ساعت بیست و چهار و یک دقیقه در قسمت شانزدهم از فصل یازدهم این مجموعه برنامه با موضوعِ بررسی تکنیک‌ها و تاکتیک‌های ضد نفوذ داخلی و خارجی در حوزه رسانه‌ها و با حضور دکتر علیرضا داودی، کارشناس ارشد رسانه و علوم شناختی و دکتر محمدحسین اسماعیلی، کارشناس رسانه روانه آنتن رادیو گفت‌و‌گو شد.
بی انضباطی شناختی چیست؟
داودی در آغازِ این برنامه گفت: در حوزه انضباط با دو نوع ذهن یعنی منسجم و پراکنده رو به رو هستیم؛ لذا دو بسامد ادراکی منضبط شده و بسامد شناختیِ غیر منسجم را پیش رو داریم و تسلط این دو بر دیگری، هر یک نشان می‌دهد یک رسانه چه میزان مستعدِ پذیرشِ نفوذ است.
هرچه رسانه‌ها به گرای اول نزدیک شوند، نفوذ مثبت می‌شود و رسانه در سرمایه اجتماعی نفوذ پیدا می‌کند و با نزدیک شدن به بسامد دوم، رسانه انضباط سرمایه اجتماعی در رویارویی با نفوذ را شکل می‌دهند.
در اینجا رسانه‌های بیگانه مقاومت ملت و افکار عمومی را نمی‌شکنند؛ بلکه ترک‌ها توسط رسانه‌های داخلی ایجاد شده و رسانه‌های بیگانه از آن بهره برداری میکنند؛ بنابراین سرمایه اجتماعی قدرت مقابله خود را از دست می‌دهد. این روند را با نام بی انضباطیِ شناختی می‌شناسیم.
نبود رزمِ مهندسی‌شده موجب مرگ جامعه است
این کارشناس حوزه شناختی معتقد است مهاجمان همواره درصددِ یافتن ترک‌هایی هستند که به واسطه عدم شناخت دقیقِ رسانه‌ها ایجاد می‌شود. در گام دومِ نفوذ، وارد مرحله ایجاد اصتکاک می‌شویم که با رزم مهندسی شده، متفاوت است.
جامعه‌ای که فاقد رزم مهندسی شده باشد، مرده است و سرمایه اجتماعی هیچ حسی نخواهد داشت و چالشی هم پدید نمی‌آورد. مرحله اصتکاک، مخاطب را به واسطه نفوذی که شکل می‌گیرد، نسبت به ادراکات دچار چالش کرده و شناختی جدید و غلط ارائه می‌دهد. از اینجا به بعد مخاطب به واسطه گرای غلط رسانه‌های داخلی و عدم انضباط، وارد حوزه اصتکاک با خود می‌شود.
مرحله تسخیر چگونه شکل می‌گیرد؟
وقتی رسوب در ذهن مخاطب ایجاد می‌شود، رسانه بیگانه یک پله به تسخیر سرمایه اجتماعی در حوزه شناختی و ادراکی نزدیک می‌شود که برهم زنندگی کامل را درپی دارد و مراحل نفوذ رسانه‌ای، کمک می‌کند رسانه‌های بیگانه و نفوذ کننده به مرحله‌ای برسند که قابل بازگشت نباشد؛ چون رسوب معنا و نظام نامه موضوعی در ذهن مخاطب حاصل شده و از بین بردنِ آن به راحتی میسر نیست.
در اینجا نفوذ به مانند لیوان آبی است که بر روی آن شن ریخته می‌شود. هرچند آب در شن نفوذ می‌کند، اما از جایی به بعد، آب از لیوان سرازیر خواهد شد. اگر لیوان را به عنوانِ حاکمنت و افکار عمومی را آب در نظر بگیریم، نفوذ رسانه‌ای باعث شکل گیریِ شن اشباع شده خواهد بود.
رسانه؛ ابزارِ دولت‌های متخاصم
محمدحسین اسماعیلی درباره چرایی نفوذ و کارایی آن گفت: رسانه‌های بیگانه از طریق ابزاری که در اختیار دارند، در سرمایه اجتماعی و افکار عمومی ما نفوذ میکنند و موجب تغییر در این رویه‌ها می‌شوند. همچنین دشمن از طریق رسانه‌های ما افرادی را وارد میدان کرده و افکاری را به جامعه القا می‌کند.
رسانه‌های بیگانه در بخش اول، ابزار دست دولت‌های متخاصم هستند و به نوعی، معاند تلقی می‌شوند که وظیفه دارند مستقیما به افکار عمومی ما ورود کرده و آفند داشته باشند. در مقابل این آفند بهره برداری‌هایی نیز انجام می‌دهند که صحنه و میدان عملیاتی‌شان افکار عمومی و حوزه شناخت، فکر و باور مردم است.
نفوذ و کاهش هنجار‌ها در جامعه
دشمن درصدد تغییر در افکار عمومی است و رسانه‌ها در حوزه نفوذ به آن دامن می‌زنند؛ اما سوال اینجاست که اگر بخواهیم سرمایه اجتماعی را به سمت هنجار هدایت کنیمف چرا رسانه‌ها باید با آن به مقابله بپردازند؟ در پاسخ باید به یکی از مهم‌ترین منافع رسانه‌های بیگانه یعنی کاهش اعتماد و باور مردم نسبت به حاکمیت و عدم پشتیبانی به موقع و مناسب در سطح کلان اشاره کرد؛ بنابراین افراد اقدام به بی قانون، اغتشاش یا اعتراض میکنند که در برخی نسل ها، تکرار خواهد شد. میزان این بی قانونی ناشی از نفوذ در رسانه است و در نسل‌های جدید تبلور بیشتری دارد و در این راستا سطح هنجار‌ها کاهش می‌یابد.
تریبون دارانِ نفوذی
این کارشناس رسانه معتقد است نفوذ در داخل رسانه به طرق مختلف صورت می‌گیرد. بخشی از این روش‌ها از طریق افرادی صورت می‌گیرد که دارای تریبون‌های رسانه‌ای هستند. اینها طرز فکر، گفتار و رفتارِ وارداتی را به مردم منتقل کرده و منبع شان، رسانه‌هایی هستند که بر افکار عمومی اعمال فشار میکنند.
برخی افراد اقدام به هوچی گریِ رسانه‌ای میکنند کهبرآمده از زمینه سازیِ رسانه‌های نفوذی است؛ بنابراین بخشی از مخاطبِ با چنین افرادی اعلام موافقت میکنند، چون با نفوذ تناسب دارند و اغتشاش آفرین هستند.
بازی سوپراستار‌ها در زمین دشمن
افراد روشنفکرنما نقادی نمی‌کنند؛ بلکه غر می‌زنند و جامعه نیز با این رویه احساس راحتی می‌کند. منتقد باید دارای تخصص باشد که در اینصورت، نقد وارد بوده و ایجاد تغییر می‌کند؛ اما رویه‌ی سوپراستارسازی، مدلی در رسانه‌های غربی است. این رسانه‌ها سوپراستار می‌سازند، اما برای برجسته سازی افرادِ شایسته، هیچ تلاش نمی‌کنند.
این سوپراستار‌های رسانه‌ای نقد‌هایی را بر جامعه وارد می‌دانند و با رسانه‌های معاند همسو می‌شوند و در این صورت ضمن بازی در زمین دشمن، زمینه نفوذ را مهیا می‌سازند.
چنین افرادی سخنان دیگران را بدون هیچ استدلالی بیان کرده و مورد تشویق سایرین قرار می‌گیرند و مدیران رسانه هم نسبت به باز بودنِ فضایی رسانه‌ای در کشور، به خود می‌بالند؛ درحالیکه رهبری می‌فرماید در جامعه‌ای که نقد و تضارب آرا موجود نباشد، رشد اتفاق نمی‌افتد.
دست درازی اینترنشنال به برندِ ایران
اسماعیلی، اینترنشنال را شبکه‌ای صرفا فارسی زبان دانست که از برندِ ایران استفاده می‌کند؛ درحالیکه نباید اجازه چنین کاری را به او داد، چون این شبکه به واقع ایرانی نیست. ما یکبار در مجامع بین المللی نسبت به این عملکرد اعتراض نکردیم ولی مگر ما نیز آزاد به برنامه سازی برای دیگر کشور‌های دنیا هستیم؟
مدیران و منابع مالی این شبکه از سوی دشمن مهیا می‌شوند. ما از یک سو زمین بازی را در اختیار حریف گذاشتیم و از طرفی نسبت به نفوذ انتقاد داریم؛ پس به جای حرف، باید اقدامی عملی و منطقی و حکومتی داشته باشیم.
نفوذ عَشَقه‌ای چیست؟
داودی در بخشی دیگر از این برنامه رادیویی از جریان نفوذی در کشور سخن گفت که نزدیک ۲۰ سال فعال بود؛ اما زمانی که قرار شد مدلی برای اداره رسانه در کشور ارائه دهد، مدلی بدتر و سخت‌تر از نقد‌های غیر منصفانه پیشنهاد نکرد.
پس جریان نفوذ در جایی که اصتکاک و استیصال ایجاد می‌شود، فاصله میان واقعیتِ درک نشده و ایجاد شده با مخاطبِ تشنه‌ی این واقعیت را به نحوی تنظیم می‌کند تا اصالت، دیده نشود و تصویر نفوذ به چشم آید. در اینجا مخاطب با نفوذ همراهی می‌کند.
نفوذ به ماند گیاه عشقه رفتار می‌کند؛ ظاهری زیبا و تنیده دارد ولی در نهایت تنه جامعه را از بین می‌برد. نفوذ افکار عمومی را زیر فشار قرار می‌دهد و تصویرِ یک شیشه ساده را در پوششِ الماس ارائه می‌دهد.
هدف نفوذ وارونگی شناختی است
اسماعیلی در جمع بندی بحث گفت: رسانه‌های نفوذی اقدام به وارونگی شناختی میکنند؛ یعنی درست را نادرست و نادرست را درست جلوه می‌دهند و این امر باعث می‌شود اهداف اصلی در جامعه به خواستِ نفوذ نزدیک شود. ما مدعی درستی همه رفتار‌های خود نیستیم ولی وارونگی شناختی هر آنچه در داخل اتفاق می‌افتد را نادرست نمایان می‌سازد.
این برنامه به تهیه‌کنندگی نوشین رهگذر، اجرای کارشناسی دکتر محسن آقایی، گویندگی حمید عبیری، پژوهشگری زهرا سهل آبادی، هماهنگی سونیا فرهادآبادی، خبرنگاری آزاده خواجه نصیری و سردبیری دکتر علیرضا داودی تهیه و پخش می‌شود.
شبکه رادیویی گفت‌و‌گو را علاوه بر امواج رادیو می‌توانید از طریق گیرنده‌های دیجیتالی، رادیونما، اپلیکیشن ایران صدا و آدرس اینترنتی radiogoftogoo.ir نیز دریافت کنید. همچنین علاقه‌مندان می‌توانند از طریق شماره ۰۹۰۳۹۱۳۴۷۴۴ در پیام‌رسان‌های مجازی و سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۱۰۳۵ با این برنامه و دیگر برنامه‌های رادیو گفت‌و‌گو در ارتباط باشند.