اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.

به نظر ابن‌سینا ظهور نور عقل در انسان چهار مرتبه دارد:

1- مشکوة

2- مصباح

3- کوکب درّی

4- نورٌ علی نور

«مصباح»: مصباح به معنی چراغ است و چراغ از مشکوة به نور نزدیک تر است زیرا می‌توان آن را فوراً روشن کرد. هنگامی که کودک اول بار آغاز به آموختن می‌کند هنوز هیچ تصدیقی و نظری دربارهٔ جهان نمی‌تواند ارائه کند.

اما می‌توان با وی گفت که اگر «الف» با «ب» برابر باشد و «ب» با «ج» یکی باشند پس «الف» با «ج» برابر است و او تصدیق می‌کند.

ابن سینا این مرتبه را عقل بالملکه خوانده است که به سبب این ملکه یا صفت کلی، کودک می‌تواند آموختن ریاضیات و علوم دیگر را آغاز کند.

«کوکب درّی»: یعنی ستارهٔ درخشان. این مرتبه مقام فعلیت عقل است که حقیقت نور در وی ظاهر شده است.

و آن نور از زیتون فکرت مدد می‌گیرد و آن درخت زیتون که همان درخت بینش و معرفت است از شرق تا غرب بیرون است یعنی همه جا و در همهٔ آفاق یکسان ظهور می‌یابد.

«نورٌ علی نور»: یعنی نور بر فراز نور یا نور افزون بر نور. این مرحله به نظر ابن سینا مرتبهٔ عقل فعال است که عالم را از شعور و فهم پر کرده است.

ما کجا بودیم کان دیان دین        عقل می‌کارید اندر ماء و طین

مثنوی