به گزارش سرويس علمي،‌ پزشكيباشگاه خبرنگاران؛ تجارب اوليه دوران كودكي (كه عبارت است از رشد پيش از زايمان تا 8 سالگي) پايه‌هايي حياتي را براي تمام دوران زندگي بنا مي‌كنند و سرمايه‌گذاري در سال‌هاي اوليه يكي از بزرگ ترين پتانسيل‌ها را براي كاهش بي‌عدالتي‌هاي سلامت درون يك نسل فراهم می‌آورد مزاياي سرمايه‌گذاري براي ارتقا سلامتي در اين دوران عبارت است از سلامتي كودكان خردسال، بهبود سلامتي در سراسر دوران زندگي و بازده اقتصادي به جامعه از طريق كاهش هزينه‌هاي مراقبتي و افزايش بهره‌وري اقتصادي. اثرات يك شروع خوب در زندگي، يعني حمايت مناسب از مادران و فرزندان براي يك عمر باقي مي‌ماند. كندي رشد و ضعف حمايتي مي‌تواند باعث افزايش خطرات جسماني در طول زندگي و كاهش قدرت ادراكات احساسي – عملكردي در دوران بزرگسالي گردد. تكامل كودك از دوران جنيني آغاز مي‌شود و با مراقبت و تغذيه مطلوب در دوران بارداري، فرصت رشد و تكامل مطلوب كودك كه حق طبيعي اوست فراهم مي‌شود. مهم‌ترين دوران تكامل مغزي كودك در دوسال اول زندگي است كه نقش قابل ملاحظه‌اي بر عملكرد ذهني، جسمي، رواني، اجتماعي و ايمني كودك دارد. سن بارداری یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده بقای نوزاد می‌باشد.

سن حاملگي

در سال ١٣۴٠ شمسي سازمان بهداشت جهاني، «سن حاملگي» را به‌عنوان معياري براي تعريف نوزادان زودرس معرفي کرد. طبق نظر اين سازمان، زايمان پره ترم به زايماني اطلاق مي‌شود که جنين پس از ٢٠ هفتگي کامل بارداري و قبل از تکميل ٣٧ هفتگي بارداري متولد شود. نوزادي که حاصل چنين زايماني باشد زودرس بوده و مشکلاتي، حيات وي را تحت تأثير قرار مي‌دهند. از علل اصلی مرگ و میر نوزادان در کشورهای پیشرفته، زايمان زودرس (پره ترم) بوده است. نوزادان به‌دلایل مختلف در معرض خطرهاي بيشتري براي عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت، از جمله ناتواني جسمي و تکامل ذهني هستند. در 2 سال اول زندگی نوزاد نارس احتمالا از نظر رشدی نسبت به نوزاد ترم (رسیده) هم سن خود، عقب‌ماندگي جسمی دارد، اما انتظار بر اين است که این نوزاد نیز همان توالي شاخص‌هاي رشدي هر کودک ديگري را بگذراند. اين تاخير در رشد نوزاد نارس در حدود ۲ سالگي به تدريج جبران خواهد شد و هنگامي که کودک به سنين پيش از مدرسه رسيد، ۲ تا ۴ ماه تفاوت از لحاظ سن يا رشد مشکلي براي کودک در ميان هم سالانش ايجاد نمي‌کند. اما باید در مورد اختلالات یادگیری در ایشان، هوشیار بود زیرا این اختلالات، که ناشی از نارسی است، در سال‌های اولیه مدرسه خود را نشان می‌دهند. زايمان زودرس يك حادثه جدي برای مادر و نوزاد بوده و در 5-10% از حاملگي‌ها رخ می‌دهد. اما شيوع آن بسته به جمعيت‌هاي مختلف و وضعيت اقتصادي و اجتماعي در جوامع مختلف متفاوت مي‌باشد. اما با همين ميزان شيوع به‌عنوان عامل دو سوم از مرگ و ميرهاي دوران بارداری و نوزادی شناخته مي‌شود.

علل تولد نوزاد نارس

علل تولد نوزاد نارس چند عاملي بوده و شامل واكنش‌هاي متقابل پيچيدهاي بين عوامل جنيني، رحمي و مادري است. مانند مشکلات جفتی، بارداري دوقلو يا بيشتر، عفونت در مادر، مشکلات رحم يا گردن رحم، مصرف الکل، سیگار، مواد مخدر، داروهاي غيرمجاز حين بارداري و سبک زندگی مادر می‌باشد. این فاکتورها از طریق مکانیسم‌های مختلف نظیر کاهش خو‌ن‌رسانی رحمی- جفتی، ناتوانی رحم در نگهداری جنین به علت‌هایی مانند اختلالات دهانه رحم، مشكلات ساختاري رحم، پارگی پیش از موعد پرده‌های جنینی (که می‌توانند به علل مانند عفونت‌های دوران بارداری و ضربه‌های فیزیکی باشد)، شغل مادر (به‌دلیل بلند کردن اجسام سنگین، تماس با مواد شیمیایی و...)، عدم دریافت مراقبت کافی در دوران بارداری و..... ایجاد شود. بررسی هر یک از این علل و مکانیسم‌های مربوطه نیازمند صرف وقت بسیار می‌باشد که در این محدوده نمی‌گنجد.

عوارض و مشکلا ت نوزادان نارس

زایمان زودرس و نارسی نوزاد یکی از مشکلات عمده بهداشتی محسوب می‌شود و از شایع‌ترین علل مرگ‌های نوزادی است. این نوزادان در معرض عوارض زیادی از جمله سندرم زجر تنفسی، بیماری‌های مزمن ریوی، خونریزی داخل بطنی مغزي، عوارض ذهنی و عصبی درازمدت، آنتروکولیت نکروزان (يك بيماري گوارشي) و اختلال تکامل حسی- عصبی قرار دارند. این نوزادان بدلیل عدم کارایی و تکامل سیستم‌های بدن دچار رنگ پریدگی، مشکلات تنفسی، تشنج، ناتوانی در تغذیه، زردی و... شوند لذا این نوزادان نیازمند توجه بیشتری می‌باشند.

درمان

نوزادان نارسي که به واحد مراقبت‌هاي ويژه نوزادان(NICU) منتقل مي‌شوند به دقت از لحاظ عفونت و تغييرات در تنفس و ضربان قلب تحت مراقبت قرار مي‌گيرند. تا زماني که اين نوزادان نتوانند درجه حرارت بدن‌شان را حفظ کنند، در انکوباتور (تخت‌هاي مخصوصي برای گرم نگهداشتن، اکسیژن‌رسانی و...) تحت مراقبت قرار می‌گیرند. این نوزادان در صورتی‌که منع تغذیه از را دهان را نداشته باشند، می‌توانند تغذیه با شیر مادر را شروع کنند. اما در این نوزادان بدلیل ضعف و ناتوانی نوزاد، مدت زمان شیردهی طولانی‌تر بوده و نیازمند صبر و حوصله مادر می‌باشد. برای این نوزادان توصیه می‌شود که مادر نوزاد را حتی در زمانی که تغذیه دهانی انجام نمی‌شود در آغوش گرفته یا حداقل تماس پوستی با او داشته باشد. هرچه تماس پوستی بین مادر و نوزاد بیشتر باشد، منجر به آرامش در کودک گشته که باعث ثبات علائم حیاتی نوزاد می‌شود. تحقیقات بسیاری بیانگر این مطلب بوده‌اند که لمس نوزاد توسط مادر باعث تنظیم ضربان قلب و تنفس و آرامش نوزاد می‌شود. در شرایطي که نوزاد قادر به تغذیه دهانی نباشد معمولا از راه لوله بيني يا تزريق داخل وريدي تغذيه مي‌شوند. تغذيه از راه لوله تا زماني که نوزاد آنقدر بالغ شود که بتواند نفس بکشد، بمکد و ببلعد و از راه پستان يا بطري تغذيه شود، ادامه پيدا مي‌کند. نوزادان بسيار نارس و بيمار بسته به مشکلات پزشکي‌شان نياز به درمان اختصاصي دارند. نوزاداني که نياز به کمک براي تنفس دارند را زير اکسيژن یا ونتيلاتور (دستگاهی که به ورود و خروج هوا به ريه‌ها کمک مي‌کند) قرار مي‌دهند. درمان‌هاي دارويي و جراحي بسته به وضعيت نوزاد ممکن است لازم باشد.

پس از ترخیص از بیمارستان

این نوزادان در مقایسه با نوزادان رسیده و ترم، تعداد دفعات بیداری بیشتری داشته، لذا در این مورد نگران نباشید، بدلیل ضعف جسمانی که دارند، نیازمند صبر و حوصله بیشتری برای تغذیه می‌باشند و لذا ممکن مادر مجبور شود حتی ساعت‌ها برای تغذیه او وقت بگذارد. این نوزادان بسيار ساده‌تر از نوزادان هم سن و سال خود، بيمار مي‌شوند. بنابراین نیازمند توجه و مراقبت بیشتر می‌باشند. بهتر است که برای معاينات دوره‌اي و واکسيناسيون منظم با مراکز بهداشتی یا پزشک خود در ارتباط منظم باشید.این نوزاد در خطر سندرم مرگ ناگهانی بیشتر از سایر نوزادان قرار دارند، بنابراين مراقب باشيد که نوزاد روي شکمش نخوابد. اين کار احتمال بروز اين نشانگان را کاهش مي‌دهد.

پیشنهادات

یک‌ سری از عوامل بروز زایمان زودرس و نارسی نوزاد براحتی توسط مادر قابل کنترل و پیشگیری می‌باشند. به طور مثال سبک زندگی مادر که شامل تغذیه، فعالیت‌های فیزیکی، مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، کنترل استرس، مراقبت از خود، شغل می‌باشد، از جمله عواملی است كه مي‌شود بيشترين تغييرات را بر روي آن اعمال كرد. به طور مثال ترک سیگار، الکل و مواد مخدر، کاهش فعالیت‌های شدید فیزیکی، بلند نکردن اجسام سنگین و... همه این موارد ذکر شده به وسيله تركيبي از تلاش‌ها براي افزايش آگاهي، تغيير رفتار و ايجاد محيط‌هاي سالم بهداشتي قابل حصول است همچنين با توجه به اهميت زايمان زودرس و متفاوت بودن سبك زندگي در جوامع مختلف اصلاح عوامل خطر مرتبط با زايمان زودرس در سبك زندگي زنان حامله در جامعه ضرورت دارد./ح

منبع ماهنامه كودك سالم