به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران تبریز، زیراندازی که با گذشت قرنی، رنگ و بوی انگشتان زحمت چادرنشینان و عشایر را با خود همچنان به یادگار داشته و به آب‌های مرزهای دیگر هم که سفر کند از تبار خود می‌گوید؛ از تبار ارس‌نشینان و مردمان اهر و مغان.

ورنی که تغییر یافته سماک است یادگار دستان پر زحمت و پر ذوق عشایر مناطق ارسباران، اهر و مغان است که با گذشت 100 سال از عمر خود توانسته مرزها را در نوردیده و از روستا به شهرها و از شهرها به کشورهای مختلف سفر کرده و جایگاه ویژه‌ای را برای خود در میان هنر دوستان و علاقه‌مندان صنایع‌دستی در سراسر این گیتی به دست آورد.

با مهاجرت عشایر و روستاییان به شهرها این هنر دستی به تدریج شهری شد و در حال حاضر چهار درصد سهم صادرات غیر نفتی را نیز از آن خود کرده است.

ورنی‌بافی، صنعت بومی خطه آذربایجان بوده و هنوز در میان زنان و دختران منطقه به ویژه در ارسباران به عنوان هنری ارزنده و والادارای رونق و خواستار فراوان است.

«ورنی» محصولی است میان گلیم و فرش که همچون سایر گلیم‌ها به صورت ذهنی و بدون نقشه از پیش تهیه شده به وسیله زنان و دختران عشایر و روستاییان منطقه ارسباران بافته می‌شود.

به علت نوع طرح و در برخی موارد جنس ورنی آن را با جاجیم و گلیم اشتباه می‌گیرند و این در حالی است که تار و پود این فرش همانند قالی از نخ‌های پنبه‌ای، پشمی و ابریشمی فراهم شده و گاهی برای چله‌کشی از پشم گوسفند هم که در منطقه به صورت فراوان وجود دارد، استفاده می‌شود.

از دیرباز ورنی در میان عشایر شاهسون و روستاهای کلیبر، خداآفرین، هوراند و روستاهای بخش مرکزی از رونق قابل توجهی برخوردار بوده و در حال حاضر کشور ما تنها صادرکننده این محصول است. این محصول هم بر روی دار افقی و هم بر روی دار عمودی بافته می‌شود که در داخل چادر و خانه‌های روستائیان و عشایر مستقر می‌شود.

نقشه ورنی نشانگر اعتقادات، آداب و رسوم و باورهای مردم این منطقه است و بیشتر در بافت آن از تخیلات ذهنی و شکل حیوانات و پرندگان استفاده می‌شود و معمولاً برای رنگ‌بندی ورنی از رنگ‌های لاکی، کرم، آبی روشن، سفید و پیازی استفاده شده و در ابعاد مختلف و به بازار عرضه می‌شود.

جنس ورنی گاه تلفیقی از ابریشم یا پشم در گذشته عشایر «دشت مغان»، «گرمادوز» و «ارسباران» پشم حاصل از دام‌هایشان را با دوک‌های معمولی می‌ریسیدند و به روش ابتدایی رنگ‌ریزی می‌کردند و آن را برای بافت ورنی آماده می‌ساختند. نوع و شکل ورنی ممکن است در ایلات و عشایر گوناگون متفاوت باشد، زیرا این صنعت ابتدا توسط عشایر تولید شده است. هم‌اکنون نیز ایل‌های بختیاری، بلوچ، قشقایی، مغان و ارسباران از ورنی استفاده می‌کنند.

در مناطق وسیعی از ارسباران (اهر، کلیبر، هوراند و ورزقان، آبش احمد و خداآفرین) ورنی‌بافی رواج داشته و مردم منطقه معمولاً مواد اولیه خود را از دلالان بومی و غیربومی گرفته و ورنی بافته شده را به صاحب مواد اولیه تحویل داده و فقط دستمزد دریافت می‌کنند.

همچنین ضخامت ورنی به خاطر بافت قایقی آن کمتر بوده و ورنی‌باف پس از تبحر در بافندگی و مسلط شدن به نقشه ورنی، بافت آن را بدون وجود نقشه و به صورت ذهنی ادامه می‌دهد که در قالی‌بافی این امکان وجود ندارد.

هنر ورنی‌بافی، پیشه موروثی 100 ساله خانواده دواتی کاظمیان بوده و حمید نیز یکی از تولیدکنندگان و بزرگترین صادرکنندگان ورنی به کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی است و با تلاش‌های بی‌پایان خود توانست آن را در مرزهای خارج از کشور جاودانه کند.

هنر ورنی و فرش‌بافی در زندگی حمید دواتی کاظم‌نیا ریشه دوانیده و از سابقه این هنر در خانواده خود می‌گوید: فعالیت در زمینه فرش، گلیم و ورنی در خانواده‌ام موروثی بوده و از 80 سال گذشته اجدادم در صادرات فرش فعالیت می‌کردند که من نیز از 32 سال گذشته و پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، وارد عرصه صادرات فرش و گلیم شده و 12 سال است که به طور جدی به تولید، طراحی و صادرات ورنی می‌پردارم.

دواتی‌کاظم‌نیا با بیان اینکه بسیاری از خریداران با نوع بافت و طرح ورنی آشنا نبوده و در برخی موارد با گلیم و جاجیم آن را شبیه‌سازی می‌کنند، از علت ورود خود به این رشته هنری و ادامه فعالیتش در این زمینه می‌گوید: علت دنبال کردن این هنر مهجور بودن آن بود. آن روزهایی که با این صنعت آشنا شدم در بی‌نشانی و فراموشی فرو رفته و از روزگار اوج روزهای آغازین خود فاصله بسیاری داشت.

وی ادامه می‌دهد: پس از هفت سال انجام تحقیقات و بررسی ظرفیت‌های این صنعت و هنر دستی به صورت جدی وارد این عرصه شده و تمام توان خود را صرف صادرات آن کردم.

دواتی‌کاظم‌نیا تصریح می‌کند: در ابتدا این هنر در خارج از این مرزها ناشناخته بود و غربی‌ها ورنی را به عنوان زیراندازی یک بار مصرف استفاده کرده و آن را دور می‌ریختند اما ورنی به قدری مقرون به صرفه بود که بخواهم روی آن سرمایه‌گذاری کرده و 32 سال آن را پیگیری کنم.

این هنرمند ورنی‌باف تصریح می‌کند: ورنی از یک سو پرز نداشته و تمیز کردن آن راحت بوده و از سوی دیگر هنری تازه بود که ظرفیت سرمایه‌گذاری را داشت.

وی یادآور می‌شود: با گذشت 32 سال از عمر فعالیت خود در زمینه صادرات این رشته هنری اکنون غربی‌ها استقبال خوبی از ورنی کرده و در برخی کشورها به جای پرده از جاجیم و ورنی استفاده می‌کنند و یا در آمریکا از ورنی لباس دوخته می‌شود.

هنر 100 ساله ورنی در سال‌های اخیر توانست خود را در ردیف صنایع مطرح کند تا جایی که در حال حاضر سهم چهار درصدی صادرات غیر نفتی استان آذربایجان‌شرقی را از آن خود کرده است.

محمد فیضی مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عشایری آذربایجان‌شرقی به تاریخچه هنر ورنی اشاره کرده و می‌گوید: ورنی ارسباران چهار درصد سهم صادرات غیر نفتی استان آذربایجان‌شرقی را به خود اختصاص داده است.

وی ادامه می‌دهد: بیش از 50 درصد خانواده‌های عشایر که حدود چهار تا 5 هزار نفر تخمین زده می‌شود و عمدتاً زنان و دختران عشایر را تشکیل می‌دهند به امر ورنی‌بافی مشغولند و بیش از 70 درصد تولیدات ورنی به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود.

فیضی ادامه می‌دهد: در هر خانواده عشایری حداقل دو نفر به بافت ورنی اشتغال دارند و برابر یک تحقیق میدانی سالانه در منطقه ارسباران بیش از 14 هزار تخته ورنی در ابعاد و اندازه‌های مختلف تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود که از این تولیدات 30 درصد مصرف داخلی و 70 درصد تولیدات آن به کشورهای اروپایی، آسیایی و حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود و در حال حاضر تولید ورنی در سطح جهانی منحصر به ایران بوده و در ایران هم فقط در مناطق فوق‌الذکر وجود دارد.

حفظ، نگهداری و معرفی یک اثر هنری و صنایع‌دستی بومی نیازمند حمایت‌هایی است که اغلب سازمان‌های دولتی عهده‌دار آنند. سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌د‌ستی و گردشگری آذربایجان‌‌شرقی نیز طی سال‌های اخیر به عنوان اصلی‌ترین متولی حمایت از هنرمندان صنایع‌دستی این استان، با توجه به اهمیت و ویژه بودن ورنی به عنوان هنری منحصر به منطقه، سلسله اقدامات مستمری را برای حمایت از این هنر اصیل در دستور کار خود قرار داده است.

تراب محمدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی یکی از موثرترین این فعالیت‌های حمایتی را ثبت ورنی در فهرست آثار ملی کشور می‌داند و تصریح می‌کند: با توجه به اینکه بیم کمرنگ شدن اصالت و از بین رفتن روح فولکوریک ورنی می‌رفت، پرونده این اثر بومی تهیه و سال 89 به ثبت ملی رسید.

وی همچنین از تدوین و تالیف کتابی در رابطه با ورنی‌بافی خبر می‌دهد و می‌گوید: اطلاعاتی در رابطه با تاریخچه، نحوه شکل‌گیری این هنر، وضعیت آن در گذشته و حال و نیز آینده‌ای که برای آن پیش‌بینی می‌شود در این کتاب قید شده است.

رئیس شورای فنی صنایع‌دستی استان وضعیت پایداری این هنر را کاملاً زنده ارزیابی کرده و می‌گوید: اقدامات انجام شده باعث شده این هنر تا حدودی معرفی و به بازارهای داخلی و جهانی عرضه شود که در این زمینه نمونه‌ای از ورنی در سال 87 موفق به اخذ نشان اصالت از جانب سازمان بین‌المللی یونسکو شد.

برای ارتقای سطح آگاهی و اطلاع‌رسانی شایسته به مردم و معرفی رشته‌های مختلف صنایع‌دستی از جمله ورنی و گلیم، برگزاری نمایشگاه و جشنواره در سطح استان، منطقه، کشور و حتی خارج از کشور بهترین روش است که خوشبختانه در سال‌های اخیر، تعدد نمایشگاه‌های صنایع‌دستی این فرصت را برای هنرمندان فراهم کرده است.

تراب محمدی با اشاره به این نمایشگاه‌ها و حضور ورنی‌بافان و غرفه‌های عرضه و فروش این اثر بومی اظهار می‌کند: ورنی‌بافی طی سال‌های اخیر پای ثابت نمایشگاه‌های استانی و سراسری بوده، بطوریکه غرفه‌های ورنی، با اعزام هنرمندان این رشته در تمام نمایشگاه‌های سراسر کشور همواره برپا بوده است.

محمدی معتقد است حضور این آثار فرهنگی هنری در اقصی نقاط کشور و حتی خارج از کشور و فروش آنها علاوه بر منافع اقتصادی، موجب معرفی این هنر منحصر به فرد در سطح جهان شده و سلایق و توانایی‌های هنرمندان این منطقه را به مخاطبان ارائه می‌کند.

وی همچنین با اشاره به جشنواره منطقه‌ای ورنی در شهریور ماه سال 90 در شهرستان اهر یادآور می‌شود: برگزاری این جشنواره یکی از اقدامات سازمان میراث فرهنگی در راستای تشویق بافندگان و علاقه‌مندان به این هنر و ایجاد فضای رقابتی برای بهبود کیفیت محصولات تولیدی به شمار می‌رفت.

رئیس شورای فنی صنایع‌دستی استان همچنین با اشاره به تسهیلات مشاغل خانگی که همه ساله به هنرمندان رشته‌های مختلف صنایع‌دستی در آذربایجان‌شرقی تعلق می‌گیرد، تصریح می‌کند: با توجه به اینکه بخش عمده ورنی‌های کنونی به صورت خانگی بافته می‌شود، سال گذشته ورنی‌بافان بخش اعظمی از تسهیلات اعطایی وام‌های مشاغل خانگی را به خود اختصاص داده بودند.

محمدی با اشاره به اعتبار 100 میلیارد ریالی این اعتبارات در سال 90 و بهره‌مندی 3500 نفر از هنرمندان صنایع‌دستی استان از آن، تاکید می‌کند: با رشد و توسعه صنایع‌دستی گام‌های موثری برای ایجاد فرصت‌های ‏شغلی برداشته شده و موجبات رشد و توسعه اقتصادی فراهم می‌شود.‏

دارنده مهر اصالت یونسکو پیش‌بینی می‌کند که آینده روشنی در انتظار صنعت ورنی‌بافی است و یادآور می‌شود: هنری که پس از 100 سال توانسته به حیاط خود ادامه داده و از پیله روستایی بودن خود خارج شده و به شهرها و بیش از آن کشورهای غربی نفوذ کند، گواهی از ظرفیت بالای این هنر دارد.

حمید دواتی‌کاظمیان تاکید می‌کند: این هنر ارزش بالایی برای سرمایه‌گذاری دارد و نباید گرد فراموشی بر روی هنر اصیل ورنی‌بافی بنشیند.

وی در عین حال خاطر نشان می‌کند: با توجه به اینکه بافت ورنی بدون نقشه و دارای اصالت خاص در نقوش است بیم کمرنگ شدن اصالت آن می‌رود.

این هنرمند ورنی‌باف حمایت‌های سازمان‌ها و نهادهای ذیربط را در راستای حفظ و پیشرفت جایگاه این هنر موثر دانست و افزود: پیشرفت هر هنری نیازمند حمایت تمام سازمان‌ها است به طوری که گاه در برخی موارد بزرگ‌ترین موانع برای پیشرفت، سازمان‌های مختلف دولتی هستند و در این میان تنها حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی راهگشا نیست./س