به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ارومیه؛معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی و پژوهشگر مردم شناسی استان در این باره می گوید: يكي از آيين هاي منطقه اي (حوزه فرهنگي ترك زبانان در استان هاي آذربايجان غربي، شرقي، اردبيل و... است كه معمولاً ما بين دو چهارشنبه آخر سال و به استناد روايات محلي هم پس از تحويل سال انجام مي شده است، با توجه به نزدیکی اجرای آن به ایام نوروز، می توان گفت که اجرای آن بی مناسبت با فرا رسیدن ایام خجسته نوروز نبوده است.

حسن سپهر فر ادامه داد: هر چند مي توان كاركردهاي ديگري نيز بر آن مترتب شد. چه بسا که این رسم، در حوزه های فرهنگی استان هاي آذربایجان شرقی و اردبیل نیز به توجه به مضامين اشعار آن به لحاظ فرا رسیدن نوروز برگزار می شده است.

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

سیزین بو تازه ایلیز موبارک

سال نو برای شما مبارک باشد

آیوز ایلیز هفته ز گونوز موبارک

ماه و سال و هفته و روزتان مبارک

وی اضافه می کند: علیرغم این، اشعاری که تکم چی های حوزه ی آذربایجان غربی در ارتباط با این رسم می خواندند، با توجه به محتوای مفاهیم آن ها كاركرد موضوع را تا حدودی به جوامع دامداری نزدیک تر می کند.

سپهر فر با اشاره به اینکه تکم چی ها معمولا" دو نفر از اقشار پایین جامعه مي شدند، توضیح می دهد: این افراد، گاهی از ساکنان خود روستا و گاهی نیز از سایر روستاهاي در محل حضور پیدا کرده و به اجرای رسم می پرداختند.

این کارشناس می افزاید: تکم چی ها به طور نمادین بزی را از جنس پارچه يا قطعات چوبی ساخته و پوست بزغاله ای سياه رنگ (مخصوص حوزه ترك زبانان آذربايجان غربي) را هم بر روی آن کشیده و دو شاخ نیز بر سرش تعبیه می کردند. پارچه اي سرخ رنگ نيز بر روي كمر آن مي انداختند. از زير شكم دسته اي چوبي بر آن تعبيه كرده و آن را از سوراخ تخته مستطيل شكل عبور داده و در نتیجه، امکان حرکت و رقصاندن آن برای تکم چی میسر می شد.

مسئول بخش مردم شناسی ادامه می دهد: تکم چی به اتفاق همراه خود (توربا چَكن/ توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده، شروع به اجرای مراسم می کرد. روستايیان و بچه ها دنبال آن ها به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می گشتند. تکم چی در حالی که بز نمادين چوبین (تَکَه) را مي رقصاند. صدای زنگوله و اصابت پاهاي ثابت آن به سطح تخته همراه با سرودن اشعار دلنشین، حالت خاصی به نحوه اجرای این مراسم می داد. اشعاری مانند نمونه های زیر که در نقاط مختلف (استان آذربايجان غربي) تقریبا" دارای صورت های مشابهی است.

بو تَکَه آختا تَکَه (این بز، بز نر اخته شده است)

بوینوندا وار نوخدا تَکه (ریسمانی بر گردن دارد)

قیرچا قیرچا چَپیش لر (بزهای کوچولو کوچولو)

یاوشانین باشین دیش لَر (سر یاوشان (1) را به دندان می گیرد)

گئدر یایلاخدا اوتلار (تکه برای چریدن به ییلاق می رود)

گَلَر آراندان قیشلار (و برای قشلاق به آران(2) می آید)

یاخچی اولار قویونون آغی (میشی که از نوع سفید باشد بهتر است)

گئدر دولانیر داغی (برای گردش به کوه می رود)

قاری لار توتار یاغی (پیرزنان روغن می گیرند)

گَلین لَر یی یر قویماغی (عروس خانم ها کاچی می خورند)

ایللاه کی قیقاناغی (خصوصا" خاگینه اش را)

و...

يا در نمونه اي ديگر تكم چي مي گويد:

بو تکه اویون ائلر (این بز نر می رقصد)

قوردوینان اویون ائلر (با گرگ می رقصد)

ییغار آرانین (گيلانين) دویوسون (برنج گرمسیر (گيلان) را جمع می کند)

چوبانین تویون ائلر (عروسی چوپانش را می گیرد) با شماره

تکَه گَلدی هاوادان (تکه از آسمان آمد)

بیر دونی وار یِئل گاوادان (پیراهنی دارد که چون باد تکان می خورد)

خانیم تکه نین پایین گَتیر (خانم جان سهم تکه را بیاور)

خانیم ائوین اولسون آوادان (الهی که خانه آباد شوی)

سپهر فر با اشاره به اینکه تکم چی ها با خواندن این اشعار به نوبت مقابل یک یک منازل می ایستادند و کدبانوی منزل در را بر روی آن ها می گشود، تصریح می کند: طبق رسم معمول مقداری قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و... به ایشان داده و راهی شان می کردند. نهایتا" مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب براي مدتي مایحتاج خود را تامین می کردند.

وی می گوید: اگر چه این رسم در ایام نزدیک به نوروز اجرا می شد، اما به نظر مضامین ابیات سروده شده در آن، خصوصاً در آذربايجان غربي توصیف کننده زندگی با مبنای معیشت دامداری است، چرا که رسم یاد شده اغلب در جوامعی که مبنای معیشت آن ها بر پایه دامداری است بیشتر اجرا می شد تا جوامع کشاورزی.

سپهرفر ادامه می دهد: با این حال شاید بتوان گفت، همزمانی این رسم با نزدیک شدن به ایام نوروز و اجرای آن در (اسفند ماه) و يا اوايل سال نو به منظور زایش دوباره طبیعت، برکت آوری و در نهایت جمع آوری آذوقه توسط این اشخاص و به نوعي پيشواز از نوروز برای ادامه حيات و زندگی در روزهای آینده سال بی ارتباط نباشد.

وی در پایان می گوید: اين رسم در همايش شوراي عالي ثبت ميراث فرهنگي كشور در اوايل سال 1390 با شماره 30 در رديف فهرست ميراث معنوي ناملموس به صورت منطقه اي به ثبت رسيد كه حفظ و احيا آن از وظايف ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري است./س