باشگاه خبرنگاران -

سابقه انجمن هاي اسلامي در دانشگاه ها و مراكز آموزش عالي به دهه 1320-1330 باز مي گردد در آن سال ها جو حاكم بر دانشگاه ها به شدت از فضاي چپ حاكم بر جهان يعني گرايش ماركيستي- كيونيستي متاثر بود، جمعي از دانشجويان و استادان مسلمان به تاسيس انجمن اسلامي در دانشگاه ها اقدام كردند تا ضمن تبلغ اسلام، از گسترش حرام كيونيستي و فرهنگ الحادي در فضاي آموزشي و دانشگاهي جلوگيري كنند.

مهندس مهدي بازرگان، دكتر يدالله سبحاني، دكتر مصطفي چمران و دكتر عباس شيباني را بي ترديد بايد از پيشگامان و بنيان گذاران اوليه انجمن هاي اسلامي در دانشگاه ها دانست.

بعد از انقلاب اسلامي جنبش دانشجويي با درك درست از اوضاع حاكم بر بازتعريف نقش خود پرداخت. جنبش دانشجويي اصيل كه پيكره اصلي آن را دانشجويان مسلمان و انقلابي تشكيل مي دادند با تحليل درست از زمينه ها پيدايش جنبش دانشجويي و اين كه انقلاب اسلامي همزمان استبداد داخلي (رژيم شاه و دربار) و استعمار خارجي (امپرياليسم غرب و شرق) را بيرون راند و استقلال واقعي را جايگزين آن كرد بلافاصله به باز مهندسي جنبش دانشجويي پراداخت جنبش دانشجويي در شرايط حساس و خطير انقلاب با گفتمان دفاع از انقلاب و نظام، پاسداري از دستاوردهاي انقلاب مبارزه با امپرياليسم شرق و غرب در عرصه سياسي كشور وارد شد.

با تعطيلي دانشگاه ها متقاقب انقلاب فرهنگي، دانشجويان مسلمان و انقلابي در سپاه پاسداران و جهاد سازندگي نقش اصلي خود را ايفا كردند و افزون بر آن در مبارزه با امپرياليسم درنگ جايز نمي دانستند اقدام انقلابي دانشجويان مسلمان پيرو خط امام (ره) در 13 آبان در تسخير سفارت آمريكا در ايران، جنبش دانشجويي مسلمان را ضد امپرياليستي ترين جريان دانشجويي در ايران آن روز معرفي كرد. اين تهديدات به علاوه بر رهنمود امام خميني خطاب به دانشجويان كه برويد بين خودتان تحكيم وحدت كنيد؛ زمينه شكل گيري دفتر تحكيم وحدت يا همان انجمن هاي اسلامي دانشجويان را فراهم ساخت.

دفتر تحكيم وحدت در آن سال ها نماينده رسمي، تاثير گزار و فراگير دانشجويي در كشور محسوب مي شد كه در عرصه هاي سياسي نقش آفرين بود.

كه در يك نگاه كلي بايد گفت: جنش دانشجويي سه دهه از انقلاب را با سه گفتمان و رويكرد متفاوت سپري كرده است دوره اول 1360 تا 1367، گفتمان عدالتخواهانه، موضع چپ گرايانه، در رويكرد ايدوئولوژيك بود نماينده رسمي و سخن گوي اصلي جنبش همان دفتر تحكيم وحدت بود.

اما دوره دوم كه از سال 1367 آغاز و در خرداد 1376 خاتمه مي يابد از موضع چپ گرايانه رويكرد ايدئولوژيك به شدت كاسته شد اما گرايش هاي انتقادي به حكومت و علاقه مندي به مسائل صنفي افزايش مي يابد.

در اين دوره آرمان جنش دانشجويي عمدتا طول عدالت طلبي،‌قانون گرايي و آزادي خواهي تمركز مي يابد انتقاد از سياست هاي دولتي به ويژه در زمينه تعديل اقتصادي گرفتن وام خارجي و همكاري با دولت هاي غربي از يك سو و انتقاد از گسترش طبقاتي و تجمل گرايي محور فعاليت هاي جنبش دانشجويي است دفتر تحكيم وحدت در اين دوره آشكار از مواضع مجمع روحانيون مبارز حمايت مي كند.

در اين دوره فاصله گيري جنبش دانشجويي با رخدادهاي سياسي كشور به ويژه انتخابات بيش از پيش آشكار شد و رويكرد انفعال و كناره گيري از مشاركت در انتخابات به ويژه مجلس شوراي ا سلامي دوره چهارم و پنجم را مشاهده مي كنيم.

البته در اين دوران سخن گويان و نمايندگان ديگري وارد عرصه فعاليت دانشجويي مي شوند واعضا سيطره دفتر تحكيم وحدت شكسته مي شود.

جامعه اسلامي دانشجويان، بسيج دانشجويي، تشكل دانشجويي با رهبري طيرزديِ، سه تشكل دانشجويي هستند كه در اين دوره پا بر عرصه حيات سياسي مي گذارند هر يك به سهم خود نقش آفريني مي كنند اما بي شك تشكل دانشجويي كه حشمت الله طبرزدي بر راه انداخته بود نقش ويژه اي در شكستن سيطره دفتر تحكيم وحدت داشت و حامي بزرگي براي حاكميت و دولت بود براي نخستين بار همين تشكل و نشريه آن بود كه از واژه امام خامنه اي و آيت الله هاشمي رفسنجاني استفاده مي كرد اما زماني نگذشت كه به دليل تفكر التقاطي و و رقبي راديكالي اين تشكل در برابر حاكميت ودولت ايستاد و سر از زندان در آورد.

اما بي ترديددوره سوم كه از 1376 تا 1384 ادامه داشت را بايد دوره نقش آفريني بزرگ جنبش دانشجويي در عرصه سياسي و انتخابات بر شمرد چرا كه تاثير بسزايي بر روي كار آمدن خاتمي داشت.

واقعيت آن ست كه دفتر تحكيم در اين دوره كه شباهت هايي با دوره اول در سال هاي آغازين انقلاب داشت در همراهي و تفكر با جريان اصلاحات در دانشگاه ها و سراسر كشور برگزار شدمرهون برنام ريزي و كار تشكيلاتي گسترده دفتر تحكيم بود اندكي صبر ظفر نزديك است شعار انتخاباتي تحكيم خطاب به هموطنان در شوراها مجلس و رياست جمهوري بود اما آن چه كه پاشنه آشيل دفتر تحكيم وحدت در اين دوره شده همانا راديكاليسم افراطي گري سياست زدگي مفرط بود اين 2 مولفد انهار طلبي و تماميت خواهي به همراه استبدادي براي تشكل دانشجويي كه بزرگترين ويژگي آن پذيرش در قالب رفاقت طراراد همكاري است تير خلاصي بر آن بود به خصوص هنگامي كه جوانان جوياي نام تحكيم،‌خواهان برخورداري و سهم در قدرت شوند تئوريس دوم خرداد جنبش دانشجويي را جوان دچار پراكنده كاري و دنباله روي ساير جنبش هاي اجتماعي معرفي كرد سرخوردگي و انفعال تمام پيكر دفتر تحكيم وحدت را فرا گرفت و از اين پس بودكه انشعاب در انشعاب انزوا طلبي و از همه بدتر گفتمان سكولار و رويكرد مخالفت با نظام لايه اي از تحكيم را در بر مي گرفت و جنبش دانشجويي با محوريت دفتر تحكيم وحدت پس از رفع قرن تلاش به نقطه اي كه نبايد مي رسيد، رسيد.

انشعاب در دفتر تحكيم وحدت

اولين انشعابي و جدايي در سال 1365 با عنوان جامه اسلامي دانشجويان صورت گرفت اين تشكل با گرايش به مجموعه جرريان راست ملحق شد و سال ها در جبهه پيروان خط امام و رهبري با جامعه روحانيت مبارز تهران عمل مي ك رد بر فعاليت پرداخت.
پس از آن در سال 1378 بسيج دانشجويي نيز به تشكيل دانشجويي اضافه شد اين تشكل با داعيه نگرش فرا جهاني پا بر عرصه وجود گذاشت سال 1377 انشعاب ديگري در تشكل هاي دانشجويي صورت گرفت كه خود رادولتي اتحاديه انجمن هاي اسلامي دانشجويان مستقل ناميده بودند.

انشقاق در دفتر تحكيم وحدت به اين جا ختم نشد در سال 1380 تعدادي از انجمن هاي اسلامي دانشجويان طي نشستي در دانشگاه گيلان به برگزاري انتخابات پرداختند البته اين بار انشعاب نه در قالب يك اتحاديه جديد كه به نام طيف شيراز دفتر تحكيم وحدت معروف شد كه اكثر نيروهاي مذهبي اين دفتر را شكل مي داد تعدادي از دانشگاه هاي شركت كننده در اين نشست شامل دانشگاه هاي شيراز، تبريز، گيلان، مازندران، مشهد، قزوين و ؟؟‌شاهرود بودند.

در مقابل باقي مانده دفاتر كه اكثريت را نيز تشكيل مي دادند طي نشستي در دانشگاه علامه طباطبايي انتخابات برگزار كرده و به طيف علامه دفتر تحكيم وحدت معروف شوند طيف علامه تحكيم ابتدا به 2 فراكسيون سنتي مدرن تقسيم شد كه صبغه اصلي سنتي ها، مولفد مذهبي كه بعداز چرايي طيف شيراز اين نيروهاي مذهبي در اقليت قرار گرفته بودند و صبغه فراكسيون مدرن بيشتر سكولار بود از دانشگاه هاي عضو فراكسيون سنتي مي توان به دانشگاه هاي تهران،‌و علوم پزشكي تهران، تربيت مدرس، شهيد بهشتي، گرگان، علوم پزشكي يزد اشاره كرد.
دانشگاه هايي مانند علم و صنعت، امير كبير، شريف خواجه نصر الدين طوسي، صنعتي اصفهان، تربيت معلم و علامه طباطبايي نيز در فراكسيون مدرن قرار گرفتند از دل خور اين فراكسيون فراكسيون جديدي به نام دموكراسي خواه ملي شكل گرفت سنتي ها به روشنگري تغيير نام دادند وتركيب جديد طيف علامه در قالب سه فراكسيون روشنگري، مدرن و دموكراسي خواه ملي شكل گرفت.
از مهمترين اين موارد به دانشگاه شيراز اشاره كرد كه بعد از عبور از طيف شيراز فراكسيون مدرن علامه پيوست و پس از چندي كشمكش و تعليق منحل اعلام شد تا اينكه اخيرا انجمن اسلامي دانشجويان مستقل اين دانشگاه با حذف نام مستقل عهده دار نمايندگي تحكيم شدند يا در دانشگاه صنعتي اصفهان كه بعد از خروج از فراكسيون مدرن علامه بر فراكسيون دموكراسي خواه ملي پيوستند.
همچنين مي توان به دانشگاه تبريز و علوم پزشكي تبريز اشاره كرد كه ابتدا خبر طيف شيراز بود و بعداز همه طيف ها ا علام استقلال كرد و خارج شد مدتي بعد انجمن 2 دانشگاه از هم جدا شدند و در انتها به دليل اختلاف بر سر كانديداهاي انتخابات رياست جمهوري 1384 چند پاره شد و تركيبي از نيروهاي سنتي پان ترك ومدرن در آن به كشمكش مشغولند.
از ديگر موارد مي توان به دانشگاه علم صنعت الزهرا و مشهد اشاره كرد كه اين طيف هاي مختلف غوطه مي خورد و كار كرد خود را از ست داده است.
در تمام اين موارد يك مثال خاص نيز وجود داشت و آن انجمن اسلامي داشجويان دانشگاه تهران و علوم پزشكي تهران بود كه يك اقليت فراكسيون به نام طيف دموكراسي خواه در سال 1382 در آن شكل گرفته بود اين طيف ربطي بر فراكسيون دموكراسي خواه ملي نداشت و بيشتر سمپات طيف درون علامه محسوب مي شد، اين طيف اكثريت طي يك فرايند 2 ساله و با رخداد جالش هايي چند موفق شد يكپارچگي خود را بدست آورده و صبغه چپ مذهبي خود را حفظ نمايد.

عملكرد دفتر تحكيم وحدت

از سال 1373 و با فعال شدن گروهي از دانشجويان به رهبري حشمت الله طبرزدي فعاليت هايي را باديد انتقادي نسبت به نظام آغاز شد فعاليت هاي انجمن اسلامي ها بالاخص در دانشگاه امير كبير و با نفوذ انديشه هاي دكتر سروش وارد مرحله جديدي شد و در نهايت با گسترش آن وفتر تحكيم وحدت با نوعي تناقض مواجه شد چون از طرفي توجيه گر سياست هاي دولت خاتمي بود و از طرفي ديد انتقادي خود را حفظ مي كرد در اين زمان تحكيم يكي از گروههاي ائتلاف دوم خرداد بود و اكثر برنامه هايشان با نظر چهره هاي اصلاح طلب و تفكران دوم خردادي بود.

سال 1378 و بعد از ماجراي 18 تير رفته رفته تحكيم آمادگي تبديل شدن به يك اپوزيسيون مستقل داخلي را پيدا كرد در سال 9 بخشي از تحكيم از اصلاح طلبان و دولت خاتمي و حزب مشاركت جدا شد و شعار عبور از خاتمي و درخواست همه پرسي را مطرح كردند وضعيت جديد با ورود نيروهاي جديد به شوراي مركزي تحكيم مانند علي افشاري، عبدالله موممني، اكبر عطري، رضا دلبري و مهدي اميني زاده ايجاد شد و گروهي كه به اصلاحات در چارچوب نظام و قانون اساسي فعلي معتقد بودند از تحكيم خارج شدند و طيف علامه بر عنوان دفتر تحكيم در محافل سياسي مطرح شد اما احزاب اصلاح طلب بالاخص مشاركت و مجاهدين انقلاب كه به شدت به جريان هاي دانشجويي نياز داشتند شروع به دخالت در طيف علامه كرده و در نهايت با حمايت انجمن هميشه سنتي دانشگاه تهران تواستند عده معدودي از طيف علامه دانشگاه تهران، شهيد بهشتي، تربيت مدرس علوم پزشكي يزد، گرگان رازي كرمانشاه را جدا كنند اين چند دانشگاه در مقابل بيش از 30 دانشگاه اصلي فراكسيوني به نام فراكسيون روشنگري ايجادكردند و بقيه (اكثريت) به فراكسيون مدرن شهرت يافتند به هنگام انتخابات نهمين دوره رياست جمهوري فراكسيون مدرن طيف علامه انتخابات را به علت بن بست رسيدن ا صلاحات در انتخابات تحريم كرد فراكسيون روشنگري كه از قبل براي اين انتخابات آماده شده بود به رهبري مجيد حاجي بابايي از همين حمايت كرد.

آن چه درباره دفتر تحكيم وحدت بايد گفت آن است كه تشكلي كه در سال 1359 توسط دانشجويان تسخير كننده سفارت آمريكا وبه منظور سازماندهي و كادر سازي دانشجويان مذهبي براي رويارويي با تفكرات چپ و التقاطي آغاز به كار كرده بود بدليل فاصله گيري از فلسفه وجودي اوليه دگرويسي در انديشه ها و باورها جا به جاي نسل ها در مديريت جنبش دانشجويي فراز و فرودهايي زيادي كردهاست./ر