به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران تبریز، یكی از معابر این غار به چاههای عمیق منتهی می شود و خود این چاهها به میادین دیگری وصل شده است . برخی از اینچاهها آب دارد و رسوبات آهكی اطراف آنها منا ظر طبیعی ایجاد كرده است نزدیك ترین راه این غار از روستای تازه كند سفلی میگذرد كه اخیرا توسط دولت این جاده بازسازی شده است.
این غار در کمرهٔ کوهى صخره‌اى، رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانهٔ مردى چاى حدود ۱۶۰۰ متر ارتفاع دارد. دهانهٔ غار ۸ متر است و ارتفاعش به ۲۵ تا ۴۰ متر مى‌رسد. طول و عرض میدان اول غار تقریباً ۴۰ تا۶۰ متر است. در ابتداى ورود به غار، کتیبه‌اى به زبان روسى دیده مى‌شود که تاریخ آن مربوط به سال ۱۹۲۵ میلادىاست. اهمیت غار کبوتر به خاطر وجود چاههاى عمیق و مخوفى است که به صورت تندره‌هاى سنگى و تالارهاى بزرگ دیده مى‌شود.
این غار بیش از غارهاى دیگر مورد توجه غارشناسان، محققان و کوهنوردانى است که همه ساله براى بازدید از آن به این منطقه سفر مى‌کنند. از دهانهٔ غار که وارد مى‌شویم به محوطهٔ وسیعى مى‌رسیم که در سقف آن دو حفرهٔ جالب توجه وجود دارد.
در قسمت شمال شرقى انتهاى میدان اول، راهرویى بسیار تنگ وجود دارد که راه ورود به میدان دوّم است. در میدان دوم، چهار راه وجود دارد که دو راه به میدان اول، یکى به سمت داخل غار و راه بعدى که راهروى تنگى است به محوطهٔ دیگرى در جنوب شرقى غار باز مى‌شود. در سمت شمالى و شمال شرقى میدان دوم، چهار حفره و فرورفتگى گود به چشم مى‌‌خورد که نشان‌دهندهٔ وجود چهار حلقه چاه عمیق است. همه ساله تغییرات زیادى در داخل غار اتفاق مى‌افتد. تغییرات عمدهٔ میدان اول و دوم از نظر زمین‌شناسى پیدایش خاکستر است که گاهى تا قوزک پا و حتى تا زانو مى‌رسد. داخل چاههاى متعدد غار، دو سُفره آب وجود دارد که یکى به علت ریزش از بین رفته، ولى در چاه دیگر آب وجود دارد و صداى جریان آن از بالا به گوش مى‌رسد.
در اطراف چاهها و دیواره‌ها و سقف میدان دوم رسوبات آهکى و استلاکتیت، مناظر جالب توجه و زیبایى به وجود آورده است. هواى غار بسیار مرطوب است و در انتهاى آن به خصوص در کنار چاه سوم و چهارم هواى کافى وجود دارد و براى رفتن به درون چاههاى غار، بدون تجهیزات کافى مانند طناب، نورافکن، وسایل ایمنى، کپسول هوا و راهنما امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر این غار تحت مدیریت و بهره‌‌بردارى سازمان‌یافته نیست.
آقای جواد مفرد کهلان كه یكی ازمحققان فرهنگ اساطیری كشورمان در سوئد می باشد طی پیامی در باره هامپوئیل چنین نوشته است.
یکی از نقاط بسیار دیرینه در شرق شهر مراغه غار هامپهول همان غار هنگ شاهنامه است که در جوار شهر برزه (شهر واقع در بلندی در جای روستای علمدار) در بالای کوهی به نام هرا (محل نگهبانی) قرار داشته است. بنا به روایات ملی شاهنامه افراسیاب (مادیای اسکیتی) در آنجا توسط هوم (سپیتمه، پدر زرتشت)دستگیر شد. در واقع محل دستگیری وی قصر زیر زمینی وی در ورجوی بوده است که اکنون به اصطلاح معبد مهری خوانده میشود. کیخسرو شاه قاتل افراسیاب همان کی خشثرو یا هوخشثره پادشاه بزرگ ماد بوده است ./ب
