به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، به نوشته برخی از محققان رشت در پیش از اسلام و دست كم در دوره ساسانیان وجود داشته است. در زمانی كه حكومت ساسانی رو به فروپاشی می رفت، حكمرانی مستقل این دیار را گیلان شاه می نامیدند.
پس از غلبه اعراب بر ایران، اولین بار، كه نامی از رشت به میان آمد، سال ۶۱ هجری قمری بود. ایجاد بنای اولیه رشت را با احتمال زیاد به قبل از اسلام و به دوره ساسانیان نسبت می دهند و بنا بر روایت دیگری این ناحیه در گذشته دور، زیر آب های دریای مازندران قرار گرفته بود، اما به تدریج و بر اثر رسوب زیاد و تبخیر آب، اراضی گیلان و ناحیه ای كه امروزه به نام رشت معروف است از آب خارج شدند.
این ناحیه چون دارای منابع طبیعی مانند جنگل و زمین های مناسب كشاورزی بوده، به سرعت به صورت دهكده ای درآمده و قابل سكونت شده است. این منطقه تا پیش از دوره صفویه اهمیت زیادی نداشت و رشد آن از این دوره و به خصوص در زمان شاه عباس شروع شد و به مرور بر اهمیت آن افزوده شد. مهم ترین صنایع دستی این شهرستان را سبدبافی، حصیربافی، نمدمالی، صنعت ریسندگی و بافندگی، صنایع چوب كاری و سفال گری تشكیل می دهند كه به طور كامل در صنایع دستی استان گیلان آورده شده است.
ده ها اثر طبیعی از قبیل انواع چشمه های طبیعی و آب معدنی، جنگل های پرشكوه، سواحل كم نظیر دریای مازندران، روستاها و دهكده های ساحلی و جنگلی، رودخانه های پرآب و خروشان آبشارهای متعدد به همراه ده ها اثر تاریخی از قبیل عمارت ها و كاخ ها، امام زاده ها و... تنها برخی از جاذبه های این شهرستان با ارزش استان گیلان را شامل می شوند.
دهخدا معتقد است چون شهر رشت در سال ۹۰۰ هجری ساخته شده بنابر این برای نام این مکان از ماده تاریخ آن استفاده کرده اند و کلمه رشت به حساب ابجد ۹۰۰هجری است . رشت که به شهر بارانهای نقره ای معروف است برای اولین بار نام آن درکتاب حدود العالم که به سال ۳۷۲ ه.ق. نگارش یافته با صفت ناحیه بزرگ آمده است .
رشت از سال ۱۰۰۴ ه.ق به فرمان شاه عباس مرکزاستان گیلان و مرکز معاملات نوغان و ابریشم شد که در آن زمان محصول اول گیلان بود. این امر موجب شد که مالکان بزرگ و بازرگانان ایرانی، روسی، یونانی و ارمنی که تاجر نوغان ابریشم بودند به این شهر توجه کنند و شهر رشت رشد چشمگیری پیدا نماید .
یاد میــرزا درکوچه‌‌های رشـــــتنخستین جایی که دوست داریم به شما معرفی کنیم آرامگاه میرزا کوچک خان جنگلی است. حتماً می‌دانید که میرزا کوچک خان جنگلی از سران آزادیخواه و مبارزان ضد استعمار در ایران است. مقبره میرزا کوچک خان در محل گورستان سلیمان داراب در جنوب رشت واقع شده است.
بنای مقبره یک ساختمان هشت ضلعی است که با مصالح محلی مانند متراد چوب، سفال و کاشی ساخته شده است. در سال‌‌های اخیر زلزله و رطوبت اندکی به مقبره آسیب وارد کرده است. مقبره میرزا کوچک خان 9 متر ارتفاع دارد و مساحت آن نزدیک 40 متر است. نمای بنا کاشی و آجر است و داخل، بالای دیوار‌‌ها آیه قرآن نگاشته شده است.
ماجرای دفن میرزا در این محل نیز جالب و البته متاثر‌کننده است. از قرار معلوم بعد از شهادت، سر میرزا را از بدن جدا کرده، ابتدا به تالش می‌فرستند. از آنجا به رشت آورده و در محلی به نام انبار نفت نوبل به معرض دید مردم می‌گذارند. سپس سر جدا شده را به تهران نزد سردار سپه می‌برند.
در نهایت سر میرزا در تهران در گورستان حسن‌آباد دفن می‌شود اما یکی از یاران قدیمی کوچک خان سر را مخفیانه از گورکن قبرستان گرفته و بطور محرمانه در گورستان سلیمان داراب دفن می‌کند. بد نیست بدانید همه ساله سالگرد میرزا کوچک خان در 11 آذر در این محل برگزار می‌شود.
اما حالا که صحبت از میرزا کوچک‌خان جنگلی به میان آمد به این نکته هم اشاره کنیم که رشت یک جاذبه گردشگری دیگر هم دارد که آنهم متعلق به این مبارز آزادیخواه ایرانی است. خانه میرزا کوچک‌خان که در حال حاضر به موزه سردار جنگل تبدیل شده است.
خانه میرزا کوچک خان در خیابان استاد‌سرا در یکی از محله‌‌های شلوغ رشت قرار دارد. این خانه به مانند سایر خانه‌‌های رشت از معماری خاص این منطقه بهره می‌برد. میرزا در اين خانه به دنیا آمده است.
در بدو ورودبه خانه یکی از شعار‌‌های میرزا نوشته شده است: «من استقلال ایران را خواهانم و بقای اعتبارات کشور را طالبم.»مساحت اولیه این خانه بیش از آن چیزی است که هم اکنون در مقابل دیدگان گردشگران قرار دارد. گویا این خانه متعلق به پدربزرگ میرزا بوده که در مقاطع مختلف دست به دست شده و قسمت‌‌هایی از آن به دیگران فروخته شده است.
در نهایت آنچه باقیمانده بود نیز فروخته و در معرض تخریب برای ساخت آپارتمان قرار می‌گیرد که در روز تخریب شهرداری از این امر جلوگیری و آن را تملک می‌کند. بنای فعلی 300 متر مربع مساحت دارد. در طبقه اول نمایشگاه کتاب مربوط به تاریخ گیلان و نهضت جنگل راه‌اندازی شده و در طبقه دوم نیز اتاق‌‌‌های محل زندگی مانند آنچه در قدیم وجود داشته بازسازی شده است.
در گوشه و کنار خانه هم روی دیوار‌‌ها عکس‌‌‌ها و اسنادی از دوران مبارزات نهضت جنگل نصب شده است. از راهنمای موزه که سؤال می‌کنیم ابراز می‌کند که خانه تحت پوشش بیمه حوادث قرار دارد. آن‌طور که او می‌گوید هرازگاهی در این خانه نمایشگاهی نیز برپا می‌شود.
شهر باران دو جاذبه گردشگری دیگر هم دارد که هر دو آنها به نهضت جنگل و میرزا کوچک خان مربوط می‌شود. یکی آرامگاه شهیدان است که در جوار بیمارستان پورسینا قرار گرفته است. این محل مدفن چهارتن از مبارزان دوران مشروطه است که توسط روس‌‌های تزاری اعدام و در این محل دفن شده‌اند. قبر این چهار مبارز قبلاً داخل بیمارستان قرار داشته که بعدها توسط فردی خریداری و از بیمارستان جدا شده است.
دیگر جاذبه گردشگری قبر دکتر حشمت از مبارزان و همراهان معروف میرزا کوچک خان است. این قبر در محوطه مسجد چله خانه قرار دارد. در محله چله خانه بقعه‌ای وجود دارد که متعلق به میرنظام‌الدین است که نسب وی به امام علی النقی (ع) می‌رسد. در محوطه این بقعه و مسجد گورستانی قدیمی به چشم می‌خورد که دکتر حشمت را در آن به خاک سپرده‌اند.
روی سنگ قبر دکتر حشمت که در روز چهارشنبه ۴ اردیبهشت ۱۲۹۸ خورشیدی در قرق کارگزاری رشت توسط عمال حکومت مرکزی اعدام شد، نوشته شده:
آرامگاه شهید راه حریت و استقلال ایران، مرحوم جنتمکان، خلد آشیان، دکتر حشمت جنگلی طالقانی نوریالاصل، همقدم و رفیق میرزاکوچک خان جنگلی طاب ثراه، به تاریخ اردیبهشت ۱۲۹۸.
هرگز نمیرد آن‌که دلش زنده شد به عشق
ثبـت است بر جریـده عـالم دوام ما
اجازه بدهید از نهضت جنگل و میرزا کوچک خان فاصله گرفته و سری به دیگر جاذبه‌‌های گردشگری رشت بزنیم. اگر به کتاب و کتابخوانی علاقه دارید به شما پیشنهاد می‌کنیم سری به کتابخانه ملی رشت بزنید. این کتابخانه از نخستین کتابخانه‌‌های عمومی ایران است که هم اکنون از جاذبه‌‌های فرهنگی رشت محسوب می‌شود.
کتابخانه ملی رشت در ورودی خیابان علم‌الهدی در کنار ساختمان شهرداری قرار دارد. سنگ بنای آن به سال 1306 هجری شمسی برمی‌گردد.بنابراین ساختمان کتابخانه مربوط به دوران پهلوی اول بوده و از معماری اروپای شرقی بهره می‌برد.کتابخانه ۱۵۰ هزار جلد کتاب چاپی و ۱۷۵۰ جلد کتاب خطی دارد که برخی از آنها منحصر به فرد هستند.
امامزاده لالی شویبقعه خواهر امام یا به قول محلی‌‌ها «امامزاده لال شوی»نه تنها یکی از جاذبه‌‌های گردشگری و اماکن زیارتی رشت است بلکه یکی از کانون‌‌های مبارزه مردم رشت و گیلان با استعمار به شمار می‌آید.
کوچه پس کوچه‌‌های رشت با نهضت جنگل و جنبش استعمار ستیزی گیلانیان گره خورده است. آن‌گونه که در روایات آمده است بقعه خواهر امام رشت متعلق به «فاطمه اخری» دختر امام موسی کاظم(ع) و خواهر امام رضا (ع)است. بسیاری از مورخان معاصر و قدیمی از نوشته‌‌های خود از این بقعه یاد کرده‌اند. در دوره ناصری در سال ۱۲۸۲ هجری قمری بنای بقعه به دست ملا حسنعلی حسنی ساخته شده است که تصویر آن در کتاب‌‌‌های جهانگردان خارجی که به رشت سفر کرده‌اند به چاپ رسیده‌است.
علاوه بر ملا حسنعلی، حاجی ملا رفیع شریعتمدار، مجتهد و متمول تراز اول گیلان در عهد ناصری، در آخرین سال حیات خود برای این بقعه سردری ساخت که هنوز پابرجاست. بقعه زیارتگاه مردم این شهر به شمار می‌رود. بد نیست بدانید که سمت چپ درِ بقعه خواهر امام، کتیبه سنگى از دوره ناصرالدین‌شاه در مورد معافیت مالیاتى نانوایان به تاریخ ۱۲۷۲ هـ. ق نصب شده است. بقعه خواهر امام در تحولات دوران قاجار و انقلاب مشروطه و نهضت جنگل محل تحصن و تظاهرات مردم رشت و اطراف آن بوده است.
نقل است که در یکی از این وقایع سپهدار رشتی حاکم وقت حکم به توقیف املاک سید عبد الوهاب از علمای مبارز مشروطه خواه در قرن چهاردهم هجری داده و عمال حکومت به نوامیس زارعان تجاوز می‌کنند. پس از این واقعه، سیدعبدالوهاب به همراه گروهی از سادات و علمای رشت در منابر به انتقاد از آن حکومت پرداخته و پس از تحصن در بقعه خواهر امام، شهر رشت به صورت نیمه تعطیل در می‌آید.
خانه‌هاي تاريخي رشت
رشت به مانند بسياري از شهرهاي بزرگ و معروف کشور از تعدادي از خانه‌هاي تاريخي بهره مي‌برد که
هماکنون به جاذبه‌هاي گردشگري اين شهر تبديل شده‌اند.
خانه ابريشمچي، خانه قديري و خانه حاج ميرزا خليل رفيع از جمله خانه‌هاي تاريخي رشت هستند.
خانه ابريشمچي در ضلع جنوب شرقي ميداني به نام صيقلان و در انتهاي
کوچه شاعري قرار دارد. قدمت خانه به دوران قاجاريه بر مي‌گردد و گويا متعلق
به حاج ميرزا اسماعيل حاکم رشت در دوران ناصرالدين شاه است.
علت آن که اين
خانه به خانه ابريشمچي معروف شده است فروش آن به فردي به اين نام از سوي
وراث حاکم بوده است. خانه ابريشمچي دو طبقه و بيش از 650 متر‌مربع زيربنا
دارد و علاوه بر بهره‌گيري از معماري قاجاري، متناسب با آب و هواي منطقه
باران‌خيز رشت ساخته شده است. اما خانه قديري مربوط به دوران پهلوي است که
در شرق سبزه ميدان واقع شده است.
اسکلت و سازه اين خانه از چوب و متعلق
به محمدولي‌خان تنکابني، سپهدار و حکمران رشت بوده است. سقف خانه لمبه کوبي
شده است و از بيرون که به آن نگاه مي‌کني داراي پوشش سفالي و در و پنجره
چوبي است. چند سال پيش خانه قديري طعمه حريق شد و تمامي تزئينات آن از بين
رفت، اما دوباره بازسازي شد.
در حال حاضر این بنای تاریخی به‌عنوان
پژوهشکده میراث فرهنگی مورد استفاده است و دارای کتابخانه‌ای با کتب تخصصی
مرمت، معماری، تاریخی، گردشگری و سایر زمینه‌ها بوده که تا حد زیادی
پاسخگوی دانشجویان و اندیشمندان است.
ديگر خانه تاريخي رشت خانه حاج ميرزا خليل رفيع است که از مبارزان
مشروطه‌طلب رشت بود. اين خانه تاريخي در خيابان استاد مطهري رشت واقع شده
است. حاج ميرزا خليل رفيع را اولين شهردار رشت مي‌دانند که البته در دو
مقطع اين سمت را به دست آورده است.
حاج ميرزا اول بار در سال 1327 هجري
قمري پس از تصرف رشت توسط مشروطه‌طلبان، شهردار رشت مي‌شود، اما پس از
مدتي با تصرف رشت توسط قواي روس بازداشت و تبعيد مي‌گردد. دومين بار که وي
شهردار رشت مي‌شود مقارن با نهضت جنگل است.
خانه مزبور در سال 1285 هجري شمسي به دستور وي ساخته شده است. جالب است
بدانيد که چوب‌هاي به کار رفته در اين بنا از روسيه و توسط کشتي به ايران
آورده شده است.
مسجد صفياگر به رشت رفتيد به شما پيشنهاد مي‌کنيم حتماً سري به مسجد صفي بزنيد. مسجد صفي قديمي‌ترين مسجد رشت است. اين مسجد در محله‌اي به همين نام قرار دارد. محلي‌ها از آن با نام مسجد شهيديه و مسجد سفيد هم نام مي‌برند. مي‌گويند شيخ صفي‌الدين اردبيلي با شيخ زاهد گيلاني دوستي داشته و به دعوت وي به اين منطقه سفر مي‌کند. از قرار معلوم شيخ صفي در اين محل چاهي کنده و عبادتگاهي مي‌سازد که بعدها به مسجد تبديل مي‌شود.
روايت ديگري مي‌گويد كه در اين مسجد قبر صفي ميرزا پسر بزرگ شاه عباس اول قرار دارد و از اين رو به مسجد صفي مشهور شده است. مسجد صفی طبق عبارتی که روی یک کاشی در داخل محراب دیده می‌شود در سال ۱۳۳۴ هجری قمری (۱۲۹۵ ه.ش) به دست حاج یوسف کاشی‌ساز تجدید بنا شده‌است.
گلدسته مدور و آجری مسجد که در ضلع جنوبی آن قرار دارد مشخص‌ترین جلوه بیرونی مسجد صفی است. قطر گلدسته 2 متر و سقف گلدسته چوبی با پوشش سفالین است. گلدسته یک راه پله برای بالارفتن و چند روزنه برای ورود نور دارد. از دیگر بخش‌های مسجد صفی چاه صاحب‌الزمان (عج) به فاصله 3 متری از جنوب غربی گلدسته است که از قدیم مورد احترام مردم منطقه و محل عرضه نذورات بوده است. چاه صاحب‌الزمان (عج) احتمالاً همان چاهی است که به دست شیخ صفی‌الدین اردبیلی حفر شده است.
موزه رشتاگر به بازديد از موزه‌ها در جريان مسافرت خود به شهرستانهاي کشور علاقه‌مند هستيد در سفر به شهر رشت بازديد از موزه رشت را به شما پيشنهاد مي‌کنيم. موزه رشت در سال 1349 افتتاح شده است و در خيابان طالقاني يا همان خيابان بيستون روبه‌روي زايشگاه دکتر فاميلي قرار دارد. در اصل موزه رشتخانه قديمي ميرزا حسين‌خان کسمايي است.
اين فرد از شاعران، روزنامه نگاران و رجال مشروطه و نهضت جنگل به شمار مي‌رود. قدمت ساختمان موزه به حدود 70 سال قبل مي‌رسد و بالاي 500 متر زيربنا دارد. موزه دو بخش مردم‌شناسي و باستان‌شناسي دارد .
در بخش باستان‌شناسي موزه اشياي کشف شده از تپه‌هاي مارليک منطقه رودبار در معرض ديد عموم قرار داده شده است. بخش مردم‌شناسي در طبقه اول موزه قرار دارد. پس از ورود به موزه، در سمت راست غرفه‌اي وجود دارد كه در آن مجسمه‌هاي مومي يك مرد چوپانِ تالش، ايستاده با پيراهن و جليقه و شلوار و گيوه، با چماقي در دست ديده مي‌شود. پيرمردي چانچو به دست (چانچو چوبي است كه بر روي دوش نهاده مي‌شود) كه براي فروش مرغ و تخم مرغ به شهر آمده نيز در كنار او ديده مي‌شود.
در اين بخش موزه غرفه‌اي وجود دارد که در آن انواع وسايل تدخين (دخانيات) به نمايش گذاشته شده است كه در آن وسايلي نظير انواع قليان‌هاي برنجي، سفالي، مسي، ورشويي و شيشه‌اي و انواع كيسه توتون و تنباكو، چوب سيگار، چپق، جعبه توتون و جاسيگاري در معرض تماشاي بينندگان گذاشته شده است.
بخش باستان‌شناسي موزه رشت در زيرزمين ساختمان قرار داد. قديمي‌ترين اشياي اين بخش‌ها پيكان‌هاي سنگي متعلق به منطقه پيركوه است كه از حفاري‌هاي غيرمجاز كشف شده و تاريخ آن 3 هزار سال پيش از ميلاد مسيح تخمين زده مي‌شود. سنگ قبرهاي مربوط به دوران اسلامي به دست آمده از «بيورزن» عمارلو، باغچه‌سراي آستارا، بقعه باباولي ديلمان با خطوط نسخ و از جنس مرمر سفيد از اشياي ديگر اين بخش است.
استقامت کلاه فرنگي زير بارانيکي از جاذبه‌هاي گردشگري رشت عمارت کلاه فرنگي است. بنايي که در جنوب شهر رشت و در پارک محتشم يا پارک قدس واقع شده است. کم و بيش در بيشتر شهرهاي بزرگ و معروف ايران عمارت موسوم به کلاه فرنگي وجود دارد. با اين حال نکته جالب توجه در مورد کلاه فرنگي رشت استقامت آن در برابر رطوبت و زير باران است. کلاه فرنگي متعلق به محتشم‌الملک يا همان سردار معتمد است. وي سفير ايران در ترابوزان بوده و در مدت مأموريت خود با باغ‌هاي متعددي برخورد کرده است.
در بازگشت به ايران و گرفتن حکم حکومت گيلان در اوايل مشروطه ، درصدد بر مي‌آيد باغي بزرگ در رشت احداث کند. عمارت کلاه فرنگي در نزديکي گوهررود قرار گرفته است. وي براي احداث باغ و عمارت کلاه فرنگي با حفر کانالي مسير آب در گوهررود را تغيير داده و آن را در جنوب باغ مي‌سازد. بناي کلاه فرنگي 4 طبقه است، اما از بيرون که نگاه کنيد 3 طبقه به نظر مي‌رسد. دور‌تا دور طبقه دوم بالکني چوبي قرار دارد که در آن 68 ستون به کار رفته است.
کاروانسراي لاتاز رشت به سمت قزوين که برويد بعد از 35 کيلومتر رانندگي و در4 کيلومتري امامزاده هاشم رشت در پیچ سفیدرود كه از جاده فاصله گرفته و به طرف سیاهكل و دیلمان جاری است، کاروانسرايي به چشم مي‌خورد که به کاروانسراي لات يا شاه عباسي معروف است. گفته مي‌شود اين کاروانسرا به دستور منوچهرخان معتمدالدوله به سال 1246 هجری قمری بنا شده است. كاروانسرا حیاط مربع شكل دارد و تماماً با آجر و ملات ساروج ساخته شده است.
