باشگاه خبرنگاران جوان؛ مینا عظیمی - ماه رمضان در مصر فضای محنصر به فردی دارد که با هیچ کشور دیگری قابل مقایسه نیست، زیرا خیابان‌ها و بازار‌های مردمی با زیباترین وسایل جشن برای این ماه مبارک تزئین شده است.
فانوس ماه مبارک رمضان یکی از معروف‌ترین آداب و رسومی است که مسلمانان از دیرباز برای تزیین خانه‌ها و خیابان‌ها به دنبال آن بوده‌اند. مصری‌ها سال‌ها و قرن هاست که خیابان‌های خود را با فانوس‌هایی در رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف روشن می‌کنند، اما تاریخچه پیدایش فانوس رمضان و منشأ داستان آن چیست و چرا با ماه مبارک رمضان همراه است؟
کلمه فانوس کلمه‌ای یونانی است، به معنای هر وسیله روشنایی که یونانیان باستان می‌شناسند، مانند مشعل و لامپ. ایده فانوس به دوران فاطمی در مصر برمی گردد و سپس در تمام کشور‌های عربی گسترش یافت. داستان فانوس از زمان حکومت فاطمیان شروع شد، بیش از هزار سال پیش، داستان‌های زیادی در مورد چگونگی بوجود آمدن فانوس وجود دارد.
داستان اول حکایت از آن دارد که وقتی المعز لدین الله الفاطمی در ماه رمضان از مراکش وارد شهر قاهره شد، مصری‌ها در صفوف بزرگی که مردان و زنان تشکیل داده بودند، شهر قاهره را پر کرده بودند. آنها همگی فانوس‌هایی روشن و تزیین شده برای روشنایی راه به دست داشتند، به این ترتیب فانوس‌ها تا پایان ماه مبارک رمضان برای روشنایی خیابان‌ها نصب می‌شدند و پس از آن نیز مردم قاهره هر ساله به آن پایبند بودند.
دکتر عبدالرحیم ریحان، کارشناس باستان شناسی مصری در این خصوص گفت که مصری‌ها از ۱۵ رمضان ۳۶۲ هجری قمری، ۹۷۲ پس از میلاد، زمانی که المعز لدین الله به قاهره آمد تا آن را به عنوان پایتخت خود انتخاب کند، از فانوس استفاده می‌کردند مردم جیزه برای استقبال از او در صحرای جیزه بیرون آمدند و با مشعل و فانوس و هلهله از او استقبال کردند.
دکتر ریحان توضیح می‌دهد که در دوران فاطمی‌ها، فانوس از عملکرد اصلی خود یعنی روشنایی در شب به یک عملکرد تفریحی دیگر تبدیل شد، زیرا کودکان با فانوس در خیابان‌ها و کوچه‌ها پرسه می‌زدند و از انواع شیرینی‌هایی که فاطمی‌ها اختراع کرده بودند، هدیه می‌خواستند.
روایت دومی نیز در مورد گسترش فانوس و ارتباط آن با ماه رمضان وجود دارد، چنانکه دکتر ریحان توضیح داد که در زمان حکومت الحاکم بامر الله الفاطمی بیرون رفتن شبانه برای زنان قاهره ممنوع بود، اما وقتی ماه رمضان فرا رسید، به آنها اجازه داده شد که همراه پسری فانوس به دست از خانه خارج شوند، به شرطی که دختر جوانی را به همراه داشته باشد در کوچه‌هایی که زنی راه می‌رود و برای او راه باز می‌کند و بعد از آن بچه‌ها به حمل این فانوس‌ها در ماه رمضان عادت کردند.
او افزود: گفته می‌شد که فانوس ماه مبارک رمضان به طبال‌ها پیوند می‌خورد و ارتباطی به خانه‌ها نداشته است، بلکه برای اعلام فرا رسیدن سحری در مناره مسجد آویزان می‌شد و کودکان شب‌ها طبال‌ها را با فانوس‌های خود همراهی می‌کردند تا مردم را از خواب بیدار کنند تا اینکه فانوس به ماه مبارک رمضان و آواز‌های معروف کودکان در این ماه پیوند خورد.
داستان دیگری وجود دارد که می‌گوید وقتی یکی از خلفای فاطمی می‌خواست در تمام شب‌های ماه رمضان خیابان‌های قاهره را روشن کند، به همه شیوخ مساجد دستور داد که فانوس بیاویزند و شمع در آن بگذارند، فانوس با وجود داستان‌های مختلف هنوز با ماه مبارک رمضان مرتبط است و به عنوان آیینی باقی ماند.
به همین منظور صنعت فانوس در قاهره بسیار گسترش یافت و رونق زیادی یافت و خلیفه دستور داد جلوی هر خانه‌ای فانوس آویزان کنند و هر کس دستور او را اجرا نکند با روشن کردن جاده جلوی خانه اش مجازاتش می‌کرد.
نصب فانوس ماه مبارک رمضان در نبطیه جنوب لبنان
صنعت فانوس در زمان‌های قدیم با استفاده از قلع ارزان شروع شد، سپس این موضوع توسعه یافت و ساخت آن تبدیل به یک هنر صنایع دستی شد که در آن متولیان ساخت آن با حکاکی‌ها و تزئینات دستی خلاق بودند و در جستجوی مواد مختلف بودند تا جلوه زیبایی به آن ببخشند، بنابراین انتخاب بر روی مس و شیشه‌های رنگی با پایه چوبی بود که شمع برای روشنایی در آن قرار می‌گرفت.
اندازه فانوس‌ها با گذشت زمان تغییر کرده است و اکنون به جای شمع با فتیله و روغن روشن می‌شوند از آن زمان تاکنون صنعت فانوس‌ها پیشرفت زیادی داشته و از مواد مختلفی برای ساخت آنها استفاده شده است که برخی از آنها از چوب عربی، فلز، مس، پلاستیک و حتی پارچه معروف به چادر ساخته شده‌اند.
منبع: العربیه