به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد ، احمد بن ابي الحسن مكني به ابونصر و ملقب به « ژنده پيل ، شيخ الاسلام ، قطب الاوتاد ، غوث السالكين ، مرشد المحققين ، پير جام و شيخ جام » يكي از بزرگان طريقه ي صوفيه و از اكابر مشايخ اين طايفه است كه شيخ جام معروفترين لقب وي مي باشد.

معروف است جد اعلاي او جرير بن عبدالله بُجُلي از صحابه ي پيامبر بوده و نسب وي به 35 واسطه به حضرت اسماعيل بن ابراهيم خليل الله (ع) مي رسد.

          ·       زادگاه ، تولد  و وفات

به روايت همه ي تذكره و شرح حال نويسان كه از شيخ احمد نامقي جامي ياد كرده اند ، زادگاه وي روستاي نامق ترشيز (كاشمر) است . البته گاه از روستاي نامق به «نامه» و «وامق» نيز ياده شده ولي همگي روستاي مذكور را از اعمال و محالات ترشيز قديم دانسته اند. شيخ احمد نامقي جامي در سال 441 هـ . ق در روستاي نامق واقع در بخش كوهسرخ كاشمر ديده به جهان گشود و در دهم محرم الحرام سال 536 هـ ‌‌‌. ق در محل خانقاه خويش در تربت جام چشم از جهان فرو بست . برخلاف اكثر پژوهشگران دكتر علي فاضل پژوهشگر احوال و آثار شيخ احمد جامي سال تولد شيخ را با صراحت سال 440 هـ . ق ذكر مي كند. سال وفات احمد جام را از اين اين عبارت مي توان استخراج كرد: « احمد جامي» = 536

از معاصران شيخ مي توان به غزالي ، عين القضاة همداني و سنايي غزنوي اشاره كرد.

          ·       مدفن شيخ

احمد جام را بنا به درخواست خودش در بيرون ده «معد آباد» به خاك سپردند ، معد آباد در زمان احمد دهي بوده است در نزديكي جام و هم اكنون نام محل و كوچه اي بسيار قديمي در تربت جام است . بعدها بر اثر وجود آرامگاه شيخ و نفوذ خاندان و بازماندگانش و تردد زوار و ارادتمندان شيخ هر روز بر اهميت آن افزوده شد و تدريجاً جاي «جام » را گرفت و با اسم جام كه در اصل در كنار آن واقع بود شهرت يافت . چندي پس از مرگ وي بر مزارش مسجد و خانقاهي ساخته شد و بعدها بناهاي ديگري نيز بر آن افزوده شد. مجموعه ي بناهاي ساخته شده بر مزار و اطراف آن امروزه به تربت شيخ جام معروف است و هنوز رونق و آباداني خاص خود را دارد . بر ديواره هاي خانقاه شيخ ( بناي اصلي متصل به مزار ) يادگاري هاي خطي بسيار زياد و بعضاً ارزشمندي از دوران هاي گذشته تا كنون به جا مانده است كه خود گوياي كثرت و تنوع زوار آن مي باشد.

          ·       مراحل سه گانه ي زندگي شيخ

زندگي شيخ را به سه دوره ي غفلت ( از تولد تا 22 سالگي ) توبه و رياضت ( از 22 تا 40 سالگي ) و ارشاد ( از 40 سالگي تا هنگام مرگ) مي توان تقسيم كرد . دوره ي غفلت و دو سوم دوره ي رياضت وي در نامق و كوه سرخ گذشته و يك سوم دوره ي رياضت و دوران ارشاد او در تربت جام سپري شده است.

دوره ي غفلتاز دوران اول زندگي شيخ اطلاع چنداني در دست نيست ، فقط با توجه به بعضي ارشاراتي كه در آثار خود به دوران غفلت خود داشته است ، چنين استنباط مي شود كه وي تا 22 سالگي اهل عيش و نوش و تفنن بوده است . بي محابا در جلسات مكرر شرابخواري و لهو و لعب دوستان خود شركت مي كرده و به نوبت خود نيز  ميزبان آن ها مي شده است. اين دوره از زندگي او در منطقه ي خوش آب و هوا و پر نعمت نامق سپري شد جايي كه به اشاره ي خودش داراي باغات رُز نيز بوده است. آباداني و وفور نعمت ، كوهستان و هواي دلكش و از همه مهمتر لطف حق به او روحيه اي حساس بخشيده بود تا به تلنگري كه در زندگي خيلي از انسان ها اتفاق مي افتد ولي كمتر به آن توجه مي شود انحراف خود را دريافته و ميل به مستقيم نمايد.

          ·       دوران توبه و رياضت

در جريان يكي از مجالس لهو و لعب كه ميزباني آن به شيخ رسيده بود ، لطف حق شامل شيخ شده و توفيق توبه مي يابد . داستان توبه ي شيخ بنا به تقرير خودش در مقامات ژنده پيل چنين است:

« 22 ساله بودم كه حق سبحانه تعالي به لطف و كرم خود درِ توبه بر ما گشاده گردانيد و مرا توبه كرامت كرد و سبب توبه ي من آن بود كه چون نوبت دور اهل فسق و فساد به من رسيد شحنه ي ده غايب بود ، حريفان دور طلب داشتند ، من گفتم شحنه غايب است ، چون بازرسد دور بدهم ، حريفان گفتند: ما توقف نمي كنيم ، باشد كه او ديرتر آيد . گفتم سهل است چون بازرسد اگر مضايقت كنند دوري ديگر بدهم ، چون شحنه رسيد دور طلب داشت. چون بار ديگر به وتاق آمدند و طعامي خرج كردند ، كس به خمخانه رفت تا خمر آر د ، تمام خُم ها تهي يافت و در اين خانه چها خم پر خمر بود ، از اين فرو ماندم و از حريفان نهان داشتم  و از جايي ديگر سبويي خمر حاصل كرده و در پيش ايشان نهادم و من به تعجيل تمام دراز گوش در پيش كردم و به جانب رز رفتم و خمر طلب داشتم و خمها برقرار يافتم ، چون دراز گوش بار كردم درازگوش در رفتن كندي عظيم مي كرد و من درازگوش را مي رنجانيدم تا زودتر بازآيم كه دل حريفان معلق داشتم ناگاه آوازي شنيدم كه به گوش مي رسيد كه اي احمد ! آن حيوان رنجه مي داري ما او را فرمان نمي دهيم كه برود ، تو از سحنه عذر مي خواهي از تو قبول نمي كند ، چرا از ما عذر نمي خواهي تا از تو قبول كنيم . هيبتي عظيم بر من زد ، روي بر زمين نهادم و گفتم الهي توبه كردم كه بعد از اين خَمر نخورم و هيچ كاري ناشايست از من در وجود نيايد . اين درازگوش را فرمان ده تا برود تا در روي آن قوم خجل نگردمن درازگوش روان شد ، چون بازرسيدم و خَمر در پيش بردم قدحي پر كردند و پيش من داشتند من فرستادم ، گفتم كه توبه كرد خمر نخورم ، حريفان گفتند : احمد ! بر ما مي خندي يا بر خود ؟ الحاح مي كردند ، ناگاه آواز شنيدم كه به گوش من رسيد كه يا احمد بستان و بچش ، بستدم و بچشيدم . به قدرت ايزد تعالي عسل شده بود.تا تمام حاضران را از آن قدح بچشانيدم همه در حال توبه كردند و نعره ها زدند و از هم پراكندند و هر كسي روي به كار خير نهادند و من واله وار روي به كوه نهادم و ه عبادت و رياضت مشغول شدم ، سبب توبه ي من اين بود كه گفته آمد و بالله توفيق.

ديگر چون يك چند برآمد روزي در خاطر من دادند كه احمد راه حق چنين روند كه تو مي روي ؟ كه قومي صاحب فرضان را رها كرده و حق ايشان در ذمه ي تو لازم است و ايشان ضايع گذاشته اي راه تو چگونه انجام كند ؟ بعد از اين خاطر ديگر آمد كه در خانه ي تو بيرون از چيزهاي ديگر چهل خم است كه در او خمر مي بوده است هر چه دارند گو بر خود خرج كنند . چون دانستي كه به آخر رسيد و ديگر نماند آنگاه به غمخوارگي ايشانمشغول شد و چون ساعتي بود باز به خاطر من فرو دادند كه يا احمد تو نيكو رونده اي باشي كه در راه حق تعالي كه توكل بر خم خمر كني راه غلط كرده اي چرا توكل بر فضل و كرم وجود حق تعالي نكني تا او قوم صاحب فرضان را از خزانه ي فضل و كرم خود روزي مي رساند كه رزاق بر حقيقت اوست تو توكل بر خم خمر كني ، اين صفراي عظيم به سر من رفت ، بيخود از كوه درآمدم و در خانه رفتم و عصا درگردانيدم و خمها شكستن گرفتم ، شحنه را خبر كردند احمد از كوه درآمده است و در خانه رفته است ، هر چه مي بيند مي شكند و مي ريزد و جنوني بر وي غالب گشته است.

شحنه كس فرستاد و مرا از خانه بيرون آوردند و در پايگاه اسبان بازداشتند من بر سر آخُري رفتم و دست بر هم زدم و مي گفتم:

اشتر به خراس مي بگردد صد كرد                      تو نيز ز بهر دوست گردي در گرد

اسبان دهان از علف برداشتند و سر در ديوارها مي بردند و آب از چشمهاي ايشان روان شده بود ، ستوربان شنيد ، شحنه را گفت ديوانه اي آوردند و در پايگاه اسبان بازداشتند تا اسبان جمله ديوانه شدند و دهان از علف برداشتند و سر در ديوارها مي زنند و آب از چشم ايشان مي رود ، شحنه آمد و مرا بيرون آوردند و از من عذرها خواستند و برفت و من به جانب كوه بازگشتم و به جاي خود شدم.

ديگر آن سال كه از كوه بيرون نيامدم ، حق سبحانه تعالي از خزانه ي وجود و كرم خود قوم صاحب فرضان مرا هر بامداد يك من گندم بدادي و چون بامداد برخاستندي در زير بالين هر يكي يك من گندم پيدا آمده بودي و به قدرت سبحانه تعالي هم قوم بخوردندي و هر مهماني كه ايشان را بودي همه را كفايت بودي.»

شيخ از آن پس به مدت 18 سال به انزواي از خلق و توجه به حق مشغول بود ، 12 سال از اين هجده سال را در كوهها « درب صومعه» و كوههاي اطراف نامق و همچنين غار نمك معدن نمك چلپو گذراند. مدتي نيز به ديدار از چند شهر خراسان پرداخت .« سپس نداي دروني او را به اقامت در كوههاي «بِزد» جام كشانيد.» وي در آن جا مسجدي به نام مسجد نور ساخت و به مدت شش سال در آن جا مقيم و معتكف بود.

          ·       دوران ارشاد:

شيخ پس از چهل سالگي كه تا آن زمان در «بزد» تربت جام به سر مي برد به روستاي معد آباد كه در نزديكي « جام» آن زمان قرار داشت رفت ، در معد آباد علاوه بر اهالي محل بسياري از بزرگان و صاحب منصبان به خدمتش شتافتند و او به دعوت و ارشاد آن ها مي پرداخت.

شيوه ي او در ارشاد تا حدي همان طريقه ي شيخ الاسلام هرات ( خواجه عبدالله انصاري ) بود . امر به معروف و نهي از منكر . در طي مسافرت ها با بعضي از مشايخ خراسان هم آشنايي يافت و قوت زهد و يقين كم مانندي كه در او بود اندك اندك نزد عامه مشهورش ساخت ... به هر حال ، زهد ، سادگي رفتار و صدق لهجه اش كه از توبه ي واقعي ناشي بوده است ، ظاهراً قدرت و نفوذ روحي قابل توجهي در ولايت جام به وي داده بود.

تعليم شيخ مبتني بود بر حفظ شريعت و از اين حيث طريقت وي بيشتر يادآور طريقه ي امام قشيري و شيخ الاسلام هروي ( خواجه عبدالله انصاري ) بود»

شيخ احمد در امر به معروف و نهي از منكر فوق العاده خشن و سختگير بود و در طريقت نيز نه از نقد و طعن برفقها و دكانداران اهل شريعت خودداري مي كردند بر صوفي نمايان اهل خانقاه وي مي گفت: « دعوي ما دعوي لغت و اعراب نيست دعوي اصول دين است و معرفت.»

          ·       اعتقادات و مذهب

آنچه از محتواي آثار بازمانده از وي برمي آيد او را يك صوفي متشرع از نوع امام قشيري ، خواجه عبدالله انصاري و امام ابوحامد غزالي نشان مي دهد . البته برخي وي را مريد فردي به نام « ابوطاهركرد» مي دانند ، ابوطاهر همان شخصي است كه خرقه ي ابوسعيد را كه به امانت نگه داشته بود به شيخ احمد جامي داد   به واسطه ي اين ارتباط كه ابوطاهر نيز مريد شيخ ابوسعيد بوده است  ، شيخ احمد را در طريقت پيرو او مي دانند ،و عده اي كه معتقدند معلومات و يافته هاي شيخ الهامي بوده است و خدمت هيچ معلم ، مربي و يا پيري را درك نكرده اين ارتباط را متناقض مي شمارند.