پس از پيروزي رزمندگان اسلام در فاو كه باعث به هم خوردن موازنه نظامي به نفع ايران شد، لازم بود در اقدامي ديگر كه از اهميت ويژه و هدف استراتژيك برخوردار باشد، سرنوشت جنگ به نقطه نهايي رهنمون شود. به همین علت، منطقه جديد باید از شرايطي برخوردار مي‌بود تا هدف‌هاي مورد نظر تحقق يابد.

تصرف منطقه استراتژيك فاو و جداسازي بخش جنوبي سرزمين عراق از اين كشور، اقتضا مي‌كرد كه مناطق مهمي چون بصره و ام‌القصر نيز مورد توجه قرار گيرد و به نظر مي‌رسيد که توقف در اين منطقه و عدم توسعه وضعيت، به زيان نيروهاي خودي باشد چرا که منطقه عملياتي فاو به لحاظ وسعتي كه داشت از اين قابليت برخوردار بود كه سلسله عمليات بعدي در همين مكان انجام شود.

منطقه عمومي بصره در جنوب، از مهم‌ترين مناطقي بود كه از تابستان سال 1361 همواره براي عمليات‌هاي بزرگ و سرنوشت‌ساز مورد توجه فرماندهان قرار داشت و عمليات‌هاي متعددي در اين جبهه‌ها انجام شده بود: شرق بصره(عمليات رمضان)، هورالهويزه(عمليات خيبر و بدر) و فاو(عمليات والفجر 8) مناطقي بودند كه طي سال‌هاي 1361 تا 1364 عرصه نبرد ميان رزمندگان اسلام و دشمن بودند.

تنها منطقه‌اي كه در آن، عملياتي صورت نگرفت، منطقه ابوالخصيب، جزيره مينو و بخشي از زمين شلمچه بود كه در ميان هدف‌هاي مطرح در اطراف بصره، به دليل نزديكي به شهر، مهم‌تر از بقيه بودند. به همين دليل، استحكامات، آرايش سلاح و يگان‌هاي دشمن نيز در اين منطقه(با تأكيد بر شلمچه) بيشتر از ساير مناطق عملياتي بود و همين موضوع موجب شد تا طي چهار سال پس از عمليات رمضان، فرماندهان نظامي اين منطقه را مورد توجه جدي قرار دهند.

از ديگر ويژگي‌هايي كه باعث انتخاب اين منطقه براي عمليات شد، عوارض موجود در زمين غرب اروند در منطقه ابوالخصيب بود، زيرا وجود نهرها، نخلستان‌ها و كانال‌هاي كشاورزي و نيز عدم وجود استحكامات در منطقه پتروشيمي تا بصره، اين منطقه را قابل تصرف و پدافند مي‌کرد، همچنين به دليل آن كه دو جناح منطقه عملياتي، از شمال به آب‌گرفتگي شلمچه و كانال ماهي‌گيري و از جنوب به خور زبير و زمين‌هاي باتلاقي اطراف آن محدود شده بود، قدرت تحرك دشمن ضعيف برآورد مي‌شد.

مزيت ديگر منطقه عملياتي، واگذاري مسئوليت حفاظت و اداره آن به لشکرهای سوم و هفتم عراق بود که اين مسئله با توجه به مانور عمليات كه نفوذ از ميان خط حد دو لشکر بود، يكي از ويژگي‌هاي برجسته منطقه عملياتي به شمار مي‌رفت.

مرکز این منطقه، نخلستان های اطراف اروندرود – حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است – که عرض آن 4 تا 5 کیلومتر و طول آن حدود 15 کیلومتر است.

طرح مانور

در اين عمليات مانور، نقش تعيين كننده‌اي داشت زيرا تجربه عبور از عرض رودخانه اروند، باید در طول رودخانه انجام مي‌گرفت و اين عبور به عنوان تاكتيك ويژه و ابتكار عمليات، در صورت تحقق، باعث جنبه‌هاي ديگر آن شامل شكستن خط، پاك‌سازي، نفوذ در عمق و تسلط بر چند راه(ورودي شهر بصره) مي‌شد و تحول عظيمي در جنگ ايجاد مي‌كرد. از اين رو، از ارديبهشت تا مهر 65، طرح‌هاي گوناگوني ارائه شد که به دليل برخی معايب منتفي شدند. يكي از موضوعات اساسي در طرح‌هاي ارائه شده از نظر فرماندهان سپاه پاسداران، وابستگي ابتكار ويژه به غافل‌گيري دشمن بود.

تصویب نهایی طرح حمله

در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان‌ها) و هم‌چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواص‌ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زدند. به طوری که نیروهای یگان‌های مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمی‌توانستند روی هدف عمل کنند.

یکی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام‌الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن، امکان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص – بوارین جلوگیری کرد. مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می‌بُرد، به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده می‌شد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می‌کرد.

در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

نتایج عملیات

حدود 8000 کشته و زخمی، 60 اسیر، انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مکانیزه و خودرو انهدام تعداد زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین، میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن در این عملیات بود اما در مجموع این عملیات نتوانست به اهداف مورد نظر دست یابد.

علل عدم موفقيت عمليات کربلاي 4

عوامل تاكتيكي و استراتژيكي مختلفي در ناكامي كربلاي 4 دخالت داشتند، اما نقش 2 عامل زير، برجسته‌تر و تعيين كننده‌تر بود: