به گزارش گروه ويژه‌نامه محّرم باشگاه خبرنگاران؛ با فرا رسيدن ماه محّرم مجالس عزاداري حضرت سيدالشهداء(ع) در جاي جاي ايران برگزار مي شود، اما عزاداري ها بايد چگونه باشد كه شان و منزلت امام حسين(ع) در آنها حفظ و دستاوردهاي نهضت سترگ سومين پيشواي دين به درستي تبيين شود؟ براي روشن شدن اين مبناي مهم آيت‌الله محمدي ري‌‌شهري توليت آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه‌السلام طي يادادشتي فلسفه محّرم و عزاداري امام حسين(ع) را مورد واكاوي قرار داده‌اند كه در ادامه مي‌خوانيد.

بسم الله الرحمن الرحيم

عزاداري يکي از عناصر اصلي و کليدي در بررسي فرهنگ عاشورايي است، چنان که نمي‌توان نقش مثبت آن را در تحولات فرهنگي شيعه، ناديده گرفت.

برپايه روايات، برپا داشتن عزا براي سالار شهيدان و يارانش، مرثيه‌سرايي براي آنان و گريه بر مصائبي که بر ايشان گذشته است، به ويژه در دهه اول محرم و مخصوصا در روز عاشورا مورد تاکيد اهل بيت (ع) بوده است.

عزاداري براي سيدالشهداء(ع) در حقيقت اظهار محبت به خاندان پيامبر خدا(ص) است که قرآن ،‌مودّت آن‌ها را واجب کرده است :" قل لا اسئلکم عليه اجرا الا الموده في القربي" (شورا آيه 23)

در حقيقت عزاداري براي امام حسين عليه السلام اظهار همدردي در بزرگترين مصائبي است که براي اهل بيت عليه السلام و در واقع براي اسلام پيش آمده است شيخ صدوق، از امام صادق عليه السلام روايت کرده که فرمود: "رحم الله شيعتنا! شيعتنا و الله هم المومنون! فقد و الله شرکونا في المصيبه بطول الحزن و الحسرة، خداوند، شيعيان ما را رحمت کند آنان به خدا سوگند حقيقتا مومنند به خدا سوگند آنان در اندوه و حسرتي مدام در عزاي ما سهيم اند." (ثواب اعمال ص 257 ج 3)

و در روايات ديگري از ايشان نقل شده که فرمود: "و ارحم تلک الاعين التي جرت دموعها رحمه لنا و ارحم تلک القلوب التي جزعت و احترقت لنا ، و ارحم الصرحة التي کانت لنا ، و بر آن چشم‌هايي که از سر دل سوزي بر ما اشک‌هايشان روان شده رحم کن و بر آن دل‌هايي که براي ما بي تاب شده و آتش گرفته‌اند رحم نما، و بر شيون‌هايي که براي ما بلند گرييدند رحم آور." (الکافي ج 4 ص582 ج 11)

عزاداري براي سيدالشهداء(ع) يکي از بزرگترين مصاديق بزرگداشت شعائر الهي و نشانه پروامندي دل‌هاست. يقينا يکي از مهم‌ترين امتيازات جامعه شيعه، برخورداري از چشمه پر فيض نورانيت و معنويت عاشور است اين چشمه جوشان از نخستین روزي که موضوع ياد کرد مصيبت سيدالشهداء(ع) و يارانش مطرح شد جريان يافت و تا امروزه همچنان جاري است و پس از اين هم ادامه خواهد داشت.

تأمل در توصيه اهل بيت(ع) بر برپا داشتن مجالس عزا براي شهداي کربلا و زنده نگاه داشتن خاطره عاشورا تشويق آنان به سرودن شعر درباره اين فاجعه بزرگ تاريخ اسلام بشارت به پاداش‌هاي بزرگ در گريستن بر اين مصيبت بزرگ و گراياندن ديگران، تاکيد بر اهميت عزاداري در دهه اول محرم، خصوصا در روز عاشورا به روشني بيانگر اين حقيقت است که عزاداري براي سيدالشهداء(ع) هدف بزرگي را دنبال مي‌کند که تا آن هدف تحقق نيافته است سنت عزاداري در ميان پيروان اهل بيت(ع) بايد تداوم يابد.

بنابراين مساله مهم اين است که: هدف و ضرورت تداوم عزاداري براي سيدالشهداء(ع) چه بوده است؟

به نظر مي‌رسد که شناخت دلايل عزاداري براي امام حسين(ع) نخستين گام در راه تامين اهداف بلند اين سنت مهم و سرنوشت ساز پيروان اهل بيت(ع) است زيرا عزاداري بدون معرفت نه تنها ارزشي ندارد بلکه چه بسا به زيان اهداف اصلي اين حرکت اين ارزشمند نيز باشد. بر پايه روايتي در رهنمودهاي امام علي(ع) به کميل چنين آمده است: "ما من حرکة الا و انت محتاج فيها الي معرفة، هيچ رفتار و حرکتي نيست، مگر اين که تو در آن به شناخت نيازمندي "(تحف العقول ص 171)

ممکن است در پاسخ سوال علت چرايي عزاداري بر امام حسين (ع) و يارانش گفته شود که مطابق نص صريح و روشن قرآن محبت خاندان پيامبر(ص) واجب است بنابراين مي‌توان گفت: حکمت گريه بر امام حسين(ع) و اقامه عزا براي مصائب ايشان اظهار ارادت به پيامبر(ص) و اهل بيت آن بزرگوار است.

بي ترديد اظهار محبت نسبت به خاندان پيامبر(ص) از طريق سوگواري براي سالار شهيدان همانطور که اشاره شده پسنديده و در جهت بزرگداشت شعائر الهي است ليکن تامل در رواياتي که توصيه و تاکيد بر تداوم اقامه ماتم بر سيد الشهداء(ع) دارند ايجاب مي‌کند عزاداري براي ايشان دليلي بسيار فراتر از اظهار محبت به اهل بيت(ع) داشته باشد بلکه از نگاه سيد بن طاووس،‌اگر لزوم پيروي از فرمان قرآن و سنت نيز نبود، اظهار محبت نسبت به اهل بيت (ع) ايجاب مي‌کرد که به دليل منزلت بالايي که امام حسين(ع) و يارانش به واسطه شهادت بدان دست يافتند اظهار مسرت و شادماني کنيم و مي نويسد: اگر نبود که پوشيدن لباس سوگواري و مصيبت به خاطر از ميان رفتن نشانه هاي هدايت و تاسيس پايه هاي گمراهي و تاسف بر سعادتي که از دست داديم و افسوس بر چنين شهادتي پيروي کردن از فرمان قرآن و سنت است ما در برابر آن نعمت بزرگ لباس شادي و خوشحالي مي‌پوشيديم و چون در بي تابي و سوگواري خشنودي صاحب روز معاد نيز هست و نيکان در آن غرضي دارند، ما لباس عزا پوشيدم و همواره اشک ريختيم و به چشمهايمان گفتيم :«همواره بگريد و به دل هايمان گفتيم: «همانند زنان جوان از دست داده ماتم بگيريد» (اللهوف ص 83)

بنا بر اين بايد ديد حکمت آن همه تاکيد بر عزاداري و گريه براي اباعبدالله(ع) چيست ؟ حکمت شهادت او هر چه باشد حکمت عزاداري براي او نيز هست اصلي ترين علت قيام و شهادت امام حسين(ع) مبارزه با ناداني است بر پايه آن چه که بسياري از منابع معتبر در اين باره از امام صادق(ع) گزارش کرده اند ايشان در دعايش به درگاه خدا مي‌گويد و بذل مهجته فیک لیستنفذ عبادک من الجهاله و خیره الضلالة و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از ناداني و سرگرداني و گمراهي بيرون آورد (تذهيب الاحکام ج 6 ص 113ج201)

همه آن چه که در تبيين هدف قيام و حکمت شهادت امام حسين(ع) بيان مي‌شود در تعبير «جهل زدايي» خلاصه شده است، جهل زدايي نه تنها هدف قيام سيدالشهداء(ع) بلکه هدف بعثت خاتم‌الانبيا(ص) و نزول قرآن است "کتب انزلناه اليک لتخرج الناس من الظلمات الي النور، کتابي است که آن را به سوي تو فرو فرستاده‌ايم تا مردم را از تاريکي‌ها به سوي روشنايي بيرون آوري" (ابراهيم آيه 2)

هدف از بعثت پيامبران پيشين نيز جهل زدايي بوده است "و لقد ارسلنا موسي بنایتنا ان اخرج قومک من الظلمات الي نور، ما موسي را به آيات خود فرو فرستاديم و به او دستور داديم که قومت را از تاريکي‌ها به سوي نور بيرون بياور." (ابراهيم آيه 5)

 در حقيقت جهل ريشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است بر اين اساس اصلي ترين کار انبياء و اولياي الهي ريشه کردن بيماري جهل در جامعه است زيرا تا اين بيماري علاج نگردد نمي‌توان انتظار داشت که ارزش‌هاي ديني بر جامعه حاکم گردد.

امام حسين(ع) نيز براي تحقق اين آرمان بلند خون پاک خود را در راه خدا اهدا کرد و بدين سان اصلي ترين دليل پيروان مکتب اهل بيت(ع) براي زنده نگه داشتن مکتب شهادت به وسيله عزاداري براي امام حسين نيز جهل زدايي از جامعه اسلامي است و تا درمان کامل اين بيماري خطرناک اجتماعي و استقرار حاکميت مطلق ارزش‌هاي اسلامي در جهان تداوم اين مکتب ضرورت دارد.

انتهاي پيام/پ3