باشگاه خبرنگاران جوان؛ عاشوری - وجود جاذبه‌های طبیعی شامل کوه، دریا، جنگل، مزارع برنج و باغات چای، مناطق کوهستانی و روستا‌های ییلاقی، جاذبه‌های تاریخی متعدد و اماکن مذهبی استان گیلان را به یکی از قطب‌های گردشگری کشور تبدیل کرده است.
در عین حال این استان به دلیل مهاجرت سادات علوی در قرن‌های اولیه ورود اسلام به ایران و اراداتی که گیلانیان به سادات داشتند، به وجود بقاع متبرکه امامزادگان و دوستداران اهل بیت (ع) منور شده است.
در کنار این بقاع متبرکه، وجود آرامگاه‌ها، زیارتگاه‌ها، مساجد، تکایا و حسینیه‌های متعدد در جای جای این استان و مشاهده آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی ویژه مردم گیلان همیشه مورد توجه گردشگران بوده است.
مساجد تاریخی گیلان یکی از این جاذبه‌های دیدنی و زیارتی هستند که با توجه به تقارن تعطیلات نوروزی با ماه مبارک رمضان می‌توانند انتخاب مناسبی برای مسافران و مردم این استان باشند.
ولی جهانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در کتاب «جاذبه‌های تاریخی گیلان» تعدادی از این مکان‌های معنوی را در کنار سایر اماکن مذهبی، بناهای تاریخی و فرهنگی به تفکیک شهرستان‌ها معرفی کرده است.
مسجد شیرخان تالش
مسجد تاریخی شیرخان در فاصله ۴۰ کیلومتری بافت روستای آق اولر قرار دارد. این بنا منزل مسکونی شیرخان پسرعموی رامبد نوه سردار امجد بود که وقف مسجد شد. ساختمان در ۲ طبقه همکف و اول ساخته شده است و مصالح آن سنگ، ملات گل و خشت است.
بنا دارای کلاف کش‌های عمودی و افقی است. روکش آن کاهگل است و در قسمت‌های شرقی آن تکه‌هایی از گچ بری دیده می‌شود. خانه تاریخی شیرخان با عنوان «مسجد آق اولر» به شماره ۳۳۶۶ و در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ هجری شمسی در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.
روستای ییلاقی آق اولر در ارتفاعات شهرستان تالش در غرب استان گیلان قرار دارد.
مسجد صفی رشت
این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد تاریخی رشت است که در خیابان بحرالعلوم حوالی بازار سنتی این شهر قرار دارد. این مسجد به نام‌های «مسجد سفید» و «مسجد شهیدیه» نیز در نزد عموم مردم مشهور است.
حسن‌بیگ روملو (مورخ) این مسجد را «مسجد سفید» خوانده است و می‌نویسد که شاه اسماعیل هنگام فرار از اردبیل به گیلان آمده و چند شب نزدیک این مسجد اتراق کرده است. این احتمال وجود دارد که پس از کشته شدن محمدباقر میرزا معروف به «شاه صفی» در جوار این مسجد نام «سفید» به مرور زمان به «صفی» تبدیل شده باشد.
مسجد صفی گلدسته‌ای هشت گوش و منفرد دارد. این مسجد همچنین دارای نقشه‌ای مربع شکل است؛ طول آن ۲۳ و عرض آن ۱۱ متر است. سرستون‌ها با گچ بری‌های پر کار به نقش گل بوته و ازاره (روکش پای دیوار) ستون‌ها با کاشی‌های چهارگوش منقوش آراسته شده‌اند. محراب مسجد سراسر گچ بری و اطراف آن با کاشی کاری‌های زیبا مزین شده است.
بر کاشی‌ها آیاتی از قرآن کریم به چشم می‌خورند. بر یکی از کاشی‌های سمت راست محراب تاریخ جدید بنای مسجد یعنی ۱۳۴۶ هجری قمری دیده می‌شود. بر هلال سر در ورودی مسجد پس از آیات قرآنی به اسم حاجی یوسف کاشی ساز و تاریخ ۱۳۴۴ هجری قمری بر می‌خوریم.
مسجد بادی الله رشت
این مسجد در کنار یکی از گذرگاه‌های شهر و در جوار بافت قدیمی بازار رشت قرار دارد. با توجه به اینکه این بنا در کنار گورستان «بادی الله» احداث شده بود لذا نامش را از آن اقتباس کردند.
در سال‌های اخیر بر اثر طرح‌های عمرانی شهری و احداث خیابان‌های جدید این بنا در بر اصلی خیابان شهید مطهری رشت قرار گرفته است. از ویژگی‌های آن می‌شود به فرم معماری، نمای سیمان بری زیبا، گنبد و گلدسته قدیمی آن اشاره کرد.
مسجد مستوفی رشت
این مسجد تاریخی مربوط به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار است که در منطقه بادی الله شهر رشت است. مسجد تاریخی مستوفی رشت در تاریخ ۲۲ آبان ماه ۱۳۸۶ هجری شمسی به شماره ۲۰۲۷۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این بنا در سال ۱۲۴۴ هجری قمری از سوی میرزا طاهر مستوفی احداث و در دوره‌های بعد از سوی حاج شیخ مهدی لاکانی تعمیر و مرمت شده است و در فواصل سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶ هجری شمسی بخشی از ایوان، سقف بنا دوباره از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرمت شده است.
مسجد جامع جورشر لشت نشا
این مسجد در فاصله ۳۲ کیلومتری شمال شرقی رشت و در شهر لشت نشا قرار دارد. مسجد جامع جورشر در ۲ طبقه از آجر، گل رس و ملات ساروج و آهک ساخته شده است. دیوار‌های داخلی مسجد با گچ سفیدکاری شده‌اند و برای مسقف کردن آن از تیر‌های چوبی استفاده کرده‌اند. طول بنا ۲۲ و عرض آن ۱۸.۴۰ متر است. بار طبقات بالا بر ۴ جرز قرار دارد. سقف بر ۴ ستون چوبی قطور با تزیینات لاچ لنگری قرار دارد.
فضای داخلی بنا ساده و گچ اندود است، اما پنجره‌های طبقه پایین و بالا، مشبک و فضای مشبک‌ها با شیشه‌های رنگی پر شده است. این بنای تاریخی که جزء بناهای عام المنفعه است، در ۲ اشکوب و با دیوار‌های باربر آجری سرخ رنگ و با چهار شیب شیروانی، دارای ویژگی ارزشمند معماری مخصوص مناطق بارانی شمال کشور به عنوان اثری فرهنگی، مذهبی و تاریخی به شمار می‌رود. این بنای تاریخی متعلق به دوره قاجار است که در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شد.
مسجد اسپی مزگت رضوانشهر
مسجد «اسپی مزگت» در شرق رودخانه دیناچال و داخل پارک جنگلی دکتر رستگار و در محدوده روستای حوریان از توابع بخش پره سر رضوانشهر در غرب استان گیلان قرار دارد. این بنای تاریخی از سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با شماره ۲۷۹۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این مسجد کهن که با قدمتی بیش از یک هزار سال قدیمی‌ترین مسجد گیلان است، در نزد مردم منطقه به نام‌های مسجد جامع دیناچال، آق مسجد، مسجد سفید و مسجد عبداللهی شهرت دارد و در محل آن را با نام «اسپی مزگت» می‌شناسند. «اسپی» در زبان تالشی به معنی سفید است و «اسپی مزگت» تلفیقی از زبان تالشی و کردی به معنی «مسجد سفید» است. شکل نقشه بنا با توجه به کاوش‌های باستان شناسی ناتمام انجام گرفته شامل یک حیاط مرکزی است. این مسجد از ضلع شمال، شرق و غرب با رواقی احاطه شده و هر کدام سه دهنه به سمت حیاط دارند.
هم اکنون فقط ۲ رواق شمالی و غربی، آن هم به صورت نیمه باقی مانده است. ارتفاع بخش باقیمانده سردر شمالی بنا ۸۷۰ سانتیمتر است که بلندترین بخش مسجد را تشکیل می‌دهد. سقف رواق‌های مسجد نیمی چهار طاقی (در سمت ستون ها) و نیمی دیگر گهواره‌ای (در سمت دیوار) است. تمامی قوس‌ها و طاق‌ها به سبک رومی ساخته شده‌اند. تاکنون هیچ اثری از محراب مسجد به دست نیامده است. معماری این بنا معماری بومی منطقه نیست ولی با معماری گیلان به شکل زیبایی تلفیق شده است.
در پای دیوارها و از بیرون سکویی به عرض ۷۱ تا ۸۳ سانتیمتر و ارتفاع ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتر به بنا الحاق شده است. پی بنا از قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای و ملات گل ساخته شده است. دیوارها، ستون‌ها و سقف‌ها با آجر قرمز و با ملات ماسه و آهک ساخته شده است. بام بنا سفال پوش است. برای نصب سفال‌ها بر بام برخلاف بام‌های سفالی گیلان از ملات آهک استفاده کرده‌اند. کف رواق‌ها هم با ملات آهک مفروش شده است.
تمام بنا با ملات آهک سفید شده و ازاره و رواق‌ها به ارتفاع ۱۳۷ سانتیمتر دارای تزیینات درشت گیاهی است. همچنین در پای یکی از ستون‌های ضلع جنوبی نیز تزیینات درشت گیاهی مشاهده می‌شود. در ارتفاع ۲۳۲ سانتیمتری دیوارها کتیبه‌ای به خط کوفی به ارتفاع ۴۷ سانتیمتر وجود دارد که هم اکنون قسمتی از آن در رواق شمالی و بالای سر در قابل خواندن است: «.. ولم یخش إِلَّا اللَّه فعسى أولئک أَن یکونوا من المهتدین» که قسمتی از آیه ۱۸ سوره مبارکه توبه است.
آثار کتیبه دوم بر بالای طاق‌ها در حیاط دیده می‌شود که قابل خواندن نیست. محدوده اطراف و داخل مسجد طی سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ هجری شمسی توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی گیلان مورد کاوش قرار گرفت که منجر به شناسایی آثار با ارزشی متعلق به قرون پنجم تا هفتم شد.
مسجد عبداللهی رینه
این مسجد در منطقه کوهستانی شهرستان رضوانشهر، بخش پره سر، دهستان ارده و در محدوده بافت قدیمی روستای «رینه» قرار دارد و به نام‌های «مسجد عبداللهی» و «آق مسجد» مشهور است. بنای مسجد عبداللهی که مربوط به دوره قاجار است، به شکل مربع ساخته شده و دارای ۲ در ورودی در سمت غرب و پنجره‌هایی با تزیینات ارسی در سمت شرق است.
کف مسجد کاهگل است. در دوره‌های بعدی الحاقاتی به بنا اضافه شده و برای جلوگیری از رطوبت در بخش‌های شمالی و شرقی مسجد سکو‌هایی احداث شده است. این مسجد تاریخی به شماره ۱۰۵۹۶ در ۲ آبان ۱۳۸۲ هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت.
مسجد اکبریه لاهیجان
این مسجد در محله «گابنه» و روبروی بقعه متبرکه سید ابراهیم قرار دارد و راه دسترسی به آن از طریق خیابان کاشف السلطنه غربی به سمت این محل میسر است.
بنا شامل ۲ بخش مسجد نو و کهنه است. بر اساس کتیبه‌ای که روی دیوار داخلی مسجد به چشم می‌خورد در سال ۱۲۳۹ هجری قمری علی اکبر خان، حاکم وقت مسجد جدید را در کنار مسجد کهنه احداث کرد و به همین مناسبت این مسجد به نام «اکبریه» شهرت یافت. بنا از آجر‌های نازک قدیمی با ملات، گچ و خاک ساخته شده است. ازاره‌های مسجد تا ارتفاع ۸۰ سانتیمتر کاشی کاری شده و بالای سر در محراب جمله تقدیمی حاج عبدالله یزدانی نوشته شده است.
ضلع شمالی مسجد به وسیله دری بزرگ با کهنه مسجد ارتباط دارد. کهنه مسجد دارای ۲ طبقه است، طبقه همکف دارای یک شبستان است که حوضی سنگی در وسط آن تعبیه شده است. این مسجد دارای مناره آجری با نوک کاشی کاری شده است که ارتفاع آن از سطح زمین ۱۸ متر است.
گلدسته مسجد در ضلع شمال شرقی دارای سقفی هرمی شکل با پوشش بیرونی از کاشی‌هایی به رنگ آبی آسمانی، زرد، سیاه و سفید است. قدمت این مسجد به دوره تیموری و قاجار می‌رسد.
مسجد جامع لاهیجان
این مسجد در مقابل حمام گلشن و بقعه چهار پادشاهان قرار دارد. بنای کنونی مسجد به شکل مستطیل است. ورودی اصلی آن در ضلع شرقی این مسجد را به مرکز محله میدان ارتباط می‌دهد.
بنای مسجد جامع لاهیجان به سبک معماری جدید ساخته شده و بالای مسجد مناره‌ای کوتاه و قدیمی دارد که در سال‌های اخیر مرمت شده است.
مناره مسجد شعربافان لاهیجان
مسجد شعربافان در شهر لاهیجان که امروزه نوسازی شده است به غیر از مناره زیبا با نمای آجری آن باقی بنا تاریخی نیست. این مناره از سمت غرب به مسجد متصل بوده ولی ساختاری منفک از بنا دارد و به صورت یکپارچه ساخته شده است.
بدنه این مناره حالتی هشت گوش دارد و در میانه آن شکاف‌هایی برای دریافت نور تعبیه شده است. مناره در قسمت فوقانی باریک‌تر بوده و از چهار طرف قفسه‌هایی دارد. سقف مناره هم مخروطی با شیب تند بوده و از کاشی‌های آجری آبی رنگ پوشیده شده است. این مناره در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
گفتا تو بندگی کن کو بنده پرور آید
بنا بر اعلام اداره کل میراث فرهنگی گیلان، بنای تاریخی اسپی مزگت قدیمی‌ترین مسجدی است که هم اکنون آثاری از آن بر جای مانده و قابل رویت است. از دیگر مساجد تاریخی گیلان می‌توان به مسجد اردبیلیان، گلدسته مسجد ساغریسازان، مسجد حاج صمدخان باقرآباد، مسجد کاسه فروشان، مسجد ملاعلی محمد و مسجد حاج سمیع در رشت، مساجد محلات ماسوله، مناره مسجد فومن و تعداد بسیاری از مساجد تاریخی در سایر شهرها و روستا‌های این استان اشاره کرد.
فضیلت ساخت مسجد و اهمیت حفظ حرمت این مکان مقدس به عنوان «خانه خدا» بار‌ها در آموزه‌های دینی تأکید شده است. وجود مساجد تاریخی متعدد در گیلان نشان از ایمان، اخلاص، عشق و اعتقاد مردم این سرزمین نسبت به دین مبین اسلام دارد.