به گزارش مجله شبانه  باشگاه خبرنگاران، وبلاگ همسفر جوانی در جدیدترین نوشته خود آورده است:

تربیت صحیح فرزندان از ضروری ترین وظایف والدین به شمار می آید. انجام دادن این وظیفه مهم، حساس و ظریف بدون تكیه بردیدگاههای صاحب نظران آگاه و مطمئن ممكن نیست. ما معتقدیم كه معصومان علیهم السلام در همه ابعاد هدایتی و تربیتی الگوهایی كامل و مطمئن به شمار می آیند و تكیه بردیدگاهها و رفتارهای تربیتی آنان در مسیر تحقق وظیفه خطیر تربیت فرزندان، بهترین ره توشه است.

معصومان علیهم السلام همه نور واحد بوده، هدف مشترك داشتند؛ ولی به اقتضای گوناگونی موقعیتها در سیره تربیتی آنان دیدگاهها و رفتارهای تربیتی گوناگون به چشم می خورد. كنارهم نهادن مجموعه دیدگاهها و رفتارهای تربیتی آنان الگویی كامل از نظام تربیتی اسلام عرضه می كند. در میان معصومان علیهم السلام امام حسین علیه السلام از موقعیت ویژه ای برخوردار است و این موقعیت به زندگی و سیره تربیتی آن حضرت برجستگی خاصّی بخشیده است.

 این مقاله برآن است تا نكاتی از سیره تربیتی آن حضرت را در دو بخش ارائه كند. بخش اول برخی نكات تربیتی است كه تا پیش از حادثه كربلا تحقق یافته و به ما رسیده است و بخش دوم نگاهی مستقل به حادثه عظیم كربلا و بیان نكات تربیتی آن. ذكر این نكته مفید می نماید كه از بخش پایانی عمر شریف حضرت یعنی زمان تحقق حادثه كربلا نكات تربیتی بیشتری در دسترس داریم. سبب این امر دو چیز می تواند باشد:



نخست آنكه حادثه كربلا به خاطر بی نظیر بودن آن بیش از سایرحوادث موردتوجه سیره نویسان و مورخان واقع گردید و بنابراین، اسناد بیشتری از آن در دسترس است كه می توان از لابلای آن نكات تربیتی بیشتری كشف كرد؛ و دیگر آنكه در این مقطع از عمر شریف حضرت، فرزندان و اهل بیت او به طور مستقیم همراهش بودند و در نتیجه زمینه بروز نكات تربیتی بیشتری فراهم بوده است؛ و شاید این امر، یكی از اسرار پای فشاری امام بر حضور اهل بیت در كربلا بوده است. از این رو، شایسته است پژوهشگران عرصه تربیت اسلامی فرصت را غنیمت شمرده، حادثه كربلا را باتوجهی عمیق تر از منظر تربیت بنگرند ونكات تربیتی سودمندی را از آن استخراج كنند.

بخش اوّل
زمینه سازی تربیت

در مكتب اهل بیت علیهم السلام نه تنها تربیت فرزندان از لحظه تولد مورد توجه بوده بلكه به زمینه های تربیت و شرایط قبل از تولد و بلكه حتی قبل از انعقاد نطفه نیز توجه خاص شده است. از این رو در روایات معصومان علیهم السلام زمینه ها و شرایط مطلوب و نامطلوب انعقاد نطفه بیان گردید. از جمله این نكات پرهیز كردن از همبستری در شبی است كه انسان قصد مسافرت دارد. امام حسین علیه السلام خطاب به اصحابش فرمود:

«اجتنبوا الغشیان فی اللیلة التی تریدون فیها السفر فان من فعل ذالك ثم رزق ولداً كان احولاً»

از همبستر شدن با همسرانتان در شبی كه قصد مسافرت دارید بپرهیزید؛ (زیرا) اگر در اثر آن فرزندی روزی شود احول (لوچ) خواهد بود.»(1)

اظهار محبت به فرزندان

محبت به فرزندان امری درونی است كه خداوند آن را در دل والدین به ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم می نماید و آثار تربیتی در پی دارد ابراز آن است. این امری اختیاری است و والدین و مربیان می توانند در پرتو آن زمینه تربیت صحیح را فراهم آورند. چه بسیارند والدینی كه در برابر فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمی كنند در حالی كه محبت وقتی سازنده و تأثیر گذار خواهد بود كه فرد مورد محبت از آن آگاهی یابد. امام حسین علیه السلام به عنوان الگوی تربیتی مطمئن و كامل محبت به فرزندان را از نیازهای ضروری آنان دانسته، در قالبهای گوناگون به ابراز آن می پرداخت. گاه با در آغوش گرفتن و به سینه چسبانیدن خردسالان، زمانی با بوسیدن آنان و گاه با به زبان آوردن كلمات شیرین و محبت آمیز.

محبت به فرزندان امری درونی است كه خداوند آن را در دل والدین به ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم می نماید و آثار تربیتی در پی دارد ابراز آن است. این امری اختیاری است.

عبیداللّه بن عتبه چنین می گوید:

«كنت عندالحسین بن علی علیهما السلام اذ دخل علی بن الحسین الاصغر فدعاه الحسین علیه السلام و ضمّه الیه ضمّاً و قبّل مابین عینیه ثم قال: بابی انت اطیب ریحُك و احسن خلقك...»(2

«نزد حسین بن علی علیه السلام بودم كه علی بن حسین علیه السلام وارد شد. حسین علیه السلام (امام سجاد علیه السلام ) او را صدا زد، در آغوش گرفت و به سینه چسبانید، میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت باد، چقدر خوشبو و زیبایی!»

تشویق فرزندان در برابر كار خوب آنان

یكی از شیوه های تربیتی مورد اتفاق صاحب نظران عرصه تعلیم و تربیت، شیوه كارآمد تشویق است. تشویق به جا و متناسب با فعالیت انجام شده، به ایجاد انگیزه در فرد منجر شده، به تكرار و تقویت رفتار می انجامد. چه بسا فرزندان از ارزش و اعتبار صفات مثبت خود آگاهی نداشته، در نتیجه به شخصیت حقیقی و توانمندیهای مثبت خویش پی نبرده، خود را در مقایسه با دیگران ناچیز به شمار آورند. از این رو والدین و مربیان باید ویژگیهای مثبت فرزندان را كشف و برجسته سازند؛ مورد ستایش و تشویق قرار دهند. در فرهنگ اسلامی ـ كه تربیت دینی و اخلاقی فرزندان در كانون توجه است.ـ برتشویق فرزندان هنگام بروز رفتارهای دینی و برجسته كردن صفات اخلاقی و معنوی آنان بسیار تأكید شده است. امام سجاد علیه السلام فرمود: من به بیماری شدیدی مبتلا شدم. پدرم بربالینم آمد و فرمود:

ماتشتهی؟ فقلت: اشتهی ان اكون ممن لااقترح(3) علی اللّه ربّی مایدّبّره لی، فقال لی: احسنت ضاهیت ابراهیم الخلیل صلوات اللّه علیه حیث قال جبرئیل علیه السلام : هل من حاجة؟ فقال: لا اقترح علی ربّی بل حسبی اللّه و نعم الوكیل .»(4)

چه خواسته ای داری؟ عرض كردم: دوست دارم از كسانی باشم كه درباره آنچه خداوند برایم تدبیر كرده، نپرسم؟ پدرم در مقابل این جمله به من آفرین گفت و فرمود: تو مانند ابراهیم خلیلی؛ به هنگام گرفتاری جبرئیل نزدش آمد و پرسید: از ما كمك می خواهی؟ او در جواب فرمود: (درباره آنچه پیش آمده) از خداوند سؤال نمی كنم. خداوند مرا كافی است و او بهترین وكیل است.

در این حدیث ملاحظه می شود كه

امام حسین علیه السلام در مقابل پاسخ عارفانه و دلنشین فرزندش ـ كه براساس ظاهر حدیث، سنّ و سال چندانی هم نداشت.ـ جمله «احسنت» را به كار برد و او را به «ابراهیم خلیل» تشبیه كرد.

اهمیت آموزشهای دینی فرزندان و قدردانی از معلمان و مربیان

در اسلام دانش آموزی مورد اهتمام شدید بوده و رهبران دینی پیروان خود را به آموزش و اندوختن دانش، به ویژه معارف دینی، تشویق كرده اند.

براساس سخنان معصومان علیهم السلام ، معلمان و مربیان، به خصوص آنان كه در تعلیم آموزه های دینی می كوشند، حق بزرگی برجامعه دارند و باید تلاش صادقانه شان مورد قدردانی و سپاسگزاری قرارگیرد تا رغبت و انگیزه بیشتری بیابند. مرحوم بحرانی در حلیة الابرار از شیخ فخرالدین نجفی ـ كه از فضلا و زهاد بود.ـ چنان نقل كرده كه شخصی به نام عبدالرحمان در مدینه معلم كودكان بود و یكی از فرزندان امام حسین علیه السلام به نام «جعفر» نزدش آموزش می دید. معلم جمله «الحمدللّه ربّ العالمین» را به جعفر تعلیم داد. هنگامی كه جعفر این جمله را برای پدر قرائت كرد، حضرت معلم فرزندش را فراخواند و هزار دینار و هزار حلّه... به او هدیه داد. وقتی حضرت به خاطر پاداش زیاد مورد پرسش قرار گرفت، در جواب فرمود:

در سیره تربیــتی ائمه اطهار علیهم السلام تربیت با رفتار و عمل بارزترین بُعد تربیت است. «و انی تساوی عطیتی هذا بتعلیمه الحمدللّه ربّ العالمین».

هدیه من برابر با تعلیم «الحمدللّه ربّ العالمین» است.(5)

احترام به انتخاب جوان در امر ازدواج

جوانان به سبب كمی تجربه به استفاده از تجارب و نصایح والدین نیازمندند، اما آنان دیگر دوران كودكی و نوجوانی را پشت سرگذاشته و به حدّی از رشد رسیده اند كه خود حق انتخاب داشته، برای خود تصمیم بگیرند. از این رو، شایسته است والدین در دوران كودكی و نوجوانی زمینه استقلال و قدرت تصمیم گیری آنها را فراهم آورده، آنان را چنان تربیت كنند كه سمت انتخابهای معقول و تصمیمهایی منطقی پیش روند و مصالح واقعیشان را بر منافع آنی و زودگذر ترجیح دهند.

اگر فرزندان به این حد از رشد و استقلال رسیدند، باید به آنان اعتماد كرد و به تصمیمها و انتخابهاشان احترام نهاد. جوان در طول زندگی با انتخابهای گوناگون رو به روست و یكی از مهمترین آنها گزینش همسراست. در این مسأله، چنانچه فرزند از قدرت انتخاب صحیح و معقول برخوردار است، باید به وی حق انتخاب داد و از ازدواجهای تحمیلی پرهیز كرد. حسن(6)، فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام یكی از دختران امام حسین علیه السلام را خواستگاری كرد. امام حسین علیه السلام به او فرمود:

«اختر یا بنیّ اجتُهما الیك.»

فرزندم! هر كدام را بیشتر دوست داری انتخاب كن.

فرزند امام مجتبی علیه السلام شرم كرد و جوابی نداد. آنگاه امام حسین علیه السلام فرمود: من دخترم فاطمه را برایت انتخاب كرده ام؛ زیرا او به مادرم فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله شبیه تر است.»(7)

ملاحظه می شود با این كه فرزند امام مجتبی علیه السلام به احترام عمو و دخترانش به طور مشخص از دختر خاصی خواستگاری نكرد و امر را به عمویش وانهاد؛ امام حسین علیه السلام به انتخاب وعلاقه فرزند برادرش اهمیت داد و از او خواست خودش آن را كه بیشتر دوست دارد به همسری برگزیند.

تربیت عملی

بی تردید مؤثرترین عامل در تربیت اخلاقی و دینی فرزندان رفتارهای درست والدین است. پرواضح است كه زبان رفتار از زبان گفتار بسی نافذتر است و در عمل آثاری نهفته است كه هرگز از گفتار برنمی آید. كودك و نوجوانی كه پیوسته شاهد اعمال نیك والدین است، بطور غیر مستقیم سرمشق می گیرد و به انجام كارهای نیك تشویق می گردد. در سیره تربیتی ائمه اطهار علیهم السلام تربیت با رفتار و عمل بارزترین بُعد تربیت است. فرزندان ائمه علیهم السلام با دیدن رفتار آنان سرمشق گرفته، عمل می كردند. شعیب بن عبدالرحمن خزائی می گوید: هنگامی كه امام حسین علیه السلام در كربلا به شهادت رسید بردوشش نشانه ای وجود داشت. از امام سجاد علیه السلام درباره آن پرسیدند، امام سجاد علیه السلام بسیار گریست و فرمود: «این، اثرِ بارهای غذایی است كه پدرم بردوشش حمل می كرد و به خانه های تهیدستان می برد.»(8)

آری، امام سجاد علیه السلام پیوسته این رفتار را از پدرش مشاهده كرد و سرمشق گرفت و عمل كرد. بدین سبب، امام باقر علیه السلام فرمود: «(پدرم) علی بن الحسین علیه السلام شبها كیسه نان بردوش حمل می كرد و (به مستمندان) صدقه می داد.»(9)


منابع :

1 ـ موسوعة كلمات الامام الحسین(ع)، ص 711.

2 ـ بحارالانوار، ج ؟

3 ـ اقترحتُ علیه شیئاً: سألته ایّاه من غیر رویة و منه الحدیث «انّ رسول اللّه(ص) لا یقترح علی ربّه فی شیی ءٍ یأمره به» (مجمع البحرین، طریحی، ج 2، ص 404.)

4 ـ بحارالانوار، ج 46، ص 67، ح 34.

5 ـ حلیة الابرار، سیدهاشم بحرانی، ج 1، ص 582.

6 ـ در كتب سیره و تاریخ ائمه(ع) از حسن به عنوان یكی از فرزندان امام مجتبی(ع) یاد شده، شیخ مفید در الارشاد از او چنین یاد می كند: «و امّا حسن بن الحسن فكان جلیلاً، رئیساً، فاضلاً، ورعاً...» (الارشاد، ص 196؛ مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 192؛ بحارالانوار، ج 44، ص 163؛ عوالم، ج 2، ص 306.)

7 ـ موسوعة كلمات الامام الحسین(ع)، ص 632.

8 ـ حلیة الابرار، ج 1، ص 582.

9 ـ مناقب آل ابی طالب،ابن شهرآشوب،ج4، ص 153.