به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران خوزستان، برابر با آماری که یونیسف در بیانیه امسال خود درباره تغذیه با شیر مادر آورده، هم اکنون میزان جهانی تغذیه با شیر مادر نزدیک به 38درصد است و تلاش بیشتری نیاز است تا کشور‌ها به اهمیت تغذیه با شیر مادر پی برده و برای آن برنامه ریزی کنند.

در دو دهه اخیر به دنبال دستیابی مجامع علمی جهان به شناخت نو و همه جانبه نسبت به ارزش اهمیت و نقش شیر مادر در تامین سلامت و بقای کودک، شاهد رویکرد جهانی به ترویج تغذیه با شیر مادر بوده‌ایم. تقریبا هر ماهه اطلاعات جدیدی حاکی از بی‌مانندی شیر مادر برای حفظ و ارتقای سلامت و رشد و تکامل مطلوب کودکان و حتی باقی ماندن آثار استثنایی آن بر سلامت دوران بزرگسالی کسانی که دوران شیر خواری را با بهره گیری از شیر مادر پشت سر گذاشته‌اند، منتشر می‌شود.

در ایران، انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر نخستین انجمن خیریه و غیر دولتی در خصوص ترویج تغذیه با شیر مادر است که به همت دکتر سید علیرضا مرندی و مشارکت گروهی از اساتید دانشگاه و متخصصان اطفال در سال 1375 تشکیل شده و فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. از دهه 80 فعالیت‌های ترویجی برای آگاه سازی به ویژه مادران درباره تغذیه کودکان با شیر مادر در سراسر کشور توسعه یافت. در حال حاضر نیز کارگاه‌ها و کمیته‌های مختلفی در این راستا در سطح استان‌های کشور با محوریت و مدیریت دانشگاه‌های علوم پزشکی مشغول فعالیتند.

* شیر مادر در منابع دینی

شیر مادر در منابع اسلامی همچون قرآن کریم که به عنوان مهم‌ترین و اساسی‌ترین منبع و در حقیقت قانون اساسی اسلام است، مورد تاکید قرار گرفته، آیات 233سوره بقره، 15سوره احقاف، 14سوره لقمان، 23سوره نسا، 6 سوره طلاق، آیه 2 سوره حج، 7 و 12 سوره قصص به طور تخصصی و صریح به تغذیه کودک با شیر مادر پرداخته است. علاوه بر این، روایات متعددی از پیامبر (ص) و معصومین (ع) و نیز در کتب فقهی مطالب جالب و مهمی در مورد تغذیه با شیر مادر وآثار و احکام آن وجود دارد.

در حقوق اسلام بر همین پایه حق حضانت کودک در دوران شیر خواری با تاکید به مادر می‌دهند و نیز باز بر همین پایه اجرای برخی احکام به زمان دیگر پس از دوره شیر دهی منتقل می‌گردد.

این جمله مبارک امیر المومنین (ع) است که کودک با هیچ شیری تغذیه نمی‌شود که به اندازه شیر مادر خودش مبارک و یا با برکت باشد. همچنین از حضرت امام صادق (ع) نقل شده که آغوش چپ مادر جایگاه مناسب‌تر شیر خوار است.

* 68 درصد نوزادان خوزستانی محروم از شیر مادر

با وجود همه تبلیغات صورت گرفته برای ترویج تغذیه کودک با شیر مادر، رئیس مرکز بهداشت خوزستان اعلام کرده: 68 درصد کودکان به دلیل نامطلوب بودن منحنی رشد، چهار و 7 دهم درصد به دلیل مصرف داروهای خاص توسط مادر و هفت و نیم درصد به دلیل چندقلوزایی شیر خشک مصرف می‌کنند.

شهرام رفیع می‌گوید: تغذیه با شیر مادر یک اصل مهم در تأمین سلامت کودکان است و در شش ماه نخست زندگی موجب کاهش مرگ و میر کودکان می‌شود و از آن‌ها در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند.

وی به برخی نگرانی‌ها درباره کم بودن شیر مادر برای سیر شدن نوزاد اشاره کرده و پاسخ می‌دهد: در روزهای نخست تولد نوزاد به دلیل حجم کم آغوز، بسیاری از مادران نگران کم بودن شیر خود هستند، این در حالی است که همین مقدار اندک آغوز برای نوزاد کافی است؛ همچنین نوزاد در روزهای نخست پس از تولد، به صورت طبیعی وزن کم می‌کند.

رفیع ادامه می‌دهد: در هفته‌های دوم و سوم پس از تولد بسیاری از شیرخواران دچار کولیک می‌شوند که گریه نوزاد به‌خصوص در بعدازظهر‌ها و امتناع از گرفتن سینه مادر، موجب می‌شود برخی مادران به اشتباه تصور کنند که شیر آن‌ها برای نوزاد کافی نیست.

وی درباره دلایل ناکافی بودن شیر مادر می‌گوید: این موضوع ممکن است دو دلیل اولیه و ثانویه داشته باشد؛ نوع اولیه تنها دو تا پنج درصد موارد را به خود اختصاص می‌دهد و به علت مشکلات تشریحی پستان، جراحی پستان به قصد کوچک کردن و یا بزرگ کردن، فشار خون بالا و سندرم شیهان بروز می‌کند؛ همچنین بدن برخی مادران در سن 40 سالگی و پس از آن شیر کافی تولید نمی‌کند. اما در نوع دوم که شایع‌تر است، ابتدا شیر مادر زیاد است، اما بر اثر مشکلات مربوط به مادر و شیرخوار، حجم شیر به سرعت کاهش می‌یابد. به طور طبیعی تنظیم حجم شیر مادر به صورت مستقیم به تعداد دفعات تخلیه پستان‌ها بستگی دارد، به این معنی که هرچه دفعات تخلیه در شبانه‌روز بیشتر باشد، حجم شیر مادر بیشتر می‌شود.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز توضیح می‌دهد: استفاده از شیر مصنوعی در کنار شیر مادر، موجب می‌شود فاصله شیردهی و تخلیه پستان‌ها افزایش یابد و این عامل موجب کاهش حجم شیر مادر می‌شود، همچنین اگر تغذیه کودک با شیر خشک در ساعات عصر باشد، به طور طبیعی شیردهی به نوزاد در شب کاهش می‌یابد و با توجه به اینکه شیردهی در شب موجب افزایش حجم شیر مادر می‌شود، در صورت عدم تخلیه پستان برای مدت طولانی، حجم شیر مادر کاهش می‌یابد.

رفیع تاکید می‌کند: مصرف هر وعده شیر مصنوعی توسط کودک باعث محرومیت از یک وعده شیر مادر به عنوان یک تغذیه کامل می‌شود و از آنجا که علت تولید و افزایش شیر مادر مکیدن‌های مکرر توسط شیر خوار است، افزایش مصرف شیر مصنوعی باعث کاهش تدریجی شیر مادر می‌شود.

وی یادآور می‌شود: میزان ابتلاء به عفونت‌های گوش و دستگاه تنفسی و اسهال و همچنین تغییر در ساختار فک و دندان‌ها در شیر خوارانی که با سر شیشه و بطری تغذیه می‌شوند بیشتر است.

* شیر دهی به نوزادان دختر

کار‌شناس کودکان مرکز بهداشت استان خوزستان هم معتقد است: شیر مادر خطر ابتلا به سرطان پستان در نوزادان دختر را در آینده کاهش می‌دهد.

دکتر سیما اورنگ شیر مادر را یکی از الطاف بی‌بدیل خداوند به انسان دانسته و به مطالعات دانشگاهی انجام شده در این زمینه اشاره می‌کند: تحقیقات علمی نشان می‌دهد که مصرف شیر مادر بدون نیاز به افزودنی یک تغذیه کامل و غنی برای کودک است و باعث تکامل دستگاه ایمنی و گوارشی کودک شده و یک مسکن طبیعی نیز محسوب می‌شود.

به گفته وی، شیر مادر خطر ابتلاء به سرطان پستان نوزادان دختر را در آینده کاهش داده و باعث کاهش ابتلاء به آلرژی، آسم، دیابت، مشکلات قلبی، عروقی، چاقی مفرط و برخی از سرطان‌های خون در آینده می‌شود. همچنین شیردهی باعث کاهش سرطان پستان، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر در مادر شده و از بارداری‌های ناخواسته جلوگیری می‌کند و وزن مادر بعد از زایمان سریع‌تر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می‌گردد.

کار‌شناس کودکان مرکز بهداشت خوزستان معتقد است: شیر مصنوعی معمولاً از شیر گاو تهیه می‌شود و اختلافات بیوشیمیایی و ایمونولوژیک آن با شیر مادر به حدی است که علیرغم تلاش‌های صورت گرفته در صنایع شیر مصنوعی، شیر مادر همچنان بهترین ماده مغذی برای شیر خواران است.

وی به جنبه روانی شیرخواری اشاره کرده و می‌افزاید: تغذیه کودک با شیر مادر باعث ایجاد ارتباط عاطفی بین مادر و شیر خوار می‌شود و نیازهای احساسی کودک را بر آورده کرده و باعث رشد‌ شناختی و اجتماعی کودک در آینده می‌شود اما شیر مصنوعی هیچگاه نمی‌تواند این ارتباط عاطفی را بین مادر و کودک ایجاد کند.

* کودکان باهوش

بر اساس تحقیقات انجام شده در انستیتوی ملی بهداشت کودک در هلند کودکانی که در دوران شیرخواری از شیر مادر تغذیه کرده‌اند در سنین بالا‌تر از بچه‌های هم سن خود باهوش‌تر می‌شوند.

محققان این مراکز با بررسی سالیانه ضریب هوشی کودکان مورد مطالعه که برخی از آن‌ها با شیر مادر و برخی با شیر خشک تغذیه شده بودند اعلام کردند که گرچه در تعیین ضریب هوش عوامل ارثی و محیطی بسیاری دخیل هستند اما ضریب هوشی بچه‌هایی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند به طور متوسط 6 واحد بیشتر از بچه‌هایی است که با شیر خشک تغذیه می‌شوند.

هنوز معلوم نیست چه عاملی در شیر مادر وجود دارد که توجیه کننده چنین یافته‌ای باشد. محققان می‌گویند احتمالا اسیدهای چرب اشباع نشده با زنجیره طولانی که در شیر مادر به مقدار فراوان وجود دارند مسئول این امر هستند. این اسید‌ها مستقیما در تکامل سلول‌های عصبی مغز دخالت دارند و کمبود آن‌ها در شیر خشک ممکن است بر نوزادانی که با این ماده تغذیه می‌شوند تاثیر منفی بگذارد.

اطلاعات علمی امروزه ثابت کرده ترکیبات شیر مادر از هنگام ولادت کودک تا پایان دوران شیر دهی با نیازهای ویژه غذایی ایمونوژیک کودک تناسب دارد به طوری که از نخستین روزهای پس از زایمان شیر آغوز با ترکیب متراکمی از فاکتورهای ایمنی بخشی نظیر گلبول‌های سفید و ایمونوگلوبولین، آنتی بادی‌ها همراه با فاکتور آنتی تریپسین که مانع تجزیه آن‌ها می‌شود ترشح می‌گردد و در حقیقت نوعی مصونیت را در حساسترین و آسیب پذیر‌ترین دوره زندگی کودک فراهم می‌سازد.

* کاهش بیماری‌ها در کودکی و بزرگسالی

دکتر عبدالامیربنی طی متخصص اطفال نیز ابتدا به نظر اسلام در مورد شیر مادر اشاره کرده و صراحتا به آیه 233سوره بقره، می‌گوید: طبق این آیه خانم‌هایی که بچه زایمان می‌کنند باید تا دو سال بچه را شیر بدهند.

وی درباره ایمنی بدن کودک در نتیجه تغذیه با شیر مادر می‌گوید: نوزادانی که از شیر مادر استفاده می‌کنند از بیماری‌های حاد گوارشی و آسم در دوران نوزادی جلوگیری می‌کند وکمتر به این بیماری‌ها دچار می‌شوند همچنین احتمال ابتلای آن‌ها به بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و دیابت در بزرگسالی کاهش می‌یابد.

به گفته دکتر بنی طی، نوزادانی که از شیر مادر استفاده می‌کنند رشد و تکامل فک و صورت کامل‌تر بوده و از ابتلا به پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند و موجب تکلم بهتر آنان در کودکی می‌شود.

وی تاکید می‌کند: نوزاد بهتر است از شیر مادر خودش مصرف کند چون باعث ایجاد ارتباط عاطفی میان مادر وفرزند می‌شود و با شیر دادن مادر باعث می‌شود خواب نوزاد بهتر شود اما اگر برای مادر شرایطی پیش آید که نتواند از شیر خودش به فرزندش شیر دهد بهتر است از یک زن دیگر به نوزاد شیر دهد و اگر امکان این کار نبود از شیر خشک که در مرحله آخر قرار دارد استفاده کند.

* شیر مادر؛ ایران و جهان

با توجه به آخرین آمار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات متحده (CDC)، نزدیک به 77 درصد از زنان در سراسر ایالات متحده در حال حاضر نوزادان تازه متولد شده خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند.

همچنین طبق گزارش این سازمان، درصد شیردهی زنان در 6 ماه اول تولد نوزاد، از 44 و سه دهم درصد به 47 و دو دهم درصد و درصد شیر دهی تا 12 ماهگی از 23 و هشت دهم درصد به 25 و نیم درصد بهبود یافته است.

طبق گزارش 2011 یونیسف در مورد وضعیت کودکان جهان، 136 میلیون کودک در سراسر جهان متولد می‌شوند و فقط 32 و 6 دهم درصد آنان در 6 ماه اول به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می‌شوند.

براساس آخرین مطالعه انجام شده در کشور (1389IrMIDHS)، شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر 53 درصد و تداوم شیردهی تا یکسال 84 درصد است. این شاخص‌ها براساس بررسی 79DHS تغذیه انحصاری با شیر مادر در مناطق شهری 41 و 7 دهم درصد و مناطق روستایی 48 و 3 دهم درصد و تداوم شیردهی تا یکسال 93 درصد است.

در سطح جهانی نیز اقداماتی به طور فراگیر انجام شده که شامل قوانین ملی کد و حمایت از زایمان برای زنان شاغل، اطمینان از شروع تغذیه با شیر مادر در مراکز زایمان، توانمندسازی کارکنان سلامت برای ارائه مشاوره تغذیه شیرخوار با شیر مادر، گروه‌های حمایتی مادران در جامعه و استراتژی‌های ارتباطات برای برنامه ترویج تغذیه با شیر است.

تصویب قانون ترویج تغذیه با شیر مادر در سال 1374 در مجلس شورای اسلامی، اعطای مرخصی پس از زایمان به مدت 6 ماه، مرخصی یک ساعتی روزانه برای مادران شاغل از جمله موارد تصویب و اجرا شده در این خصوص در ایران است. البته فرایندهای دیگری نیز برای تداوم سیاست‌های حمایتی از ترویج تغذیه با شیر مادر دیده شده است از جمله اینکه به منظور سیاستگذاری، نظارت و تعیین نحوه آن بر اجرای قانون، کمیته‌ای با عنوان کمیته سیاستگذاری و نظارت بر ترویج تغذیه با شیر مادر در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل ‌شود که وظیفه سیاستگذاری و نظارت بر اجرای قانون را برعهده دارد و مصوبات آن بعد از تصویب لازم‌الاجراست. براساس این قانون، امنیت شغلی مادران پس از پایان مرخصی زایمان و در حین شیردهی باید تامین شود و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مقررات مربوط به ورود انواع مجاز و مقدار مورد نیاز جانشین شونده‌های شیر مادر (شیرخشک و غذاهای کمکی شیرخوار) را تهیه و اعلام می‌نماید.

سال هاست که نقش اساسی تغذیه با شیر مادر در رشد و سلامت کودکان وهمچنین سلامت مادران شناخته شده است وبه تنهایی در شش ماه اول تولد برای شیرخوار کافی است و در شش ماه دوم تولد، انرژی لازم 50 درصد از شیر مادر و50 درصد از تغذیه تکمیلی تامین می‌شود. آموزش به مادران هنر است که به آنان گفته شود همه مادران قادر به شیر دادن هستند و باید این باور به مادران تفهیم شود، از طرف دیگر حمایت جامعه از زنان و حمایت خانواده از مادران اهمیت ویژه دارد. نکته مهم دیگر، آموزش کارکنان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است که بتوانند پاسخگوی مادران به گونه صحیح باشند چرا که اگر نا‌آگاهانه به سوال مادری پاسخ داده شود بد آموزی مصیبت وار خواهد بود./س