آمريكا براي به‌دست‌ آوردن دوباره اعتبار خود در قبال عراق سعي كرد با كمك جاسوسي و اطلاعاتي به اين كشور به نحوي جبران مافات كند، بنابراين براي اين كار دقيق‌ترين و جزئي‌ترين خبرها را درباره عمليات كربلاي 4 در اختيار عراقي‌ها قرار داد که اظهارات مقامات عراقي در مورد اهداف عمليات و نتيجه آن حاكي از آن بود كه اطلاعات ارسالي به عراق حاوي نكات قابل ملاحظه‌اي بوده است.

به گزارش خبرنگار دفاعی - امنیتی باشگاه خبرنگاران، در دوران دفاع مقدس پس از پيروزي ايران در عمليات والفجر8 و فتح فاو، اقدامات نظامي همه جانبه دشمن به شدت گسترش یافت که این امر، فرماندهان نظامی کشورمان را با وضعيت جديدي مواجه كرد.

حملات گسترده دشمن به شهرها، مراكز اقتصادي، صنعتي و نفتي فشار فوق‌العاده‌اي را بر كشور وارد می‌آورد. به ويژه، كاهش شدید قيمت نفت تا مرز بشكه‌ای 5/5 دلار موجب تشديد اين فشارها شده بود. تحركات جديد زميني دشمن، جبهه خودي را تحت فشار قرار می‌داد. در چنين شرايطي علاوه بر مقابله با حملات عراق در خطوط پدافندي مرزها، آماده شدن رزمندگان اسلام براي حمله بزرگ بعدي، مسئوليت ديگري بود كه لازم بود به آن جامه عمل پوشانده شود.

نحوه انتخاب منطقه

پس از پيروزي رزمندگان اسلام در فاو كه باعث به هم خوردن موازنه نظامي به نفع ايران شد، لازم بود در اقدامي ديگر كه از اهميت ويژه و هدف استراتژيك برخوردار باشد، سرنوشت جنگ به نقطه نهايي رهنمون شود. به همین علت، منطقه جديد باید از شرايطي برخوردار مي‌بود تا هدف‌هاي مورد نظر تحقق يابد.

تصرف منطقه استراتژيك فاو و جداسازي بخش جنوبي سرزمين عراق از اين كشور، اقتضا مي‌كرد كه مناطق مهمي چون بصره و ام‌القصر نيز مورد توجه قرار گيرد و به نظر مي‌رسيد که توقف در اين منطقه و عدم توسعه وضعيت، به زيان نيروهاي خودي باشد چرا که منطقه عملياتي فاو به لحاظ وسعتي كه داشت از اين قابليت برخوردار بود كه سلسله عمليات بعدي در همين مكان انجام شود.

منطقه عمومي بصره در جنوب، از مهم‌ترين مناطقي بود كه از تابستان سال 1361 همواره براي عمليات‌هاي بزرگ و سرنوشت‌ساز مورد توجه فرماندهان قرار داشت و عمليات‌هاي متعددي در اين جبهه‌ها انجام شده بود: شرق بصره(عمليات رمضان)، هورالهويزه(عمليات خيبر و بدر) و فاو(عمليات والفجر 8) مناطقي بودند كه طي سال‌هاي 1361 تا 1364 عرصه نبرد ميان رزمندگان اسلام و دشمن بودند.

تنها منطقه‌اي كه در آن، عملياتي صورت نگرفت، منطقه ابوالخصيب، جزيره مينو و بخشي از زمين شلمچه بود كه در ميان هدف‌هاي مطرح در اطراف بصره، به دليل نزديكي به شهر، مهم‌تر از بقيه بودند. به همين دليل، استحكامات، آرايش سلاح و يگان‌هاي دشمن نيز در اين منطقه(با تأكيد بر شلمچه) بيشتر از ساير مناطق عملياتي بود و همين موضوع موجب شد تا طي چهار سال پس از عمليات رمضان، فرماندهان نظامي اين منطقه را مورد توجه جدي قرار دهند.

از ديگر ويژگي‌هايي كه باعث انتخاب اين منطقه براي عمليات شد، عوارض موجود در زمين غرب اروند در منطقه ابوالخصيب بود، زيرا وجود نهرها، نخلستان‌ها و كانال‌هاي كشاورزي و نيز عدم وجود استحكامات در منطقه پتروشيمي تا بصره، اين منطقه را قابل تصرف و پدافند مي‌کرد، همچنين به دليل آن كه دو جناح منطقه عملياتي، از شمال به آب‌گرفتگي شلمچه و كانال ماهي‌گيري و از جنوب به خور زبير و زمين‌هاي باتلاقي اطراف آن محدود شده بود، قدرت تحرك دشمن ضعيف برآورد مي‌شد.

مزيت ديگر منطقه عملياتي، واگذاري مسئوليت حفاظت و اداره آن به لشکرهای سوم و هفتم عراق بود که اين مسئله با توجه به مانور عمليات كه نفوذ از ميان خط حد دو لشکر بود، يكي از ويژگي‌هاي برجسته منطقه عملياتي به شمار مي‌رفت.

مرکز این منطقه، نخلستان های اطراف اروندرود – حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است – که عرض آن 4 تا 5 کیلومتر و طول آن حدود 15 کیلومتر است.

طرح مانور

در اين عمليات مانور، نقش تعيين كننده‌اي داشت زيرا تجربه عبور از عرض رودخانه اروند، باید در طول رودخانه انجام مي‌گرفت و اين عبور به عنوان تاكتيك ويژه و ابتكار عمليات، در صورت تحقق، باعث جنبه‌هاي ديگر آن شامل شكستن خط، پاك‌سازي، نفوذ در عمق و تسلط بر چند راه(ورودي شهر بصره) مي‌شد و تحول عظيمي در جنگ ايجاد مي‌كرد. از اين رو، از ارديبهشت تا مهر 65، طرح‌هاي گوناگوني ارائه شد که به دليل برخی معايب منتفي شدند. يكي از موضوعات اساسي در طرح‌هاي ارائه شده از نظر فرماندهان سپاه پاسداران، وابستگي ابتكار ويژه به غافل‌گيري دشمن بود.

تصویب نهایی طرح حمله

در جلسه، (16 مهر ماه 1365) پس از بحث و گفتگو، سرانجام فرماندهان يگان‌ها مانور عملياتي از پنج ضلعي در شلمچه تا جزيره سهيل در مقابل جزيره مينو را پذيرفتند.

از نيمه دوم مهرماه كار آماده‌سازي منطقه عمليات با جديت پيگيري شد و در این حین، بحث مانور باز هم مطرح و سرانجام، در آذر ماه فرمانده سپاه با دريافت نظرات و مسائل جديد، طي جلسه‌اي، خط جديد كاري را به نيروي زميني سپاه ابلاغ شد.

مطابق آخرين تصميم گيري و جمع‌بندي وضع موجود، براي انجام عمليات كربلاي 4، زمين‌هاي شلمچه، ابوالخصيب، منطقه مقابل جزيره ام‌الرصاص و جزيره مينو انتخاب شد. اين چهار منطقه از نظر مانور آتش و عقبه و پشتيباني به يكديگر وابستگي داشتند. از اين رو، هر كدام به يك قرارگاه سپرده و خط حد قرارگاه‌ها به این  شرح مشخص شد:

1- قرارگاه نجف، از شمال پنج ضلعي در شلمچه تا جزاير بوارين و ام‌‌الطويله؛
2- قرارگاه قدس، عبور از تنگه و پيشروي در پتروشيمي و ابوالخصيب؛
3- قرارگاه كربلا، مقابله با پاتك دشمن از مقابل جزيره ام‌الرصاص و پيشروي تا جاده دوم و سوم. اين قرارگاه تأمين كل منطقه عملياتي را نيز به عهده داشت؛
4- قرارگاه نوح، تأمين جناح چپ و پيشروي در مقابل جزيره مينو.

به دلیل مشکلاتی همچون ضعف امکانات نظامی تنها یک محور – به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در جبهه جنوب – انتخاب شد.
نيروي مورد نياز براي عمليات، 352 گردان برآورد شد، اما تنها 250 گردان مهيا شد كه در قالب 13 لشكر و 12 تيپ مستقل وارد عمليات شدند.

استعداد دشمن
 
شمال منطقه عملیاتی، در حوزه استحفاظی سپاه سوم عراق و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. لشکر 11 پیاده از سپاه سوم و لشکر 15 پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند.
در ذیل اسامی کلیه یگان‌های عراق که قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، آورده شده است:

یگان‌های پیاده:
تیپ‌های 19، 22، 104، 111، 802 ، 805، 107، 102، 702، 420، 421، 429، 45، 112، 47، 23، 238، 436، 802، 501، 402، 117 و 28
یگان‌های زرهی:
تیپ‌های 16، 30 و یک گردان مستقل
یگان‌های مکانیزه:
تیپ‌های 25 و 8
گارد ریاست جمهوری
تیپ‌های 2 و 4 از لشکر1 کماندویی و تیپ‌های 7 و 8 از لشکر 2 پیاده
نیروی مخصوص
تیپ های 66 و 68
 کماندو
تیپ4 کماندویی ستاد کل و گردان کماندویی لشکر 26
جیش الشعبی
قاطع 58 المثنی

قوای خودی:

هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء(ص) سپاه پاسداران بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند.

قرارگاه نجف هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 19 فجر
لشکر 5 نصر
لشکر 17 علی ابن ابی طالب علیه‌السلام
لشکر 155 ویژه شهدا
تیپ 21 امام رضا علیه‌السلام
تیپ 57 حضرت اباالفضل علیه‌السلام
تیپ 12 حضرت قائم علیه‌السلام
4 گردان توپخانه
قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 41 ثارالله علیه‌السلام
لشکر 10 سید الشهداعلیه‌السلام
4 گردان توپخانه
لشکر 25 کربلا هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
قرارگاه کربلا
لشکر 27 محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم
لشکر 14 امام حسین علیه‌السلام
لشکر 8 نجف اشرف
لشکر 31 عاشورا
تیپ 44 قمربنی هاشم علیه‌السلام
لشکر 32 انصار الحسین علیه‌السلام
4 گردان توپخانه

قرارگاه نوح هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 7 ولی عصر (عج)
تیپ 33 المهدی (عج)
تیپ 18 الغدیر
ناو تیپ امیرالمومنین علیه‌السلام
+ 4 گردان و 1 آتش بار توپخانه
هم چنین، دو تیپ توپخانه تحت امر قرارگاه مرکزی بودند:
تیپ 63 خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم با 4 گردان و 2 آتش بار
تیپ 15 خرداد با 4 گردان و 2 آتش بار

ضمناً از مجموع 352 گردان مورد نیاز، حدود 250 گردان آماده شد که یگان‌های عمل‌کننده هر یک بین 7 تا 24 گردان را سازماندهی کرده و در خود جای دادند.

طرح عملیات

چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو – به این دلیل که به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته‌اند – برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب شد. بر همین اساس، هر یک از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد یک قرارگاه عملیاتی تعیین شد:

قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله پیشروی در محور شلمچه
قرارگاه قدس: انجام حرکت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام الرصاص – بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
قرارگاه کربلا: مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص، تامین کل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.
قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
هم چنین، یگان های تحت امر این قرارگاه‌ها می‌بایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود – از شمال به تنومه و از جنوب به پشت کانال بصره – برسند.
 
شرح عملیات

عملیات کربلای ۴ با رمز محمد رسول‌الله در محور ابوالخصیب به صورت گسترده در ساعت 22:30 مورخ 3 دي ماه 1365 آغاز شد، به همین دليل غواص‌های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند.
در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک می‌کردند.
در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگان‌ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس‌العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می‌کردند.
در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت 22:45 اعلام شد و نیروهای عمل‌کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام‌الرصاص، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ کرده و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه کنند.

در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان‌ها) و هم‌چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواص‌ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زدند. به طوری که نیروهای یگان‌های مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمی‌توانستند روی هدف عمل کنند.

یکی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام‌الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن، امکان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص – بوارین جلوگیری کرد. مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می‌بُرد، به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده می‌شد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می‌کرد.

در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

نتایج عملیات

حدود 8000 کشته و زخمی، 60 اسیر، انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مکانیزه و خودرو انهدام تعداد زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین، میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن در این عملیات بود اما در مجموع این عملیات نتوانست به اهداف مورد نظر دست یابد.

علل عدم موفقيت عمليات کربلاي 4


عوامل تاكتيكي و استراتژيكي مختلفي در ناكامي كربلاي 4 دخالت داشتند، اما نقش 2 عامل زير، برجسته‌تر و تعيين كننده‌تر بود:

1- آگاهي عراق از مكان و زمان عمليات كه بيشتر مرهون اطلاعاتي بود كه آمريكا به تلافي ماجراي مك‌فارلين در اختيار اين كشور قرار داده بود.

بعد از فاش شدن قضيه مك‌فارلين (دبير شوراي امنيت ملي ريگان، رئيس جمهور وقت امريكا) عراقي‌ها به آمريكا بدبين شدند. آمريكا براي به‌دست‌ آوردن دوباره اعتبار خود در قبال عراق سعي كرد با كمك جاسوسي و اطلاعاتي به اين كشور به نحوي جبران مافات كند، بنابراين براي اين كار دقيق‌ترين و جزئي‌ترين خبرها را درباره عمليات كربلاي 4 در اختيار عراقي‌ها قرار داد. اظهارات مقامات عراقي در مورد اهداف عمليات و نتيجه آن حاكي از آن بود كه اطلاعات ارسالي به عراق حاوي نكات قابل ملاحظه‌اي بوده است.
 
حتي راديوي عراق پيشاپيش تبليغات مي‌كرد كه عمليات ايرانيان شكست خورده است و وزير دفاع عراق ضمن تشكر از آمريكا اظهار داشت: ما به خاطر اين اطلاعات از آنان تشكر مي‌كنيم.

منابع اطلاعاتي و جاسوسي آمريكا دقيق‌ترين و جزيي‌ترين خبرها را درباره عمليات كربلاي 4 در اختيار عراقي‌ها قرار دادند.

2- تجربه دشمن از عمليات فاو و عبور غواص‌ها از اروند و نيز مسلح كردن زمين در محورهاي حمله، آن گونه كه امكان مقابله با مهاجمان را براي آنها فراهم مي‌ساخت.
 
گزارش از: مرضیه ارجمندی
 
انتهای پیام/
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
آخرین اخبار