به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، بیانات صریح رهبر انقلاب و فرمانده معظم کل قوا در اولین روز سال 1392 نشان داد جمهوری اسلامی ایران در دفاع از خود و اعلام رسمی این موضوع هیچگونه تعارفی ندارد. معظم له در بیاناتشان تاکید کردند که "گاهی سردمداران رژیم صهیونیستی ما را تهدید به حمله نظامی می کنند اما خودشان هم میدانند و اگر نمیدانند بدانند اگر غلطی از آنها سر بزند جمهوری اسلامی، تل‌آویو و حیفا را با خاک یکسان خواهد کرد". با توجه به اینکه یکی از ابزارهای مهم و قدرتمند ایران برای پاسخ دادن به حماقت صهیونیست ها، موشک های بالستیک است، این موضوع بار دیگر اهمیت پرداختن به این تجهیزات مدرن نیروهای مسلح کشورمان را عیان کرد.

البته ریشه تصمیم نیروهای مسلح کشورمان در بکارگیری موشک های بالستیک را باید در سال های دفاع مقدس جستجو کرد. با حملات سهمگین موشک های «اسکاد» عراقی، ایران نیز به فکر تهیه آنها افتاد. در نتیجه تعدادی از این موشک های ساخت شوروی از خارج تهیه شده و با موفقیت مورد استفاده قرار گرفت.

تعدادی از این موشک ها نیز برای مهندسی معکوس توسط نیروهای جوانی به فرماندهی شهید حسن تهرانی مقدم جدا شد که در سال های بعد به ثمر رسید. به نظر می رسد کشورمان در میانه سال های دهه 1360 برنامه ساخت موشک های بالستیک خود را آغاز کرده است.

موشک های بالستیک به صورت عمودی شلیک شده و با اوجگیری، رفته رفته به سمت هدف جهت می گیرند. با رسیدن به نقطه اوج، موشک در حالی که کاملاً به سوی هدف جهت دارد شروع به کاهش ارتفاع در یک قوس نزولی می نماید. این موشک ها به طور معمول پس از خاموش شدن موتور(پیشران) قابل هدایت نبوده و بنا بر قوانین علم بالستیک مسیر خود را تا رسیدن به زمین، روی مداری بیضوی که محل هدف یکی از کانون های آن است طی می کنند.

گام های اول و دوم

در نخستین قدم گونه ای از موشک اسکاد که از نوع B آن بود با نام شهاب-1 به تولید رسید که از روی پرتابگر همان موشک شلیک می شد. شهاب-1 به عنوان یک موشک کوتاه برد تک مرحله ای سوخت مایع با پرتابگر متحرک که هدایت آن از نوع اینرسی است سرآغاز برنامه موشک های بالستیک ایران شد. بعدها متخصصان کشورمان برای ساخت پرتابگرهای این موشک نیز اقدام نموده و با این کار موفق به توسعه عملیاتی این موشک در نقاط مختلف کشور شدند.

نوع دوربردتری از موشک اسکاد(نوع C) و یا یک توسعه بومی از شهاب-1 منجر به تولید موشک سوخت مایع یک مرحله ای شهاب-2 شد که ضمن افزایش درصد بومی سازی اجزای سازنده، بهسازی هایی نیز در زمینه های مختلف خصوصاً برد داشت. این موشک از نظر ابعاد تفاوتی با شهاب-1 نداشته ولی با رسیدن به اهدافی در فاصله 500 کیلومتری در حدود 67 درصد برد بیشتری دارد. احتمالاً برخی سامانه های آن نیز تغییراتی نسبت به نسل قبل داشته اند.

موشک های سوخت مایع، اکسید کننده و سوخت مورد نیاز را در داخل مخازنی در درون خود حمل می کنند و با پمپ کردن آنها به محفظه احتراق و سوزاندن مخلوط حاصل، انرژی لازم برای حرکت موشک فراهم می شود. این مواد پیش از شلیک به داخل موشک(در حالت قرار گیری افقی روی پرتابگر) تزریق می شوند که فرایندی زمانبر بوده و برای موشک های مختلف چندین ساعت به طول می انجامد. جرم سوخت پرواز موشک شهاب-2 در حدود 948، جرم اکسید کننده 3360 و جرم هوای فشرده در آن 15 کیلوگرم است.

 

بدنه این موشک فولادی بوده و سامانه هدایت از نوع اینرسی است. این موشک برای رسیدن به بیشترین برد خود 422 ثانیه زمان نیاز دارد که سرعت متوسط افقی 1185 متر بر ثانیه را نشان می دهد. این موشک در طی مسیر خود برای اصابت به بیشترین برد به ارتفاع 126 کیلومتری سطح زمین می رسد و پس از آن به سمت هدف سرازیر می شود.

بنا بر مصاحبه فرماندهان سپاه از این دو موشک در حمله به پایگاه های منافقین در خاک عراق استفاده شده است. موشک شهاب-2 همچنان در حال خدمت است اما نسل قبلی با توجه به وجود موشک های کوچکتر و بسیار دقیقتر فاتح-110 با برد 300 کیلومتر به احتمال زیاد از خدمت کنار گذاشته و به کشورهای دیگر فروخته شده است.

هر چند قبلاً موشک های شهاب-2 تنها در رژه نیروهای مسلح در تهران دیده می شد اما چند سالی است در شهرهای دیگر نظیر مشهد نیز به نمایش در می آید که نشان دهنده استقرار واحدهایی از آن در این منطقه است.

جهش به شرق مدیترانه با شهاب-3

نیاز به ایجاد بازدارندگی قابل توجه در برابر اصلی ترین تهدید پیش روی جمهوری اسلامی ایران، لزوم افزایش برد موشک های بالستیک را بدیهی ساخته بود زیرا نتایج موشک باران اسرائیل و عربستان سعودی توسط عراق در جریان جنگ 1991 نشان از موفقیت نسبی موشک های معمولی اسکاد و نمونه های ارتقاء یافته آن در عراق داشت. بنابراین موشک های بهتر و دقیقتر می توانست ضربات مؤثری برای پاسخ کوبنده به دشمن وارد کند.

در نتیجه با شکل گیری برنامه موشکی ایران فعالیت های علمی و مهندسی گسترده ای در زمینه پیشران سوخت مایع، سازه،  بدنه، آیرودینامیک، هدایت، کنترل و ناوبری و سرجنگی برای توسعه موشک های شهاب همزمان با تولید انبوه نمونه های مهندسی معکوس اسکادها آغاز شد. نتیجه این تلاش ها طراحی و تولید بومی موشک بالستیک میانبرد شهاب-3 بود که اولین خبرها از آن در تابستان سال 1377 به گوش رسید.

 

به گزارش مشرق، شهاب-3 با طول و قطر بیشتر که آن را برای حمل حجم بیشتری از سوخت توانمند می نمود بدون دستیابی به دانش طراحی قابل ساخت نبود. نمونه های اول این موشک به برد 1300 تا 1350 کیلومتر دست می یافتند و برای اولین بار امکان تهدید اهدافی در خاک سرزمین های اشغالی فلسطین را به نیروهای مسلح کشورمان می دادند. در جدول زیر داده های کلی خانواده موشک های شهاب ارائه شده است.
 

شکل کلی این موشک مشابه دو نسل قبلی بود یعنی بدنه استوانه ای، دماغه مخروطی ساده و بالک های ذورنقه ای در انتهای بدنه برای پایدارسازی. هر سه نسل این موشک ها برای کنترل از نوعی سامانه تغییر بردار رانش که در دهانه خروجی موتور موشک کار گذاشته شده بهره می برند. این سامانه از چهار بالک(فین) گرافیتی تشکیل شده که روش نچندان پیچیده اما مؤثری برای ایجاد تغییر مسیر در موشک است.


شهاب-3 به حدی از ارزش عملیاتی رسید که فعالیت های توسعه ای مختلفی روی آن اجرا شد. این موشک به دلیل ابعاد بزرگتر نیاز به پرتابگر جدیدی داشت که آن هم با تلاش متخصصان داخلی ساخته شد که بعدها در موشک های «سجیل» و ماهواره بر «سفیر» نیز با تغییراتی مورد استفاده قرار گرفت. همچنین خودروهای حامل سوخت و اکسید کننده نیز به طور ویژه برای این نمونه جدید طراحی شد و بعدها برای سایر موشک های ایرانی نیز مورد استفاده قرار گرفت.

یکی از مشکلات موشک های سوخت مایع، زمان لازم برای شارژ سوخت به داخل مخزن است که بر مبنای فناوری های اولیه، در تمام این مدت موشک باید در حالت عمودی قرار داشته باشد؛ شهاب-3 اولین موشک ایرانی بود که برای بهبود وضعیت عملیاتی آن کشورمان به فناوری شارژ موشک در حالت افقی دست پیدا کرد. بدین ترتیب موشک تا قبل از پر شدن می تواند در پوشش استتار یا در محل اختفای خود باقی بماند و احتمال کشف آن از سوی سامانه های دشمن بسیار کمتر می شود.

به علاوه تعداد زیادی از موشک های شهاب-3 از بیش از 15 سال قبل در سیلوهای زیرزمینی به صورت دوره ای آماده شلیک نگاه داشته شده اند که این سیلوها بدست متخصصان کشورمان در سراسر کشور توسعه یافته و نقش بسیار مهمی در ایجاد توان پدافند غیرعامل برای توان موشکی کشورمان ایفا کرده اند. فناوری طراحی و ساخت این سیلوها و اجرای تمامی کارهای تعمیر و نگهداری و شارژ و تخلیه سوخت موشک در این مکان ها بسیار پیچیده و مهم است.

به گزارش مشرق، در موشک شهاب-3 از رایانه های کنترل مأموریت جدید، شتاب سنج های بهبود یافته، ژیروسکوپ های خاص برای هر یک از سه زاویه حرکتی و ماسورهای متناسب با سرعت ها و شتاب های وارده به این موشک استفاده شده است.

 
در پرتابه های بالستیک با افزایش برد به طور معمول، خطا نیز افزایش می یابد. اطلاعاتی که امروزه از سامانه های شهاب-3 منتشر شده نشان می دهد متخصصان ایرانی در این موشک با تمرکز بر عوامل کاهش خطا سعی در ایجاد فواید عملیاتی بیشتر در کنار مزیت های راهبردی داشته اند.

یکی از عوامل ایجاد خطا تنظیمات اولیه در پرتابگر است از این رو پرتابگر جدید توسعه داده شده برای شهاب-3 دارای سامانه هایی برای حمل ایمن موشک و قرار دهی مناسب آن در وضعیت عمودی دارد. همچنین سامانه هدایت آن برای کار با خطای کمتر در زمان طولانی تر پرواز طراحی شده در نتیجه این موشک خطای دایره ای کمتری نسبت به موشک های همره خود در دنیا دارد که از تصاویر منتشر شده از رزمایش های نیروی هوافضای سپاه قابل دریافت است.

از دیگر کارهای توسعه ای برای نمونه های مختلف شهاب-3 می توان به سرجنگی های مختلف منفرد(ساده)، چندگانه، خوشه ای و بارانی اشاره کرد که برای مأموریت های خاص خود طراحی شده اند. به علاوه به جز کلاهکی با فرم مخروطی ساده، دو نوع دیگر نیز روی موشک های شهاب-3 دیده شده شامل نوع دو مخروطی و نوع سه مخروطی که پیش از این در گزارش های مستقلی به آنها پرداخته بودیم.

 

به جز سری های اولیه شهاب-3، سایر نمونه های آن و موشک های مشتق شده از آن دارای سرجنگی جدا شونده هستند یعنی پس از اتمام سوخت موشک و دریافت بیشترین انرژی توسط کلاهک، این بخش از بدنه موشک جدا شده و با ورود مجدد به جو به سمت هدف حرکت می کند. این فناوری به کاهش احتمال اصابت توسط سامانه های ضد موشکی دشمن منجر شده و احتمال برخورد به هدف را بسیار افزایش می دهد و امروزه در تمام موشک های بالستیک میانبرد و دوربرد جدید کشور مورد استفاده قرار می گیرد.

رسیدن به دانش طراحی و تولید موشک های با قابلیت اطمینان منجر به رشد برنامه موشکی ایران شد به طوری که چند نمونه مختلف از شهاب-3 با برد بیشتر، سرجنگی متفاوت و تغییراتی در شکل دماغه توسعه داده شد. نمونه های دوربرد شهاب-3 با برد 1800 کیلومتر که در ادامه منجر به تولید موشک های سوخت مایع دوربرد «عاشورا» و «قدر» و موشک میانبرد «قیام-1» و موشک دوربرد سوخت جامد سجیل شد.
 

موشک های قدر خانواده ای از موشک های سوخت مایع هستند که نمونه های مختلفی از آنها ساخته شده است. به عنوان مثال موشک قدرF بردی در حدود 1950کیلومتر داشته و دارای فرم دماغه سه مخروطی است که نیروی پسای کمتر و پایداری دینامیکی بیشتری دارد. جرم سرجنگی این موشک نسبت به نمونه های پایه شهاب-3 به حدود نصف کاهش یافته است.

موشکی که در جهان به شهاب- 4 معروف شد

در سال های دهه 1370 اعلام شده بود که صنایع دفاعی کشورمان موشک غیرنظامی شهاب-4 را برای فعالیت های فضایی توسعه می دهند. هر چند این خبر تا مدت ها دستمایه رسانه های خارجی برای مسموم ساختن افکار عمومی و متهم کردن ایران به تلاش برای تهدید مردم اروپا شده بود اما تا سال 1387 خبر رسمی از موشک ماهواره بر ایران نشد. در این سال برای اولین بار موشک دو مرحله ای سوخت مایع سفیر-1 معرفی شد که دارای 22 متر طول، 26 تن جرم و 1.25 متر قطر بوده و می توانست محموله 27 کیلوگرمی را به مدار 250 کیلومتری حمل کند.

سفیر-1 تا آن زمان سنگینترین موشک معرفی شده ایران بود و مرحله اول آن سامانه کنترلی مشابه موشک های شهاب داشت. مرحله دوم آن نیز که فاقد بالک های پایدار کننده است از یک سامانه پیشرفته که با تغییر زاویه کل خروجی موتور، یک سامانه کنترل بردار رانش(TVC) کامل را ایجاد کرده بهره می برد. موتور مرحله اول این ماهواره بر مشابه موتور نمونه های دوربرد موشک های شهاب و قدر است.
 

به گزارش مشرق، بر مبنای این موشک، ماهواره بر سیمرغ نیز طراحی شده که مرحله اول آن دارای قطر 2.4 متر بوده و چهار موتور مرحله اول مشابه سفیر را در خود جای داده و مرحله دوم آن مشابه مرحله دوم سفیر است. موشک 85 تنی و 26 متری سیمرغ می تواند ماهواره 100 کیلوگرمی را در مدار 500 کیلومتری قرار دهد.

قیام؛ ترکیب تجربه و فناوری های نو

آخرین نمونه ساخته و معرفی شده از موشک های بالستیک سوخت مایع ایرانی قیام-1 نام دارد که در رده میانبرد طراحی شده و آن را حاصل 25 سال تلاش کشور در زمینه موشک های سوخت مایع بالستیک می دانند. به نظر می رسد این موشک به مرور به طور کامل جایگزین شهاب-2 خواهد شد زیرا در حالی که میزان سرجنگی و قطر این دو یکسان است، تنها با کمی افزایش طول و 100 کیلوگرم افزایش جرم(1.65 درصد بیشتر) به 300 کیلومتر برد بیشتر(60 درصد افزایش) می رسد. این موشک نیز به بیشینه ارتفاع 126 کیلومتر در بیشترین برد خود می رسد.


ویژگی استثنایی این موشک که در نمونه دیگر تا کنون دیده نشده عدم اتکا به بالک های انتهای بدنه برای ایجاد پایداری در طی پرواز است. این کار مزیت هایی از جمله کاهش وزن و بازتاب راداری را به همراه داشته، ذخیره و انبارداری آن را نیز ساده تر می کند. این ویژگی به واسطه دستیابی به فناوری تأمین پایداری و کنترل موشک تنها به واسطه سامانه کنترل بردار رانش در خروجی موتور و کاهش قابل توجه عوامل بروز خطا در این موشک دارد.

همچنین با توجه به جدید بودن این موشک احتمالاً از فناوری های پیشرفته و سامانه های تمام دیجیتال در بخش های الکترونیکی آن استفاده شده و روش های جدید کاهش تلاطم سوخت در مخازن موشک که به کاهش خطا منجر می شود نیز از مواردیست که به کار گرفته شدن آن در موشک قیام محتمل است.

سجیل؛ دستی بلند و سریع

باید اشاره مختصری هم به موشک سجیل نمائیم که بخش مهمی از فناوری های آن مدیون موشک های شهاب است. همانطور که اشاره شد سجیل موشکی سوخت جامد و دو مرحله ای است. این موشک دوربرد که برای انهدام اهدافی تا فواصل دستکم 1500 و نهایتاً 1950 تا 2هزار کیلومتر قابل استفاده است تلفیقی از چندین فناوری به دست آمده در برنامه موشکی ایران به شمار می رود.

به گزارش مشرق، از یک سو تجارب به کار گیری سوخت جامد در انواع راکت و موشک های کوچک تا نمونه هایی مانند زلزال و فاتح-110 و همچنین فناوری موشک های دو مرحله ای که برای ماهواره برهای ایرانی در حال توسعه بود به شکل گیری یک موشک پرشتاب و دوربرد با قابلیت اطمینان بالا منجر گردیده که خواب را از چشم دشمنان کشورمان ربوده است.


این موشک که برای رسیدن به بیشترین برد خود تا ارتفاع 800 کیلومتری بر فراز زمین اوج می گیرد، در مراحل نهایی پرواز با سرعتی بین 10 تا 12 برابر سرعت صوت به سمت هدف رفته و در زمان 835 ثانیه (کمتر از 14 دقیقه) به آن می رسد که سرعت متوسط افقی 2335 متر بر ثانیه را در برد 1950 کیلومتر نشان می دهد. برای جرم سرجنگی آن اعداد 500 و 640 کیلوگرم اعلام شده که بین 2.1 تا 2.7 درصد از جرم 23623 کیلوگرمی این موشک تقریباً 17.6 متری را تشکیل می دهد.

مرحله اول این موشک از سامانه کنترلی مانند موشک های شهاب برخوردار بوده و احتمالاً مرحله دوم آن نیز مانند مرحله دوم ماهواره بر سفیر دارای خروجی موتور قابل کنترل است. از این رو مرحله دوم سجیل هم فاقد بالک های کنترلی بوده و البته بالک های مرحله اول آن هم نسبت به نمونه هایی مانند قدرF کمی کوچکتر به نظر می رسد. پس از اتمام سوخت مرحله اول با جدا شدن آن و سبک شدن بدنه، موشک از حمل جرم اضافی بخشی از بدنه که خالی از سوخت شده معاف شده و به سرعت های بالاتری دست می یابد.

به کمک فناوری سوخت جامد، این موشک در زمان بسیار کوتاه چند دقیقه آماده شلیک شده، تا مدت ها بدون نیاز به تخلیه سوخت که در موشک های سوخت مایع مورد نیاز است می تواند در محل اختفاء یا انبار نگهداری شود. به علاوه شتاب اولیه موشک های سوخت جامد نسبت به نمونه های سوخت مایع همرده بیشتر است که به کاهش احتمال ردگیری در مقاطع ابتدایی پرواز منجر می شود.

آخرین موشک بالستیک ایرانی که البته هنوز اطلاعاتی از آن منتشر نشده، موشکی است که در آخرین ماه های زندگی پربرکت شهید حسن تهرانی مقدم آزمایش های آن با موفقیت انجام و از آن با نام قدرتمندترین موشک زمین به زمین ایران یاد شده است که امیدواریم به زودی به مردم ایران معرفی شده و به سان گذشته قوت قلبی برای دوستداران اسلام و انقلاب در سایر کشورهای اسلامی باشد.

باید یادآوری کنیم رویکرد اکثر موشک های بالستیک موجود در کشورهای دارای سلاح هسته ای، جبران خطا با اتکا به قدرت تخریب گسترده سرجنگی اتمی است اما در موشک های ایرانی به دلیل استفاده از سرجنگی معمولی همواره کاهش خطا جزء مهم فعالیت های طراحان بوده همانطور که در تصویر اصابت سرجنگی شهاب در رزمایش پیامبر اعظم در سال 1391 دیده می شود.

به گزارش مشرق، با توجه به اینکه مسئولان دفاعی تلاش برای کاهش خطای موشک های بالستیک ایرانی را در دستور کار اعلام کرده اند در آینده باید انتظار داشت فناوری های جدیدی برای ناوبری و هدایت این سلاح ها مورد استفاده قرار گیرد مثلاً سامانه ناوبری ستاره ای که چندی پیش خبر دستیابی کشورمان به فناوری آن اعلام شد و یا رادارهای هوایی کوچک از جمله فناوری های محتمل در این زمینه هستند.

همچنین برخی کشورها به دنبال عملگرهای جدید برای هدایت پرتابه های خود هستند از جمله عملگرهای پلاسمایی که سرعتی واکنشی دستکم 10 برابر عملگرهای آیرودینامیکی داشته و با افزایش مانورپذیری، سرجنگی را در قوس نزولی به طور مؤثری از کمند سامانه های ضد موشکی فراری می دهند. جستجوی ساده ای در فضای مجازی نشان می دهد برخی مراکز تحقیقاتی دنیا در حال آزمایش این سامانه حتی روی پرتابه های بسیار کوچکتر از سرجنگی موشک های بالستیک هستند.

در پایان باید در نظر داشت عدم شناسایی موشک های بالستیک پیش از شلیک آنها از مقدمات مهم مؤثر بودن راهبرد استفاده از این نوع سلاح است که متخصصان کشورمان ضمن توسعه پرتابگرهای متحرک و استفاده از سیلوهای زیرزمینی پرتاب و کاهش زمان آماده سازی موشک برای شلیک تا حدود بسیار زیادی موفق به این مهم شده اند.

بازخوانی نظر یکی از فرماندهان آمریکایی در عملیات طوفان صحرا در 1991 در زمینه سختی یافتن پرتابگرهای متحرک موشک های اسکاد عراقی خالی از لطف نیست. وی اذعان داشت «این کار مانند یافتن سوزن در انبار کاه است». آن هم در کشوری مانند عراق که مساحتی کمتر از ایران داشته و زیر سیطره هوپیماهای شناسایی علاوه بر ماهواره ها بوده است. این در حالیست که ایران کشوری پهناور با اقلیم های مختلف بوده و اگر موفق به نشاندن هواپیمای شناسایی سرنشین دار یا بی سرنشین نشود، یا آن را منهدم می سازد و یا فراری می دهد.