ایلام/ دانشنامه/ فرهنگي
موسیقی سنتی در ایلام
موسیقی با حالات مختلف خود وسیله گویایی است تا غم ها،شادی ها،رویداد های حماسی،اجتماعی و انسانی مردم را بیان کند.این مولودی ها به طور کلی در عین سادگی،حائز مشخصه ها و کیفیات پر ارزشی هستند.اشعار آنها حاوی نکته هایی است از عشق،محبت،نفرت،انساندوستی،احساسات ملی و میهنی،گذشت و شهامت و خلاصه تمام معیارهای اخلاقی و انسانی با بیانی ساده اما زیبا و پر معنی.
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ؛ايلام این مردمان با طبیعت اطرافشان مانوس هستند و زندگی را گر چه سطحی و کم عمق ولی بودن واسطه لمس می کنند و متناسب با درک و اندیشه خود از آن تاثیر می پذیرند.آنها با شادی ها و غمها از نزدیک آشنایی دارند و خوشی ها و ناگواری های طبیعت،کیفیت زندگیشان را دچار هیجان و افسردگی می نماید
آنچه که حائز اهمیت است نوازندگان این خطه با نوای ساز خود توانایی بروز این احساسات شور انگیز را دارند.
موسیقی محلی در ایلام به وسیله گروهی که به آنان لوطی یا مطرب اطلاق می شود نواخته می شود.لوطی ها هنرمندان گمنامی هستند که عموماً از لحاظ موقعیت اقتصادی اجتماعی در وضعیت مناسبی نیستند.
آنان هنر خود را یا از پدرانشان فر گرفته اند و یا به سبب علاقه و استعدادی که برای فراگیری موسیقی داشته اند به صورت تجربی آموخته اند.
این گروهها دارای طبقات و موقعیت اجتماعی خوبی نبوده و در بسیار موارد مردم از تماس و برخورد با آنها پرهیز می کنند.
به همین سبب ارتباطات خویشاوندی میان آنها درونی است و اغلب به صورت دوره گردی از منطقه ای به منطقه دیگری می روند.معمولاً این نوازندگان با دعوت در مراسم جشن و سرور هنر خویش را عرضه می کنند.
قابل ذکر است که نوازندگان و خوانندگان محلی نیز وجود دارند که شغل اصلی آنان این نبوده و به کارهای دیگر اشتغال دارند ولی بنا به موقعیت هایی از آنان دعوت می شود تا با صدای گرم ساز خویش که اغلب کمانچه،دوزله، ضرب و دهل است تنوع و شوری در مجلس به وجود اورند.
دوزله:
دوزله های امروزی متشکل از دو لوله مسی که به طور موازی به هم الصاق شده یا به هم بسته و محکم شده است.
هر یک از لوله ها دارای قمیش یک زبانه و مستقل از دیگری است.در طول هر لوله شش سوراخ تعبیه شده به طوری که سوراخها همواره در کنار هم قرار می گیرند.
دوزله سازی است محلی و از انواع بادهای یک زبانه ای است.در بعضی از نقاط ایران این ساز را جفته یا جفتی می نامند.
دوزله محلی منطقه ایلام معمولاً با نی ساخته می شود.اما به دلیل کوچکی و ظرافت و صدماتی که ممکن است در حین حمل و نقل به آن وارد آید آن را از لوله های آلومینیمی می سازند و تنها دهانه آن که پیفنک یا پیپ می شود از نی می باشد.پیپ لوله ای است به قطر یک سانتیمتر و طول 5 سانتیمتر و در وسط بریده گی که از عرض در آن به وجود آمده تشکیل شده است که به قمیش گفته می شود.
دوزله با دو نای دارای صدای شورانگیز است که معمولاً در مراسم جشن توماً با سازهای دیگری چون ضرب نواخته می شود.
در قدیم دوزله از استخوان یا شاه پر عقاب ساخته می شده که امروزه چندان مرسوم نیست.برای ساختن آن ابتدا دو عدد استخوان باز را مدتی در آب می جوشانند تا مغز استخوان بسهولت و به طور کامل خارج شود.آنگاه استخوانهای خالی شده چند روز در آب سرد سپس استخوانهای مزبور را به وسیله میله های فلزی سرخ شده پاک و صاف می کنند.سپس استخوانهای مزبور ار به وسیله نخ یا زه و به کمک موم در جوار یکدیگر به طور هم سطح قرار می دهند
طرز نواختن دوزله:
نواختن این ساز به وسیله سه انگشت سبابه-وسطی-نبصر هر دو دست عملی می شود.انگشت های شست هر دو دست به منظور نگهداری ساز در قسمت تحتانی آن قرار می گیرد.سه انگشت هر دست طوری روی سوراخهای ساز واقع می شود که دو سوراخ هم ردیف را که روی دو لوله استخوانی تعبیه شده اند بگیرد.ن.ازنده قسمت نی را در داخل دهان قرار داده و به وسیله لب بالا فشار مختصری بر سطح برش داده شده نی وارد می کند و در آن می دمند.
دهل:
این ساز متشکل است از استوانه کوتاهی از جنس چوب بلوط،چنار و گاهی از چوب گردو که قطر دایره آن حدود یک متر و ارتفاع آن 25 تا 30 سانتیمتر است و بر دو سطح دایره ای شکل جانبی آن پوست کشیده شده است.بر دو نقطه از بدنه استوانه دو انتهای تسمه ای ثابت شده که نوازنده هنگام نواختن آن را به گردن می اندازد و به این ترتیب دهل در جلوی سینه و شکم او طوری قرار می گیرد که سطوح پوست دار در جوانب راست و چپ واقع می شوند.
نوازنده در دست راست خود چوبی به شکل عصا ولی کوتاهتر از عصا و در دست چپ ترکه ای نازک و بلند می گیرد و با آنها بر روی سطوح پوستی می کوبد یا اینکه ترکه را به پوست چپ می چسباند و با عصا به پوست راست می کوبد صدای نی این ساز ارتفاعی نا معین دارد.
دهل سازی کاملاً محلی و بیشتر با سرنا نواخته می شود.
ترانه های محلی ایلام
1- هوره:
این ترانه به گویش کردی و به صورت تک خوانی اجرا می شود و در بین عشایر ایلام و کرمانشاه رواج دارد.هوره از ترانه های قدیمی است که احتمال می رود موبدان زرتشتی هنگام نیایش در کنار آتشگاه به خواندن متون زرتشتی می پرداخته اند و امروزه به نام هوره خوانده می شود.
در حال حاضر نیز در بین ایلات و عشایر مردان و زنان دور آتش می نشینند و شروع به خواندن هوره می کنند. اشعاری که در هوره خوانده می شود معمولاً ده هجایی و غالباً با مضامین تغزلی و حماسی است.
2-گورانی:ترانه های شاد با مضامین عاشقانه،اجتماعی حماسی است که با موسیقی اجرا می شود.
3-ساریخوانی:ترانه های با آهنگی سوزناک با لهجه لری است که با کمانچه اجرا می شود.مضمون آن عاشقانه است.
4-سیت بیارم:سیت بیارم یا بین عروس مراسم آواز خوانی دسته جمعی است که در جشنهای عروسی خوانده می شود.در کردی این ترانه به هیومیه و در لری به سیت بیارم موسوم می باشد.
5-بزران بزران:ترانه ای است که با گویش کردی و لکی خوانده می شود.با آنکه مضمون ترانه حالت شکایت دارد ولی آهنگ ترانه شاد است.
6-سوزه سوزه:این ترانه که به معنی سبزه با نمک است به گویش کردی و لکی خوانده می شود.
7-کشکل شیرازی:این ترانه به معنای کوچولوی شیرازی است که لهجه لری خوانده می شود.
از شاخص ترین رقص های کردی ایلامی می توان به نمونه های زیر اشاره کرد که با آهنگ ها و مزامین خاص خود اجرا می شوند:چپی-فتای-سه جا الپه ر-سی سما-الپه رگه-شانه شکی
معرفی یک نوازنده دوزله:
علی دوست فلاحتی یکی از معروفترین نوازندگان این ساز در منطقه ایلام می باشد.این هنرمند با صدای سحر آمیز ساز خود،انسان را به یکباره دگرگون می کند.حتی در لحظه اول باز می مانیم که صدایی با این قوت آیا از سازی بدین کوچکی بیرون می آید؟
هر چند که توانایی نوازنده شرط نخست بوده،مهارت و پشتکار و علاقه این هنرمند نیز اهمیت بسزایی در نواختن دوزله را دارد.
علی دوست فلاحتی متولد ایلام در سال 1310 هجری شمسی است و در حال حاضر کارمند بازنشسته محیط زیست می باشد و بیش از 50 سال است که به نواختن دوزله مشغول است.آقای فلاحتی از چگونگی آشنایی خود با ساز دوزله این چنین می گویند:
هنگامی که کودک خردسالی بودم در مراسم جشنی صدای دوزله را شنیدم و به آن علاقه مند شدم هر جا که صدای دوزله می آمد به آنجا می رفتم تا شاید روش نواختن آن را بیاموزم.ایشان بعد از تهیه و ساخت دوزله ای در هر فرصت که صدای دوزله را می شنید به تمرین و نواختن آن آهنگ می پرداختند و بارها آن آهنگ را تکرار می کردند تا به طور کامل آن را فرا می گرفتند.او حتی امروز هم مترصد یادگیری دوزله است و خود می گوید که هنوز بسیاری از چیزها را باید آموخت.آقای فلاحتی در مورد نحوه نواختن دوزله می گوید:
این ساز با نفس نوازنده که مانند مکیدن شیر مادر توسط نوزاد است و اصطلاحاً به آن بادگردان می گویند و حرکت انگشتان و طرز قرار گرفتن آنها روی سوراخها نواخته می شود.در واقع نوازنده در طول زمانی که به نواختن ادامه می دهد ساز را از دهان جدا نکرده و تنها از راه بینی هوا را داخل و خارج می سازد./س
