باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - مردم لرستان از اوایل اسفندماه با گردگیری به استقبال سال نو رفته و درگذشته با مراسمی هم، چون الفه، برات، کوسه سوار، دید و بازدید و درنهایت سیزده به در این روز‌های نوروزی را به پایان می‌رسانند که امروزه مقداری از این آداب و رسوم پابرجا است.
گَردیله، خانه تکانی مردم در لرستان
یک بانوی لرستانی می‌گوید: اول اسفندماه زنان استان با گذاشتن کاسه‌ای آب، چراغ و قران کریم در خانه به استقبال خانه‌تکانی یا گردیله گیری می‌رفتند و این رسم گویی همچنان در اکثر نقاط لرستان پابرجا است.
وی با اشاره به اینکه هر یک از این وسایل نماد و نشانه خاصی است و گفت: استفاده از قران برای این است که آغاز و پایان با همه کاره‌ای ما مسلمانان با قران بود و هست، آب نیز مطهر پاکی و روشنایی و چراغ مطهر نور و فرار از سرمای زمستان و تاریکی است.
این بانو در ادامه می‌گوید: مردم لرستان حدود ۱۵ روز قبل از عید نوروز با کاشتن سبزه به نماد حیات، باروری، زایش سبزینگی را به خانه‌شان دعوت می‌کنند.
نوروزی خوانی حکایت‌گر نوروز
در زمان‌های گذشته خبری از تقویم، رادیو، ساعت یا تلویزیون نبود و گاهی مردم یادشان می‌رفت که دقیق چه روزی نوروز است بنابراین نوروز خوان با آمدنش حکایت‌گر نوروز بود.
۱۰ تا ۱۵ اسفندماه افرادی فرهیخته و باسواد به عنوان جارچی یا نوروز خوان سوار بر اسب در روستا‌ها و داخل آبادی‌ها کوچه به کوچه می‌گشتند و با خواندن اشعاری خبر آمدن عید نوروز را به مردم می‌داد و روز‌های باقیمانده به عید و سال‌تحویل را جار می‌زدند و برخی از مردم نیز به آنها یک‌کاسه گندم، پول یا تخم‌مرغ هدیه می‌دادند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان با بیان اینکه به گفته برخی کارشناسان عمو فیروز نیز از همین نوروزی خوانی گرفته‌شده است، گفت: در دوران بهرام گور یا صفوی به بعد کار نوروز خوانی را افرادی خواننده و آوازخوان به عهده گرفته‌اند.
به اعتقاد برخی از کارشناسان میر نوروزی از آیینی است که در کل کشور وجود داشته ولی در لرستان به دلیل اینکه مردسالاری مطلق وجود داشته، میر نوروزی اجرانشده است چرا که در میر نوروزی زنان یا فردی از عامه مردم در جهت فراهم ساختن شادی، نشاط و سرگرمی عموم مردم پادشاه می‌شد و حکم می‌دادند و حکم آنها نیز درآن روز لازم الاجرا بود.
الفه و برات آیینی برای مردگان
۲۶ اسفند روز مردگان و افراد از دست‌رفته است به این مناسبت مردم لباس‌های نوی خود را پوشیده و قبور را نیز تمیز می‌کردند و با سبزه و گل بر سر مزار‌ها رفته و حلوای خیرات برای مردگان آماده می‌کردند چراکه معتقد بودند زمانی که مردگان توجه بازماندگان را می‌دیدند دعای خیر برای بازماندگان می‌کردند.
پاکدل با اشاره به اینکه به اعتقاد برخی افراد شب الفه جمعه آخر سال و به اعتقاد برخی افراد نیز ۲۶ اسفند است، در روز الفه مردان و زنان به قبرستان می‌رفتند ولی زنان زودتر از مردان از قبرستان برمی‌گشتند؛ و مشغول درست کردن حلوا با روغن حیوانی می‌شدند، سپس مردان آبادی به طور دسته‌جمعی به در خانه اهالی روستا می‌رفتند و با خواندن ابیاتی صاحب‌خانه را از آمدنشان مطلع می‌کردند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان خاطرنشان کرد: وقتی مردان آبادی با اجازه صاحب‌خانه داخل می‌رفتند، پس از خوردن حلوا فاتحه‌ای برای اموات آن خانه می‌خواندند و با خواندن ابیاتی آن خانه را به مقصد خانه بعدی ترک می‌کردند؛ و درنهایت به منزل کدخدا می‌رفتند و در منزل کدخدا با تهیه آش از اهالی پذیرایی می‌شد و پس از آن شاهنامه و بیت‌هایی خوانده می‌شد یا چل سرو می‌گرفتند.
کوسه سوار آیینی برای دور کردن سختی زمستان
رئیس کانون آیین سنتی لرستان افزود: آیین کوسه سوار برگرفته از داستانی است که در مورد پیرزنی به نام ننه پیره است که عامل سرمای سخت و مرگ‌ومیر در اواخر زمستان بوده است.
وی بیان کرد: آیین کوسه سوار این‌گونه بوده که مردی بدون ریش را می‌آوردند و مردم او را ننه پیره می‌نامیدند و در خرمن‌جا از او سواری می‌گرفتند و می‌گفتند و این عمل نشان از این داشت که ننه پیره کاری دیگر نمی‌تواند انجام دهد و زمستان رو به اتمام است.
پاکدل عنوان کرد: کوسه سوار آیینی برای خداحافظی با زمستان است که در چهارمحال و بختیاری، سیلاخور و در حاشیه‌های خرم‌آباد آیینی به نام سبزه قبا یا سوٌزه قبا مشابه همین کوسه سوار است؛ که جنگ زمستان و بهار را به نمایش می‌گذاشتند.
مهمترین آئین پایانی سال چهارشنبه سوری بوده است که ریشه در داستان گذر سیاوش از آتش و اثبات پاکی و دوری از تهمت دارد که در حقیقت این حرکت سمبلی از سوزاندن نفس انسان و تلاش برای غلبه بر هوای نفسانی است.
چهارشنبه سوری، آیینی با قدمت بیش از ۴ هزار سال
عطاحسن پور مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با بیان اینکه آئین کهن چهارشنبه سوری قدمتی بیش از چهار هزار سال در فرهنگ دیار لرستان دارد ادامه داد: زمانی که رسمی در جامعه‌ای تاریخی شد در حقیقت تبدیل به فرهنگ شده است و ممانعت از این فرهنگ باعث پذیرش فرهنگ‌های جایگزین و بیگانه خواهد شد.
وی گفت: فرهنگ همچون رودخانه جاری است که اگر جلوی آن گرفته شود به سمت دیگری روانه خواهد شد و متاسفانه در دهه ۶۰ با اقداماتی که جهت جلوگیری از برگزاری جشن آئینی چهارشنبه سوری شد حاصل آن ورود ترقه، بمب دستی و وسایل خطرناک انفجاری به جای آتش بود.
دنه کوآ (دنده کباب)، غذای شب عید مردم لرستان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با اشاره به اینکه شام شب عید نیز همواره در لرستان آئین منحصر‌به‌فرد این سرزمین را داشته است افزود: پلوی شب عید، دنده کباب و قورمه سبزی غذای رایج شب سال نو در این منطقه و همچنان نیز در برخی خانواده‌های لرستانی ذبح گوسفند به منظور شام عیدانه مرسوم است.
حسن پور با اشاره به شان و منزلت بانوان لر در فرهنگ لرستان اظهار داشت: معمولا در این استان خرید عیدانه و خلعتی برای دختران و بانوان فامیل مرسوم بوده است همچنین اغلب بزرگان و خوانین نیز برای کدخدایان و رعیت‌ها عیدانه می‌دادند و این سلسله مراتب از طرف همگان رعایت می‌شده است که بزرگتر‌ها به کوچکتر‌های فامیل خانواده عیدی و خلعت می‌دادند.
وی با اشاره به اینکه در گذشته مردم لرستان تنها شیرینی که برای نوروز استفاده می‌کردند برساق بود گفت: آئین‌های دهه نخست سال در لرستان از روز یکم تا ۱۴ فروردین ادامه دارد که در گذشته با انداختن توپ تحویل سال نو به مردم اعلام می‌شد.
وی افزود: در لرستان، چند روز نخست سال به دید و بازدید و نشستن در کنار سفره هفت سین سپری می‌شده و روز‌های ۱۳ و ۱۴ این ماه، حضور در طبیعت و تفریح با اقوام و خانواده در این استان مرسوم است.
بر اساس مطالعات تاریخی، در نوروز کهن لرستان ۱۲ ستون به نماد ۱۲ ماه سال بر سفره هفت سین آماده می‌کردند و بر ستون‌ها سبزه می‌گذاشتند.
هفت سینی که مردم در گذشته به آن معتقد بودند شامل سیر، سبزه، سماق، سیب و سکه بوده است، مردم لرستان معتقد بودند سکه‌ای که باید بر سفره هفت‌سین گذاشته شود پول معمولی نباشد بلکه سکه نقره یا طلا باشد.
سکه به عنوان عیدی در لرستان باب نبوده، مرد خانه عیدی خواهر، برادر و خانواده را روز قبل از عید به آنها می‌داد و عیدی افراد خانواده که بر سفره نشسته بودند شیرینی، پسته وحشی و تنقلات بوده است.