را ندارد.اين موضوع باعث شده ميزان زندانيان مهريه روزبه‌روز افزايش يابد و اين هشداري است كه نشان مي‌دهد مهريه از هدف ابتدايي خود دور شده است.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، مهريه يعني اختصاص بخشي از دارايي زوج به زوجه به عنوان نمادي از مهرورزي؛ چيزي كه اكنون به بهاي جدا شدن تبديل شده است. فلسفه تعيين مهر در اسلام، حفظ بنيان خانواده بوده است؛ اما عرف نادرست، اين نماد مهرورزي را به ابزاري تهدیدآمیز براي فروپاشي خانواده‌ها تبديل كرده است.
فلسفه وجودي مهريه رفته‌رفته به دست فراموشي سپرده‌شده است؛ به طوري كه اين روزها ناتواني در پرداخت مهريه مردان جوان زيادي را روانه زندان كرده است. براي رفع اين مشكل فقط بايد فرهنگ‌سازي كرد يا مي‌توان با وضع قانون جديد هم از اين روند ممانعت به عمل آورد؟ اين سوالي است كه كوشيده‌ايم در گفت‌وگو باكارشناسان پاسخي براي آن بيابيم.
انواع مهريه
در كشور ما سه نوع مهريه طبق قانون و منطبق با شرع تعيين مي‌شود؛ مهرالمسمى، مهرالمثل و مهرالمتعه. يك وكيل دادگستري با اشاره به این موضوع مي‌گويد: مهرالمسمى ميزان مهريه است كه در حین عقد ازدواج با توافق طرفین (زوج و زوجه) تعیین مي‌شود. اين مهر، ميزاني معین دارد که با توافق دو طرف عقد یا شخصى که زن و مرد براي داوري انتخاب کرده‌اند، به عنوان مهریه تعیین مى‌شود. اين مهر هيچ محدوديتي ندارد و تنها بايد طوري تعيين شود كه داراي ارزش اقتصادي و قابل تملک باشد.
مهرداد اكبري اضافه مي‌كند: مهرالمثل، مهريه‌اي است كه اگر زن و مرد در وهله اول با يكديگر در مورد آن توافق نكرده باشند و يا چيزي كه توافق شده است، باطل باشد، از سوي كارشناس قضايي تعيين مي‌شود. در اين صورت است كه بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگى و غيره تعيين مي‌شود.
وي ادامه مي‌دهد: حالت ديگر زماني است كه مرد اقدام به طلاق زن قبل از زناشویى و قبل از تعیین مهر كند؛ در اين حالت، بر عهده مرد است که مهرالمتعه را به زن پرداخت کند. مهرالمتعه هدیه‌اى است که مرد بر حسب وضعیت و امکانات مالى خود (اگر ثروتمند باشد بیشتر و اگر فقیر باشد كمتر دارایى خود) به زن پرداخت مى‌كند. تفاوت اين مهر با دو نمونه قبلي اين است كه اين مهر را مرد تعیین می‌کند و در صورت اختلاف درباره مقدار مهرالمتعه، حاکم آن را تعیین خواهد كرد.
قانون مهريه
در قرآن كريم موضوع مهریه به وضوح مورد اشاره قرار گرفته است؛ مثلا در آیه 4 سوره نسا آمده است مهر زنان را «صداق» دهید.
كارشناسان ديني در تفسير عبارت «صداق» كه خداوند در اين سوره به‌کار برده است، مي‌گويند كه صداق از ریشه صدق گرفته‌شده و به معنی صداقت است و نكته جالب و لطیف این است كه دادن مهریه از طرف مرد نشانه صداقت، راستگویی علاقه و محبت وی به زن و تشكیل خانواده برشمرده شده است.
طبرسی در مجمع‌البیان درباره فلسفه وجود مهريه مي‌گويد: مهریه عطیه است. خداوند به مرد واجب كرده است كه این هدیه را پرداخت كند و این مهر هدیه‌ای است از طرف خداوند به زنان.
اكبري ادامه مي‌دهد: مهریه، مالی است كه در سندی به نام عقدنامه ثبت مي‌شود. البته می‌توان برای این مساله دو جنبه شرعی و قانونی تصور كرد. ممكن است زنی از نظر شرعی مهریه خود را به همسرش ببخشد، اما از نظر قانونی این حق به قوت خود باقی است و حتی دست خطی كه مثلا مردی با اجبار یا در شرایط دیگری از همسر خود مبنی بر بخشش مهریه بگیرد نیز دلیلی قانع‌كننده برای دریافت مهریه نیست و ارزش حقوقی ندارد.
وي ادامه مي‌دهد: از نظر قانونی، مهریه تنها در دادگاه یا محضر قابل دریافت و پرداخت است و حتی در شكل دیگر ماجرا، اگر مردی خودرو، خانه یا شی دیگری را برای همسرش به عنوان مهریه بخرد، تا وقتی كه این موضوع در عقدنامه یا محضر با عنوان مشخصی مانند سه دانگ از خانه بابت مهریه به همسرم داده شد، ذكر نشود، آنچه به این طریق به نام همسر می‌شود، در صورتی كه زن نپذیرد بخشی از مهریه است، تنها در حكم هدیه خواهد بود.
اين وكيل دادگستري مي‌گويد: همچنين در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنى آمده است كه به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و مى‌تواند هر نوع تصرفى که بخواهد در آن انجام دهد. مطابق این ماده اگر مهریه عین معین باشد مثلا خانه باشد، زن با وقوع عقد می‌تواند آن را بفروشد یا اجاره دهد یا هبه كند.
اگر مهر عین کلى باشد، مانند پول یا طلا، مرد با تحقق عقد، به زن بدهکار می‌شود و زن حق مطالبه آن را از شوهر دارد. هر گاه مهر، منفعت یا هر حق دیگرى باشد، زن به محض وقوع عقد مى‌تواند تصرفات مالکانه كند یعنى هر نوع تصرفى که مالک مى‌تواند در مال خود اعمال کند او هم مي‌تواند اعمال كند.
سير صعودي زندانيان مهريه
مهريه را جزو ديون مرد دانسته‌اند و بر همين اساس اگر زن مهريه‌اش را طلب كند و مرد نتواند اين مهر را پرداخت كند، به زندان مي‌افتد، مگر آنكه بتواند ثابت كند كه توانايي پرداخت دين را نداشته و حكم اعسار بگيرد. اكبري با اشاره به موارد فوق ادامه مي‌دهد: همين موضوع باعث شده كه به گفته مسئولان قضايي، ميزان زندانيان مهريه روزبه‌روز افزايش يابد و اين هشداري است كه نشان مي‌دهد مهريه از هدف ابتدايي خود دور شده است.
به تازگي معاون ستاد ديه كشور مطالبي نگران‌كننده و مايه تاسف را بيان كرد. محمدعلی ساري در اين گفت‌وگو اعلام كرد شمار افرادي كه به دليل ناتواني در پرداخت مهريه در زندان‌هاي كشور محبوس هستند، ۵۵ درصد افزايش يافته است.
وي افزود: با توجه به اينكه از حيث قانوني نمي‌توان اقدامي براي جلوگيري از افزايش شمار زندانيان مهريه انجام داد، بايد با انجام كارهاي فرهنگي از افزايش آنان جلوگيري كنيم؛ چراكه بيشتر زندانيان مهريه به دليل مهريه‌هاي نامعقول نظير مهريه به ميزان سال تولد زوجه يا مهريه‌هاي كه زمينه عقلاني ندارد مثل يك تن پودر پياز، ۱۵ كيلو بال مگس و مواردي از اين دست در زندان تحمل حبس می‌کنند كه این‌گونه مهريه‌هاي نامعقول و غيرعقلاني كه بر خلاف فرهنگ اسلامي است، موجب افزايش تعداد زندانيان بدهكار مهريه شده است.
تعين سقف مهريه، حذف شد
عضو فراكسيون زنان مجلس هشتم درباره سقف مهریه در قانون حمایت خانواده توضیح می‌دهد: بندي در لایحه حمايت از خانواده بود كه طبق آن بايد سقفي براي مهريه زنان در نظر گرفته مي‌شد؛ اما به دليل اختلاف نظرهاي بسيار، همچنين ايرادهاي فقهي اين بند لايحه خانواده از ابتدا حذف شد.
زهره الهيان ادامه مي‌دهد: اما با توجه به تعيين مهريه‌هاي سنگين و مشكلات بعدي ناشي از تعيين اين مهريه‌ها، پيشنهاد شد كه به زندان رفتن شوهران به دليل ناتواني در پرداخت مهريه فقط تا سقف 110 سكه باشد.
وي ادامه می‌دهد: این بار براي اينكه طرح موافقان بيشتري داشته باشد، تحقيقات بيشتر و كارشناسي دقيق‌تري روي آن صورت گرفت و در نهايت به تصويب رسيد.
عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن مشكل را حل مي‌كند
اما يكي ديگر از دلايلي كه باعث شد طرح تعين سقف مهريه از لايحه حمايت از خانواده حذف شود، نپذيرفتن مسئوليت تعيين رقم مهريه از سوي قوه قضاييه بود؛ اين را سيدعلي‌محمد موسوي مباركه، يكي از نمايندگان مجلس هشتم مي‌گيود و ادامه مي‌دهد: در ماده 24 لايحه حمايت از خانواده مقرر شده بود كه رييس قوه قضاييه هر دو سال یک‌بار مهريه متعارف را تعيين كند، اما قوه قضاييه اين پيشنهاد را كارآمد ندانست.وي مي‌گويد: البته خوشبختانه در مجلس نهم سقفي براي مهريه تعيين و راي نهايي صادر شد.
حال پرسش اين است كه به جز تعيين سقف مهريه براي زنان آيا باز هم مي‌شود كاري كرد كه زندانيان مهريه كاهش يابند؟
موسوي مباركه در پاسخ به پرسش فوق مي‌گويد كه مي‌تواند با رويه‌اي عادلانه به اين مهم دست يافت. وي ادامه مي‌دهد: عندالمطالبه بودن مهريه به نفع زن و عندالاستطاعه بودن آن به نفع مرد است در صورتي كه مي‌توان بخشي از مهر را عندالمطالبه و بخشي را عندالاستطاعه تعيين كرد كه به نفع هر دو باشد. موسوي مباركه خاطرنشان مي‌كند: فلسفه وجود مهريه براي ايجاد علاقه ميان دو طرف، همچنين حمايت از زنان بوده است؛ اما متاسفانه روند فعلي چيز ديگري را نشان مي‌دهد كه حتما براي آن بايد فكري انديشيده شود؛ البته فكري با رعايت حقوق طرفين.
مهريه يك دين است
زهرا داور، يك كارشناس حقوق خانواده، نيز با انتقاد از مهريه‌هاي نامتعارف مي‌گويد: مهريه يك دين است و فلسفه وجودي آن تحكيم بنياد خانواده است؛ اما با روند فعلي كه برخي زنان، همسر خود را به دليل نپرداختن مهريه زنداني مي‌كنند، به اهرمي براي سست كردن پايه خانواده تبديل شده است.
وي با اشاره به اين نكته كه اسلام براي ايجاد پشتوانه مالي براي زنان خصوصا زنان خانه‌دار مهريه را تشريع كرده است، مي‌گويد: در قوانين كشور ما نيز كه نشأت‌گرفته از دين مبين اسلام است، مهريه به عنوان دين در نظر گرفته شده ؛ بر اين اساس ماده 2 قانون محكوميت مالي به صراحت مهريه را جزء ديون مرد به همسر دانسته است.
وي مي‌گويد: قوانين مام مشكلي ندارند؛ اين فرهنگ است كه بايد اصلاح شود؛ اما اگر اين فرهنگ‌سازي با وضع قوانين جديد ممكن مي‌شود، بايد قوانين جديد وضع شود./حمایت
فلسفه وجودي مهريه رفته‌رفته به دست فراموشي سپرده‌شده است؛ به طوري كه اين روزها ناتواني در پرداخت مهريه مردان جوان زيادي را روانه زندان كرده است. براي رفع اين مشكل فقط بايد فرهنگ‌سازي كرد يا مي‌توان با وضع قانون جديد هم از اين روند ممانعت به عمل آورد؟ اين سوالي است كه كوشيده‌ايم در گفت‌وگو باكارشناسان پاسخي براي آن بيابيم.
انواع مهريه
در كشور ما سه نوع مهريه طبق قانون و منطبق با شرع تعيين مي‌شود؛ مهرالمسمى، مهرالمثل و مهرالمتعه. يك وكيل دادگستري با اشاره به این موضوع مي‌گويد: مهرالمسمى ميزان مهريه است كه در حین عقد ازدواج با توافق طرفین (زوج و زوجه) تعیین مي‌شود. اين مهر، ميزاني معین دارد که با توافق دو طرف عقد یا شخصى که زن و مرد براي داوري انتخاب کرده‌اند، به عنوان مهریه تعیین مى‌شود. اين مهر هيچ محدوديتي ندارد و تنها بايد طوري تعيين شود كه داراي ارزش اقتصادي و قابل تملک باشد.
مهرداد اكبري اضافه مي‌كند: مهرالمثل، مهريه‌اي است كه اگر زن و مرد در وهله اول با يكديگر در مورد آن توافق نكرده باشند و يا چيزي كه توافق شده است، باطل باشد، از سوي كارشناس قضايي تعيين مي‌شود. در اين صورت است كه بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگى و غيره تعيين مي‌شود.
وي ادامه مي‌دهد: حالت ديگر زماني است كه مرد اقدام به طلاق زن قبل از زناشویى و قبل از تعیین مهر كند؛ در اين حالت، بر عهده مرد است که مهرالمتعه را به زن پرداخت کند. مهرالمتعه هدیه‌اى است که مرد بر حسب وضعیت و امکانات مالى خود (اگر ثروتمند باشد بیشتر و اگر فقیر باشد كمتر دارایى خود) به زن پرداخت مى‌كند. تفاوت اين مهر با دو نمونه قبلي اين است كه اين مهر را مرد تعیین می‌کند و در صورت اختلاف درباره مقدار مهرالمتعه، حاکم آن را تعیین خواهد كرد.
قانون مهريه
در قرآن كريم موضوع مهریه به وضوح مورد اشاره قرار گرفته است؛ مثلا در آیه 4 سوره نسا آمده است مهر زنان را «صداق» دهید.
كارشناسان ديني در تفسير عبارت «صداق» كه خداوند در اين سوره به‌کار برده است، مي‌گويند كه صداق از ریشه صدق گرفته‌شده و به معنی صداقت است و نكته جالب و لطیف این است كه دادن مهریه از طرف مرد نشانه صداقت، راستگویی علاقه و محبت وی به زن و تشكیل خانواده برشمرده شده است.
طبرسی در مجمع‌البیان درباره فلسفه وجود مهريه مي‌گويد: مهریه عطیه است. خداوند به مرد واجب كرده است كه این هدیه را پرداخت كند و این مهر هدیه‌ای است از طرف خداوند به زنان.
اكبري ادامه مي‌دهد: مهریه، مالی است كه در سندی به نام عقدنامه ثبت مي‌شود. البته می‌توان برای این مساله دو جنبه شرعی و قانونی تصور كرد. ممكن است زنی از نظر شرعی مهریه خود را به همسرش ببخشد، اما از نظر قانونی این حق به قوت خود باقی است و حتی دست خطی كه مثلا مردی با اجبار یا در شرایط دیگری از همسر خود مبنی بر بخشش مهریه بگیرد نیز دلیلی قانع‌كننده برای دریافت مهریه نیست و ارزش حقوقی ندارد.
وي ادامه مي‌دهد: از نظر قانونی، مهریه تنها در دادگاه یا محضر قابل دریافت و پرداخت است و حتی در شكل دیگر ماجرا، اگر مردی خودرو، خانه یا شی دیگری را برای همسرش به عنوان مهریه بخرد، تا وقتی كه این موضوع در عقدنامه یا محضر با عنوان مشخصی مانند سه دانگ از خانه بابت مهریه به همسرم داده شد، ذكر نشود، آنچه به این طریق به نام همسر می‌شود، در صورتی كه زن نپذیرد بخشی از مهریه است، تنها در حكم هدیه خواهد بود.
اين وكيل دادگستري مي‌گويد: همچنين در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنى آمده است كه به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و مى‌تواند هر نوع تصرفى که بخواهد در آن انجام دهد. مطابق این ماده اگر مهریه عین معین باشد مثلا خانه باشد، زن با وقوع عقد می‌تواند آن را بفروشد یا اجاره دهد یا هبه كند.
اگر مهر عین کلى باشد، مانند پول یا طلا، مرد با تحقق عقد، به زن بدهکار می‌شود و زن حق مطالبه آن را از شوهر دارد. هر گاه مهر، منفعت یا هر حق دیگرى باشد، زن به محض وقوع عقد مى‌تواند تصرفات مالکانه كند یعنى هر نوع تصرفى که مالک مى‌تواند در مال خود اعمال کند او هم مي‌تواند اعمال كند.
سير صعودي زندانيان مهريه
مهريه را جزو ديون مرد دانسته‌اند و بر همين اساس اگر زن مهريه‌اش را طلب كند و مرد نتواند اين مهر را پرداخت كند، به زندان مي‌افتد، مگر آنكه بتواند ثابت كند كه توانايي پرداخت دين را نداشته و حكم اعسار بگيرد. اكبري با اشاره به موارد فوق ادامه مي‌دهد: همين موضوع باعث شده كه به گفته مسئولان قضايي، ميزان زندانيان مهريه روزبه‌روز افزايش يابد و اين هشداري است كه نشان مي‌دهد مهريه از هدف ابتدايي خود دور شده است.
به تازگي معاون ستاد ديه كشور مطالبي نگران‌كننده و مايه تاسف را بيان كرد. محمدعلی ساري در اين گفت‌وگو اعلام كرد شمار افرادي كه به دليل ناتواني در پرداخت مهريه در زندان‌هاي كشور محبوس هستند، ۵۵ درصد افزايش يافته است.
وي افزود: با توجه به اينكه از حيث قانوني نمي‌توان اقدامي براي جلوگيري از افزايش شمار زندانيان مهريه انجام داد، بايد با انجام كارهاي فرهنگي از افزايش آنان جلوگيري كنيم؛ چراكه بيشتر زندانيان مهريه به دليل مهريه‌هاي نامعقول نظير مهريه به ميزان سال تولد زوجه يا مهريه‌هاي كه زمينه عقلاني ندارد مثل يك تن پودر پياز، ۱۵ كيلو بال مگس و مواردي از اين دست در زندان تحمل حبس می‌کنند كه این‌گونه مهريه‌هاي نامعقول و غيرعقلاني كه بر خلاف فرهنگ اسلامي است، موجب افزايش تعداد زندانيان بدهكار مهريه شده است.
تعين سقف مهريه، حذف شد
عضو فراكسيون زنان مجلس هشتم درباره سقف مهریه در قانون حمایت خانواده توضیح می‌دهد: بندي در لایحه حمايت از خانواده بود كه طبق آن بايد سقفي براي مهريه زنان در نظر گرفته مي‌شد؛ اما به دليل اختلاف نظرهاي بسيار، همچنين ايرادهاي فقهي اين بند لايحه خانواده از ابتدا حذف شد.
زهره الهيان ادامه مي‌دهد: اما با توجه به تعيين مهريه‌هاي سنگين و مشكلات بعدي ناشي از تعيين اين مهريه‌ها، پيشنهاد شد كه به زندان رفتن شوهران به دليل ناتواني در پرداخت مهريه فقط تا سقف 110 سكه باشد.
وي ادامه می‌دهد: این بار براي اينكه طرح موافقان بيشتري داشته باشد، تحقيقات بيشتر و كارشناسي دقيق‌تري روي آن صورت گرفت و در نهايت به تصويب رسيد.
عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن مشكل را حل مي‌كند
اما يكي ديگر از دلايلي كه باعث شد طرح تعين سقف مهريه از لايحه حمايت از خانواده حذف شود، نپذيرفتن مسئوليت تعيين رقم مهريه از سوي قوه قضاييه بود؛ اين را سيدعلي‌محمد موسوي مباركه، يكي از نمايندگان مجلس هشتم مي‌گيود و ادامه مي‌دهد: در ماده 24 لايحه حمايت از خانواده مقرر شده بود كه رييس قوه قضاييه هر دو سال یک‌بار مهريه متعارف را تعيين كند، اما قوه قضاييه اين پيشنهاد را كارآمد ندانست.وي مي‌گويد: البته خوشبختانه در مجلس نهم سقفي براي مهريه تعيين و راي نهايي صادر شد.
حال پرسش اين است كه به جز تعيين سقف مهريه براي زنان آيا باز هم مي‌شود كاري كرد كه زندانيان مهريه كاهش يابند؟
موسوي مباركه در پاسخ به پرسش فوق مي‌گويد كه مي‌تواند با رويه‌اي عادلانه به اين مهم دست يافت. وي ادامه مي‌دهد: عندالمطالبه بودن مهريه به نفع زن و عندالاستطاعه بودن آن به نفع مرد است در صورتي كه مي‌توان بخشي از مهر را عندالمطالبه و بخشي را عندالاستطاعه تعيين كرد كه به نفع هر دو باشد. موسوي مباركه خاطرنشان مي‌كند: فلسفه وجود مهريه براي ايجاد علاقه ميان دو طرف، همچنين حمايت از زنان بوده است؛ اما متاسفانه روند فعلي چيز ديگري را نشان مي‌دهد كه حتما براي آن بايد فكري انديشيده شود؛ البته فكري با رعايت حقوق طرفين.
مهريه يك دين است
زهرا داور، يك كارشناس حقوق خانواده، نيز با انتقاد از مهريه‌هاي نامتعارف مي‌گويد: مهريه يك دين است و فلسفه وجودي آن تحكيم بنياد خانواده است؛ اما با روند فعلي كه برخي زنان، همسر خود را به دليل نپرداختن مهريه زنداني مي‌كنند، به اهرمي براي سست كردن پايه خانواده تبديل شده است.
وي با اشاره به اين نكته كه اسلام براي ايجاد پشتوانه مالي براي زنان خصوصا زنان خانه‌دار مهريه را تشريع كرده است، مي‌گويد: در قوانين كشور ما نيز كه نشأت‌گرفته از دين مبين اسلام است، مهريه به عنوان دين در نظر گرفته شده ؛ بر اين اساس ماده 2 قانون محكوميت مالي به صراحت مهريه را جزء ديون مرد به همسر دانسته است.
وي مي‌گويد: قوانين مام مشكلي ندارند؛ اين فرهنگ است كه بايد اصلاح شود؛ اما اگر اين فرهنگ‌سازي با وضع قوانين جديد ممكن مي‌شود، بايد قوانين جديد وضع شود./حمایت
