وَتَحْسَبُهُمْ أَیْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا

و می‌پنداری که ایشان بیدارند در حالی که خفته‌اند و آن‌ها را به پهلوی راست و چپ می‌گردانیم و سگشان بر آستانه [غار] دو دست‌خود را دراز کرده [بود] اگر بر حال آنان اطلاع می‌یافتی گریزان روی از آن‌ها برمی‌تافتی و از [مشاهده] آن‌ها آکنده از بیم می‌شدی

*مولانا آن بخش از داستان را که در آیه حاضر آمده و می‌فرماید «آنها به نظرمی رسید که بیدارند اما در حقیقت خواب بودند» چنین تفسیر کرده است که این از احوال عارفان است که مردم تصور می‌کنند ایشان بیدارند و با مردمان سخن می‌گویند و داد و ستد می‌کنند اما در حقیقت در خواب متعالی خویش رویاهای دیگری می‌بینند:

حال عارفان این بوَد بی خواب هم      گفت ایزد «هُم رقودٌ» زین مرم
    خفته از احوال دنیا روز و شب      چون قلم در پنجه تقلیب رب
         آنکه او پنجه نبیند در رقم      فعل پندارد به جنبش از قلم

*مولانا در دیوان شمس نیز این آیه را به شیوه خود تفسیر کرده و تعمیم داده است:

             باقیش عشق گوید با تو نهان زمن       ز اصحاب کهف باش هم ایقاظ و هم رقود

*مولانا چون می‌دانسته است که روشنفکران زمان ممکن است از ظاهر داستان رمیده شوند و خرافات پندارند می‌گوید که این حال بسیار رخ می‌دهد که آدمی به نظر می‌رسد بیدار است اما به حقیقت در خواب است و نباید به انکار پرداخت.

هرگز وجود حاضر و غایب شنیده ای       من در میان جمع و دلم جای دیگر است
سعدی

*از بایزید نقل شده است که گفت «من سی سال است که جز با خدا با هیچ کس سخن نگفته‌ام و معاملتی نکرده ام» الا آنکه مردمان به خلاف این می‌بینند و او را چون خود هشیار و بیدار دنیا می‌پندارند و او در خواب است.