به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران بجنورد، نقوش صخره ای در بسیاری از کشورهای جهان از جمله نقاط مختلف ایران کشف شده و اغلب به دورۀ پیش از تاریخ نسبت داده می­شوند. در این میان نقوشی که با کوبیدن سنگ یا شئی نوک تیزی بر سینۀ صخره­ها نقش شده از نقوش ایجاد شده با رنگ فراوانترند و شاید این مسئله به این دلیل است که چنین نقوشی نسبت به نقوش رنگی در برابر آسیبهای طبیعی مقاومت بیشتری دارند.

معاون ميراث فرهنگي ، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی دراین باره می گوید: سنگ نگاره های جربت یکی از مجموعه­های بسیار بزرگ و متنوع هنر صخره ای در شمال شرق کشور است که در فاصله 8 کیلومتری شرق روستای جربت از توابع شهرستان جاجرم قرار گرفته است.

علي اکبروحدتي می افزاید: سنگ نگاره ها در منطقه کوهستانی غرب دشت جاجرم با ارتفاع1320 از سطح دریا واقع شده که محیطی نیمه بیابانی و استپی دارد.

وی تصریح می کند: پناهگاه حیاط وحش و منطقۀ حفاظت شده میاندشت که در فاصله کمی در جنوب جربت واقع شده، یکی از مهمترین زیستگاههای جانوران استپی از جمله یوزپلنگ آسیایی به شمار ،می رود. مجموعۀ سنگ نگاره ها که در محل به«سنگ نوشته» معروف است در یک دره بسته و باریک در جبهه شمالی کوه اوزون قرار گرفته است.

معاون میراث فرهنگی استان می گوید: در میانه این دره باریک، مسیل سیلاب بزرگی وجود داردکه آب حاصل از بارش در دامنه های کوه های اطراف را به سمت دشت جاجرم سرازیر نموده و به کالشور می رساند، تا پس از طی مسیری طولانی به شن زارهای کویر مرکزی فرو برد. در یک سوی دره مورد نظر یک رشته برجستگی صخره ای وجود دارد که به دلیل جنس صخره­ها و نوع فرسایش به مرور قطعات بزرگی از آن به شکل تخته سنگ­های بزرگ و کوچک از بدنه اصلی جدا شده و به پای دامنه غلطیده است.

بسیاری از تخته سنگ­هایی که در شیب دامنه فرو ریخته در اثر تأثیر عوامل جوی به رنگ سیاه درآمده و بوم مناسبی برای نقش اندازی فراهم کرده اند. از همین رو از دورۀ پیش از تاریخ تا دورۀ معاصر به طور مداوم نقوش مختلف یکی بر روی دیگری بر روی این تخته سنگ ها نقش شده است.

تمام این نقوش به شیوه کوبشی با ضربه سنگ یا یک وسیله فلزی نوک تیز فلزی ­برروی صخره­ها نقش شده اند. نقش انواع حیوانات وحشی مانند کل یا بز کوهی با شاخ های بلند و منحنی، گوزن، پلنگ، مار و ... بر روی سنگ­ها دیده می شود.

وحدتی اضافه می کند: بعلاوه تصویر انسان به صورت پیاده و سواره و با حالات مختلف مانند رقص آیینی به صورت فردی یا دسته جمعی یا در صحنه شکار، نقش سگ، شتر، گاو و برخی حیوانات اهلی دیگر نیز در این مجموعه وجود دارد. نقوش هندسی و علایم نمادین، ابزارهای جنگی، کتیبه هایی به خط و زبان عربی و فارسی و جالب تر از همه نقش دست انسان نیز در بین نقوش دیده می شوند.

وی تصریح می کند: تاریخگذاری و تفسیر این مجموعه و نمونه­های مشابه در سایر نقاط ایران و جهان همواره به صورت معضلی در پیش روی پژوهشگران باستان شناسی و مردم شناسی قرار داشته است. بیشتر پژوهشگران نقوش صخره ای مشابه در نقاط دیگر ایران و جهان را، مجموعه ای از نقوش آیینی و مرتبط با باورهای دینی مردمان باستان دانسته­اند و معتقدند مفاهیم آیینی و باورهای اعتقادی مردم پیش از تاریخ در آنها نهفته است.

وحدتی اضافه می کند: برخی عقیده دارند این نقوش استعاره­ای از نیروهای طبیعت بوده که آگاهی جایگاه انسان درگیتی را پرورش داده­اند. در عوض گروهی نیز معتقدند این نقوش را چوپانان محل برای سرگرمی و از سر تفنن نقش کرده و آنها را به اصطلاح « نقوش چوپانی» نامیده اند و به نظر می رسد در نگاره های جربت هر دو تعبیر صادق است؛ یعنی قدیمی ترین نقوش که مربوط به مرحله پیش از تاریخ هستند با اهداف آیینی و در ارتباط با باورهای مذهبی ساکنین منطقه شکل گرفته ولی نمونه هایی هم وجود دارند که مربوط به دوره­های جدید تر هستند.

وی می گوید: به جرات می توان گفت به دست چوپان محلی و فقط برای سرگرمی و گذران وقت، گاهی به تقلید از نقوش قدیمی­تر و بر روی آنها یا درکنارشان نقش شده­اند. توجه به شمایل نگاری نقوش صخره ای جربت نیز وجود چند سبک هنری کاملاً متفاوت را در کنار هم نشان می دهد. برخی نقوش کاملاٌ جاندار و طبیعت گرا هستند که به دلایل گونه شناختی و نیز میزان رسوب گرفتگی به احتمال فراوان به دوره پیش از تاریخ تعلق دارند. گروهی از نقوش نیز کاملاً استلیزه هستند و با توجه به نوع نگارگری و گاه ارتباط آنها با کتیبه­های همجوارشان در دورۀ اسلامی ایجاد شده اند.

با توجه به کشف یک محوطۀ استقراری مربوط به عصر مفرغ در فاصله 2 کیلومتری شرق سنگ نگاره­ها، شاید بتوان خلق نقوش مذکور را به ساکنین این محوطه نسبت داد. با توجه به غنای اکولوژیکی و تنوع حیات وحش در منطقه-که امروزه نیز از پناهگاه های ارزشمند حیات وحش ایران به شمار می رود احتمالاً ساکنان محوطه مذکور و محوطه های همجوار در دورۀ پیش از تاریخ محل کنونی سنگ نگاره ها را به عنوان شکارگاه مورد استفاده قرار می دادند و در همان زمان بوده که نخستین نقوش را بر سینه صخره های جربت نقش کرده اند. شواهد موجود نشان می دهد ایجاد نقوش بر روی صخره­های جربت هنوز هم کم و بیش به دست چوپانان محلی ادامه دارد و این پویایی همانا بارزترین ویژگی هنرهای صخره ای است.

این مجموعۀ ارزشمند از نقوش صخره­ای در سال 1387 به شمارۀ 24662 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و علاوه بر چاپ یک کتاب دو زبانه (فارسی-انگلیسی) توسط سازمان میراث فرهنگی خراسان شمالی، در قالب برشور، کتابچه و مقالات علمی در نشریات تخصصی داخلی و بین المللی معرفی شده است./س