بازگشت آمریکا به خزر؛ تهدیدی برای چین، روسیه و ایران

باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - واشنگتن باید به منطقه خزر توجهی بیش از گذشته داشته باشد؛ جایی که رقابت ژئوپلیتیکی قدرت‌های بزرگ هر روز پررنگ‌تر می‌شود. به گزارش نشنال اینترست، انتصاب یک فرستاده ویژه ریاست‌جمهوری برای دریای خزر می‌تواند گامی کلیدی در تقویت نقش آمریکا در این منطقه و مهار نفوذ فزاینده چین، روسیه و ایران باشد—و همچنین به این تصور پایان دهد که آمریکا این منطقه را تنها در حاشیه سیاست خارجی خود می‌بیند.

نشنال اینترست با یادآوری سخنان «رابرت کاپلان» می‌نویسد: «نقشه درست، افق دید استراتژیک ایجاد می‌کند» و نقشه دریای خزر، امروز به خوبی رقابت‌های شدید میان بازیگران بزرگ را نمایش می‌دهد. بر اساس این گزارش، چین از طریق آسیای مرکزی و با گذر از خزر، در تلاش برای نفوذ به اروپا است؛ روسیه با تکیه بر متحدان معاهده‌ای خود—قزاقستان و قرقیزستان—تحریم‌ها را دور می‌زند؛ و ایران تضعیف‌شده نیز همزمان با همکاری با مسکو، می‌کوشد پیوندهای اقتصادی و سیاسی خود در منطقه را حفظ کند و مانع از توسعه بازیگران ساحلی دریای خزر شود.

در چنین شرایطی، سیاست‌گذاری آمریکا در منطقه همچنان پراکنده و ناکارآمد باقی مانده است. اختلافات نهادی بین وزارت خارجه، پنتاگون و شورای امنیت ملی باعث شده انسجام استراتژیک در تعامل با منطقه شکل نگیرد. نمونه روشن این موضوع، قفقاز جنوبی است. جایی که ارمنستان خواستار فاصله‌گیری از روسیه و ایران است، اما واشنگتن تاکنون فرصت‌های این تغییر رویکرد را جدی نگرفته است. از سوی دیگر، گرجستان نیز با چالش نفوذ نرم کرملین از طریق دستکاری انتخاباتی و نفوذ نهادی مواجه است—همان مسیری که پوتین در اوکراین با نیروی نظامی دنبال می‌کند.

نشنال اینترست همچنین نقش راهبردی آذربایجان را برجسته می‌کند؛ کشوری با اکثریت شیعه و متحد اسرائیل که نقشی کلیدی در کاهش وابستگی اروپا به انرژی روسیه ایفا می‌کند. در شرق خزر نیز جمهوری‌های سابق شوروی، که تحت پوشش اداره امور آسیای جنوبی و مرکزی در وزارت خارجه آمریکا قرار دارند، همچنان در سایه اولویت‌های واشنگتن در هند و بحران‌های همیشگی در پاکستان و افغانستان قرار گرفته‌اند.

در این گزارش تأکید شده که یک فرستاده ویژه ریاست‌جمهوری می‌تواند این موانع بوروکراتیک را کنار زده و تمرکز تازه‌ای به منطقه بیاورد—در زمانی که رقابت با چین، روسیه و ایران به اوج خود رسیده است. به گفته تحلیل‌گران نشنال اینترست، رهبران کشورهای ساحلی خزر بیشتر مایل به تعامل با نمایندگان عالی‌رتبه‌اند و مقامات سفارت‌خانه‌ای را فاقد وزن سیاسی کافی برای شکل‌دادن به سیاست‌ها می‌دانند. چنین فرستاده‌ای می‌تواند در نشست‌های منطقه‌ای، با دسترسی و نفوذی فراتر از دیپلمات‌های معمول، منافع آمریکا را نمایندگی کند.

نشنال اینترست همچنین به ناهماهنگی رفتاری واشنگتن در منطقه اشاره دارد: «رهبران منطقه‌ای یک روز درباره اصلاحات دموکراتیک مورد خطاب قرار می‌گیرند، روز دیگر درباره الزامات قراردادهای تجاری، سپس درباره حقوق بشر، و سرانجام تحت فشار قرار می‌گیرند تا دغدغه‌های کشوری دیگر را—که از نگاه آمریکا مهم‌تر است—مقدم بدانند.» نتیجه این رویکرد، سردرگمی و بی‌اعتمادی به سیاست آمریکا بوده است. در مقابل، رهبران خزر با رؤسای جمهور چین، روسیه و ایران دیدارهای مکرر دارند، اما رؤسای جمهور آمریکا معمولاً از این صحنه غایب‌اند.

در پایان، نشنال اینترست هشدار می‌دهد که اگر ایالات متحده می‌خواهد در رقابت با چین، روسیه و ایران جایگاهی واقعی داشته باشد، باید نشان دهد که منطقه خزر را جدی می‌گیرد. انتصاب یک فرستاده ویژه، اقدامی فوری و ضروری برای تحقق این هدف است. دریای خزر بسیار مهم‌تر از آن است که در حاشیه سیاست خارجی آمریکا باقی بماند.