مصطفی ملکوتیان در پانزدهمین نشست سالانه اندیشمندان و استادان درس انقلاب اسلامی دانشگاه‌های کشور که به میزبانی حرم مطهر حضرت شاهچراغ علیه السلام، پیرامون موضوع «انقلاب اسلامی در منظومه فکری حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای برگزار شد، گفت: انقلاب اسلامی بزرگترین تحول دنیای معاصر و راهگشای مسیر جدیدی در مقابل بشریت است و یک تحول آینده‌ساز، مبتنی بر یک نگرش توحیدی در جهان است.
او افزود: مبنای دینی و الهی این انقلاب از یک طرف ناکامی دشمنانِ آرمان‌های دینی را در پی داشته است و از طرف دیگر راه نوینی را در مقابل جهان باز کرده است و در حال تغییر زمانه و ماهیت آن به سمت معنویت و خداگرایی است.
استاد دانشگاه تهران گفت: موضوعاتی که در رابطه با انقلاب اسلامی وجود دارد می‌توان آن را در چهار حیطه تقسیم کرد؛ نخست، حیطه «چیستی» است که در این حیطه از تعریف و ماهیت انقلاب و رهبری آرمان‌های انقلاب صحبت می‌کنیم. دوم، بحث‌های وقوع انقلاب؛ سوم بحث کلی فرایند وقوع است و نهایتاً در رابطه نتایج و دستاورد‌های داخلی و بین‌المللی انقلاب.
ملکوتیان گفت: معمولا نویسندگان خارجی در مورد نتایج انقلاب‌ها چیزی را نمی‌نویسند، خود آنها می‌گویند علت این امر این است که در هر جا انقلاب اصیلی اتفاق می‌افتد با منافع غرب در تعارض است و طبعا غرب حمایت نمی‌کند که کسی در مورد نتایج انقلاب‌ها مطلب بنویسد.
عضو گروه علوم سیاسی شورای تحول علوم انسانی، حیطه‌های مرتبط با انقلاب اسلامی را به صورت جزئی‌تر در هشت عنوان، تقسیم‌بندی کرد و به بیان آنها پرداخت: تعریف و ماهیت انقلاب اسلامی؛ معرفی حضرت امام خمینی (ره) در اندیشه رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی)؛ انقلابی‌گری و ابعاد مختلف آن؛ فرایند وقوع انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن یعنی نظام مقدس جمهوری اسلامی؛ حل دوگانه‌ها و شبهات درباره انقلاب اسلامی؛ دستاورد‌ها و نتایج انقلاب اسلامی و آینده پژوهی انقلاب اسلامی.
او در خصوص تعریف و ماهیت انقلاب اسلامی، گفت: انقلاب یعنی یک تغییر بنیادین در نهاد‌های اصلی جامعه از آنچه غلط و نابجاست به آنچه که صحیح و درست است.
ملکوتیان بیان کرد: انقلاب یک دگرگونی است که به تدریج و مستمر صورت می‌گیرد، حرکت انقلابی در ابتدا لازم است، اما سپس به تدریج و به مرور زمان، عملی می‌شود. این پدیده یعنی انقلاب، ذاتاً خشن نیست، ممکن است دعوا و درگیری به وجود بیاید، اما معنا و مفهوم خود انقلاب، حامل دعوا و درگیری نیست؛ اینکه انقلاب برای ملتی که می‌خواهد با وضع موجود، خود را به سعادت حقیقی برساند امری مثبت است و برای کسانی که سال‌های متمادی بر یک کشور پنجه انداخته‌اند، بزرگترین بلاست.
او اظهار کرد: همچنین انقلاب اسلامی مبتنی بر هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی اسلامی است. طبق سنت‌های الهی، تغییر و تحول جزء جدایی‌ناپذیر وجود است و این سیر ماهیت تکاملی در جهت حاکمیت حق دارد. در دیدگاه اسلامی، انقلاب یک دگرگونی عمیق اسلامی یعنی هدفدار، سنجیده، پیوسته، خستگی ناپذیر، سرشار از ایمان و فرا طبقاتی است. آرمان‌ها، اهداف و ویژگی‌های انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که این انقلاب دینی و اسلامی است، ابتنا بر ارزش‌های دینی و اخلاقی، نوع و ویژگی‌های رهبری، عدالت خواهی، استقلال خواهی، آزادی طلبی و عزت طلبی که همه اینها نشان دهنده یک انقلاب اسلامی است.
استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در خصوص معرفی حضرت امام خمینی (ره) در اندیشه رهبر معظم انقلاب گفت: در منظومه فکری مقام معظم رهبری یکی از مباحث عمیق و ناب، معرفی جامع و مستدل رهبر کبیر انقلاب اسلامی است.
ملکوتیان افزود: نظام فکری معمار بزرگ انقلاب اسلامی، برگرفته از اندیشه ناب اسلامی است که در مرکز آن، اصل توحید قرار گرفته است. راز موفقیت ایشان نیز در عمل به اسلام بوده است. امام پاسدار ارزش‌های اسلامی از جمله مفهوم توحید، کرامت انسانی، عدالت و مانند آن بود. عمل به تکلیف الهی و اتکای به وعده الهی، از خصوصیات بارز زندگی ایشان بوده است.
او با اشاره به سخنان امام (ره) که می‌فرمود برای پیاده کردن اسلام، باید حاکمیت اسلامی در جامعه محقق بشود، گفت: حضرت امام (ره) به نقش مردم اعتقاد و اعتماد کامل داشت. حضرت امام (ره) دارای جاذبه و دافعه وسیعی بود که مبنای آنها را هم مکتب اسلام تشکیل می‌داد، ایشان از ارزش‌های والای اخلاقی، علمی و فردی برخوردار بودند از جمله تعبد و بندگی الهی، اخلاص، توکل، تهذیب نفس، تواضع، صداقت و ... ایشان در عرصه‌های مختلف علمی عرصه‌های علمی از جمله عرفان نظری و عملی اصول فقه و ... تبحر داشتند.
ملکوتیان پیرامون شیوه حکمرانی حضرت امام خمینی (ره)، گفت: در سلوک حکومتی حضرت امام (ره)، لزوم مبارزه کارگزاران اسلام و مردم با وسوسه‌های شیطانی، ایستادگی در مقابل قدرت‌های بیگانه، و حمایت از مستضعفان، مبارزه با رژیم اشغالگر قدس، حفظ وحدت، برقراری روابط با ملت‌ها و دولت‌ها و ... وجود دارد.
استاد دانشگاه تهران بیان کرد: اندیشه‌های حضرت امام (ره)، دستاورد‌های بسیار ارزشمندی را هم برای مکتب اسلام، هم برای مسلمانان و از طرف دیگر برای ایران اسلامی بجای گذاشته است، و دستاورد‌هایی همچون احیای اسلام و بازخوانی فقه سیاسی شیعه، وحدت امت و به صحنه آمدن اعاده روح آزادی و بیداری اسلامی، نابودی رژیم ستم‌شاهی، تشکیل نظام مقدس جمهوری اسلامی، استقلال، آزادی و... را در بر داشته است.
ملکوتیان در خصوص انقلابی‌گری و ابعاد مختلف آن»، گفت: حضرت آقا با توجه به اهمیت موضوع انقلابی‌گری و انقلابی بودن و نقش و آثار آن در ایجاد تحول مباحث مبسوطی در این باب و عنصر مرکزی انقلابی‌گری یعنی روحیه انقلابی ارائه داده‌اند و تداوم انقلاب را در تداوم روحیه انقلابی می‌دانند و آن را اینگونه معرفی می‌کنند انقلابگری و روحیه انقلابی به منزله روح و جان ملت است و پیشرفت‌های ما حاصل تلاش افراد انقلابی با روحیه بوده است و اگر در جایی کاری پیش نرفته است ناشی از فقدان این روحیه در آنجا بوده است، کسب روحیه انقلابی راه حل فائق آمدن بر تمام مشکلات در تمام ابعاد آن است.
او ادامه داد: روحیه انقلابی مبتنی بر جهان بینی توحیدی و توکل بر خدا است این روحیه دارای بصیرت، تعهد و مسئولیت است مانند جوانانی که در دوران دفاع مقدس جز پیشگامان و خط مقدم‌ها بودند روحیه انقلابی دارای ویژگی‌های بارزی از جمله شاد بودن، شجاعت، اهل اقدام و ... است باید در عرصه‌های مدیریتی از طریق دولت انقلابی معتقد به تحول، روحیه انقلابی در مرکز توجه قرار بگیرد، روحیه انقلابی دارای نتایج بسیار گسترده‌ای نیز می‌باشد، علت تقویت درونی نظام و باعث تدوام انقلاب، امنیت و دوام کشور است.
ملکوتیان اظهار کرد: یکی از مفاهیم پرتکرار و مورد تاکید حضرت آقا که در بیانیه گام دوم انقلاب نیز بیان شده است، موضوع جوانان مومن انقلابی است که یک ظرفیت امیدبخش برای کشور است. با سپردن مسئولیت‌ها به این جوانان، راه دستیابی به اهداف، هموار و همه مشکلات نیز قابل حل خواهد بود و حضور جوانان نیز عامل اصلی تحول در کشور است. از ملزومات نقش آفرینی جوانان مومن، داشتن امید صادق به آینده، هوشیاری، حفظ اتحاد در محیط‌های علمی و مبارزه با غرب گرایی است.
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، در خصوص زمینه، علل و عوامل وقوع انقلاب اسلامی، گفت: یکی از مهمترین علل وقوع انقلاب‌ها، نقش فرهنگ اسلامی و عقیده است و بر فرهنگ و آموزه‌های دینی نیز تاکید شده است. مانند رابطه دین و سیاست در اسلام، شهادت طلبی، مبارزه با ظلم و همچنین به نقش بلامنازع حضرت امام (ره) در وقوع انقلاب اسلامی اشاره شده است. در این زمینه به تقش جهان‌بینی توحیدی اسلام به عنوان اندیشه زیربنایی انقلاب و نیز نقش علما در حرکت‌های پیشین اشاره می‌شود.
او پیرامون فرایند وقوع انقلاب اسلامی ایران، گفت: در این زمینه به فرایند شکل‌گیری و مسیری که تحولات طی کرده و انقلاب به ثمر نشسته است اشاره می‌شود. در این رابطه باید به زمینه‌ها، علل و عوامل تاثیرگذار در شکل‌گیری و فرایند وقوع نیز توجه داشته باشیم. نقش و حضور گسترده مردمی در این زمینه نیز مهم است.
ملکوتیان ادامه داد: انقلاب اسلامی با ابتناء بر نظریه سیاسی اسلام، پیوند دین و سیاست و تلاش‌های امام (ره) و امت، منجر به تاسیس یک نظام مردم‌سالار دینی، یعنی جمهوری اسلامی ایران شد، که از سایر نظام‌های مردم‌سالار دنیا به صورت‌های مختلف متمایز است؛ این نظام از مشروعیت الهی، مردمی، عدالت‌محورانه و کارآمد محور برخوردار است که توسط حضرت امام راحل معماری و بنیانگذاری شد؛ نظام جمهوری اسلامی ایران بر خلاف ابتنای دموکراسی غربی بر مادی گرایی، اومانیسم و عقلِ ابزاری، با اهداف عالی که مبتنی بر شناخت واقعی انسان و نیاز‌های معنوی و مادی آن که در پی سعادت بشر در دو جهان می‌باشد، تشکیل و تداوم یافته است و دارای ویژگی‌های متعددی نیز است.
عضو گروه علوم سیاسی شورای تحول علوم انسانی، در خصوص «حل دوگانه‌ها و پاسخ به شبهات»، گفت: در این زمینه باید با تمرکز بر بیانات حضرت آقا بر بحث جهاد تبیین به عنوان اصلی‌ترین راهبرد انقلابی برای حل اینگونه دوگانه‌ها تاکیدکنیم. در این رابطه باید از دو رویکرد استفاده کرد؛ نخست، رویکرد کنشی و ایجابی با استفاده از ابزار‌های رسانه‌ای، هنر و خلاقیت، و دوم رویکرد دفاعی، یعنی خنثی‌سازی اقدامات دشمنان. در راه مبارزه با این شبهات، راهکار‌ها و راهبرد‌های بسیار زیادی که در راستای جهاد تبیین قرار می‌گیرد وجود دارد؛ از جمله شناخت دشمن در شبهه افکنی، جریان شناسی شبهات، آمادگی برای شبهه زدایی قبل از ایجاد آن و مواردی از این دست. اولین و مهمترین نهاد پاسخگویی به شبهات، حوزه‌های علمیه هستند.
او پیرامون دستاورد‌ها و نتایج انقلاب اسلامی، گفت: انقلاب برای ایجاد تغییر در جهت رسیدن به وضع مطلوب اتفاق می‌افتد، انقلاب اسلامی تغییرات عظیمی در محیط‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی ایجاد کرده است که هیچکس نمی‌تواند این تغییرات را نادیده بگیرد. دستاورد‌های داخلی شامل تغییرات در سیاست، فرهنگ معنوی و اخلاقی و ... است.
ملکوتیان در خصوص آینده پژوهی انقلاب اسلامی، گفت: ما باید به صورت دائمی تحولات را رصد کنیم و شاخص‌هایی که برای بررسی آینده مورد نظر است بیان بشود و همچنین در این زمینه به بیانیه گام دوم نیز اشاره شده است.
استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، پیرامون انقلاب اسلامی گفت: معظم له می‌فرمایند که نظام جمهوری اسلامی ایران مانند شجره طیبه‌ای باقی مانده و مستحکم‌تر شده و هرچند راه ما طولانی است، اما آینده هم بسیار روشن و جذاب خواهد بود و این بنای استوار، روز به روز ریشه دارتر خواهد شد.