به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام سید محمدحسین هاشمیان عصر امروز سه شنبه ۱۵ بهمن‌ماه طی سخنانی در سلسله نشست‌های پنجمین مدرسه حکمرانی اسلامی که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار کرد: مفهوم حکمرانی، موضوعی پرچالش و پراستفاده است و ارائه تعریف واحدی برای آن بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: حکمرانی متکی بر مجموعه‌ای از تعاریف، الگوها، فرآیند‌ها و سازوکار‌هایی است که هدف آن مدیریت مناسبات اجتماعی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است، به‌گونه‌ای که به سعادت افراد جامعه منجر شود.
حجت‌الاسلام هاشمیان با اشاره به ساختار‌های حکمرانی ابراز کرد: این ساختار شامل چند لایه اصلی است که نخست، لایه راهبردی که حاکمیت در مواجهه با مسائل مختلف، خطوط کلی تنظیم را مشخص می‌کند، دوم، لایه قانون‌گذاری و تقنین و سوم، تنظیم‌گری، نظارت و ارزیابی که عمدتاً بر عهده دستگاه‌های اجرایی قرار دارد.
وی عنوان کرد: با استقرار نظام مدرن سیاسی، تفکیک دولت ملت شکل گرفت و الگوی حکمرانی بروکراتیک ظهور کرد که این الگو بر اساس سازمان‌های رسمی حکومتی استوار است و دیدگاه خاصی از قدرت، عقلانیت و تنظیم روابط بین دولت و جامعه مدنی ارائه می‌کند و همچنین، این روش از بالا به پایین و مبتنی بر قرائت سیاسی و دولتی عمل می‌کند.
حجت الاسلام هاشمیان در ادامه با اشاره به دو دیدگاه غالب در حکمرانی اذعان کرد: در دیدگاه نخست، قدرت بروکراتیک رهبر تمام امور است و جامعه از مداخله عملاً محروم می‌ماند و در دیدگاه دوم که مبتنی بر مدیریت دولتی است، میان سیاست و اداره تمایز قائل می‌شود و اجازه نمی‌دهد سیاست‌مداران در امر اداره، مانند آموزش، دخالت کنند؛ به‌جای آن، کارشناسان حرفه‌ای نقش اجرایی دارند.
استاد حوزه و دانشگاه جامعه را به سه بخش اصلی تقسیم کرد و یادآور شد: دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی سه قسم جامعه هستند که برای مدیریت این بخش‌ها، چند نظام تعریف شده است که شامل سیستم‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می‌شود ضمن اینکه اقتصاد به دنبال تولید و توزیع منابع است، سیاست بر نظم‌بخشی تمرکز دارد، و فرهنگ مفهوم معنا را دنبال می‌کند.
وی تصریح کرد: انقلاب اسلامی مدعی ورود از منظر فرهنگی به مسائل است، اما آنچه امروز شاهد آن هستیم بیشتر حول محور اقتصاد تحقق یافته است ضمن اینکه در مدل بروکراتیک، سیاست محوریت دارد و ابزار‌های مورد استفاده نیز عمدتاً سیاسی هستند و در این مقوله کنشگر اصلی دولت است و مدیران اجرایی امور را پیش می‌برند.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: در مقابل، الگوی حکمرانی بازار و خصوصی بر پایه اقتصاد شکل می‌گیرد و آزادی اقتصادی نیز یکی از اصول در این سبک حکمرانی لیبرالیستی محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: الگوی مشارکتی بر حضور مردم تأکید دارد تا ضمن ایفای نقش فعال در تصمیم‌گیری‌ها، در سازوکار‌های اجرایی نیز حضور یابند.
به گفته حجت الاسلام هاشمیان حکمرانی شبکه‌ای یکی از مدل‌های جدیدی است که در بستر جوامع شبکه‌ای شکل گرفته است و تمام مناسبات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را بر مبنای شبکه‌ها ساماندهی می‌کند و تصمیم‌گیری از حالت متمرکز به سوی شبکه‌ای تغییر پیدا کند.
استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: سطح‌بندی حکمرانی شبکه‌ای علیه ساختار بروکراتیک بوده و برخاسته از تفکر پسا ساختارگرا در فلسفه و جامعه‌شناسی است.
وی تأکید کرد: باید از مفهوم قدرت در ساختار‌های کلان دولتی فاصله گرفت تا بتوان قدرت را در سطح خرد یا میکرو تحلیل کرد و از این منظر، قدرت‌های کوچک قادر هستند تا بر حکومت کلان نیز غلبه یابند و ارتباطات اجتماعی در این مسیر نقش محوری ایفا کرده و سرمایه اجتماعی به عنوان دستاورد اصلی شبکه‌ها دیده می‌شود.
حجت الاسلام هاشمیان گفت: شبکه مشارکتی شرایطی را فراهم می‌کند که رویکرد منفعت‌گرای نظام با تاکید بر سرمایه مادی، دچار تغییر شده و زمینه‌ای برای مشارکت گسترده عموم مردم ایجاد شود.
وی گفت: الگوی حکمرانی شبکه‌ای، برخلاف باور ایجاد یک الگوی مستقل محتوایی، بیشتر در قالب ساختاری مطرح می‌شود و هدف اصلی آن خدمت به حکمرانی در حوزه‌های سیاست، اقتصاد و فرهنگ است و این شبکه بر اصالت فرم و روابط متمرکز است و تلاش دارد تا پیوند‌های مؤثر و هماهنگی بین اجزای مختلف ایجاد کند.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه جداسازی سیاست، اقتصاد و فرهنگ می‌تواند چالش‌هایی برای حکمرانی ایجاد کند، تأکید کرد: حکمرانی ولایی در عصر ظهور به تحقق می‌رسد و این الگو در اصول خود، از جمله میزان مشارکت و محوریت مردم، شباهت‌هایی با الگوی شبکه‌ای دارد، اما پیچیدگی‌ها و بی‌نظمی‌های مرتبط با آنارشیسم در این رویکرد وجود ندارد.
حجت الاسلام هاشمیان گفت: از ویژگی‌های بارز حکمرانی ولایی می‌توان به تلفیق سیاست و فرهنگ اشاره کرد که در آن یک نظام معنایی نهفته است و این نظام باید از منظر تکوینی به بلوغ و کمال لازم برسد تا شایستگی لازم برای اجرا و تحقق را داشته باشد.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: الگوی حکمرانی ولایی بر پایه ارتباط درهم‌تنیده میان اقتصاد، سیاست و فرهنگ شکل گرفته است، به گونه‌ای که این سه حوزه به صورت شبکه‌ای با یکدیگر تعامل دارند و تفاوت اساسی این الگو در هدفمند بودن آن نهفته است، به طوری که ساختار آن صرفاً شبکه‌ای نبوده، بلکه دارای مقصود و معناست.
وی افزود: در این الگو، اصالت به صرف رابطه داده نمی‌شود و پیوندها بر اساس مفاهیم معنادار و اصولی برقرار می‌شوند ضمن اینکه حکمرانی ولایی اجازه نمی‌دهد اراده شبکه‌های اجتماعی بر اساس مفاهیم غیرعقلانی غالب شوند و در عوض، بر پایه عقلانیت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی عمل می‌کند.
حجت الاسلام هاشمیان خاطرنشان کرد: پایه حکمرانی ولایی بر رشد و تعالی انسان استوار است و در قرآن نیز به این رویکرد اشاره شده و علم و تزکیه به عنوان کلید‌های اصلی آن شناخته می‌شوند که سعادت دنیوی و اخروی را تأمین می‌کنند ضمن اینکه این الگو مستقیماً از حکومت امیرالمومنین علیه السلام الهام گرفته و به قرب الهی به عنوان غایت اصلی آن نظر دارد.