روزنامه خراسان در گزارشی به قلم فائزه مهاجر آورده است: کلیه، دو اندام لوبیایی شکل است که در دو طرف بدن قرار گرفته و وظیفه دفع مواد زاید را برعهده دارد. درواقع به‌نوعی می‌توان گفت که نقش کلیه در بدن انسان مانند دستگاه تصفیه خون است که به‌صورت دایمی مواد زاید و سمی مثل داروها و اوره را از طریق ادرار از بدن خارج می‌کند.
وقتی اسم کلیه به میان می‌آید، اولین بیماری که به ذهن بیشتر افراد می‌رسد، سنگ کلیه است. بااین‌حال بیماری‌های مهم و خطرناک‌تری وجود دارند که این اندام حیاتی را برای عملکرد بهتر بدن با مشکل مواجه می‌کنند. یکی ازمهم‌ترین و سخت‌ترین این بیماری‌ها، نارسایی کلیه است. در این بیماری کلیه‌ها عملکرد خود را از دست می‌دهند و دیگر نمی‌توانند مواد زائد نیتروژن‌دار را دفع کنند. تجمع این مواد درون بدن عوارض گوناگونی را برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند و حتی ممکن است در موارد شدید منجر به مرگ او شود.
این روز‌ها یعنی از ۲۳ تا ۳۰ آبان در ایران با عنوان هفته حمایت از بیماران کلیوی نام گذاری شده است. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام درباره دلایل ابتلا به این بیماری، راه‌های پیشگیری و ... خواهیم گفت. همچنین با مسئول انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی خراسان‌رضوی درباره چالش‌های پیش و روی بیماران کلیوی گفت‌و‌گویی داشتیم.
انسان با دو کلیه متولد می‌شود که در دو طرف ستون فقرات در بالای کمر شما قرار دارند. وزن کلیه در حدود ۱۱۳ تا ۱۷۰ گرم است و با طولی در حدود ۱۱.۵ سانتی‌متر از گوشی‌های تلفن همراه شما کوچک‌تر هستند و شکلی شبیه به لوبیا دارند. جالب است بدانید کلیه‌ها در طول ۲۴ ساعت حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه می‌کنند، چیزی به مقدار ۲ لیتر ادرار تولید و دفع می‌کنند و باقی‌مانده را که در حدود ۱۹۸ لیتر است به جریان خون باز‌می‌گردانند. جریان خون در کلیه‌ها بیشتر از جریان خون در قلب و مغز ماست. انسان با یک کلیه سالم هم می‌تواند به زندگی ادامه دهد و در صورتی‌که یک کلیه از بدن خارج شود و میزان عملکرد کلیه دوم تا ۷۵ درصد کاهش یابد باز هم می‌توان زندگی کرد. واحد ساختمانی کلیه نفرون است و در هر کلیه حدود ۱ تا ۲ میلیون نفرون وجود دارد که بعد از ۴۰ سالگی نفرون‌ها به ازای هر سال ۱ درصد کاهش پیدا می‌کنند.
هنگامی‌که کلیه‌ها آسیب می‌بینند مواد زاید و مایعات می‌توانند در بدن جمع شوند که در این حالت باعث تورم در مچ پا، حالت تهوع، خستگی و ضعف، خواب نامناسب، استفراغ، از دست دادن اشتها، پوست خشک و خارش‌دار و تنگی نفس شود. در صورت درمان مناسب نشدن، این آسیب‌ها می‌تواند بدتر شود و به مرور زمان ممکن است کلیه‌ها از کار بیفتند که تهدیدی جدی برای زندگی است. بیماری‌های کلیوی می‌توانند بر عملکرد بدن برای تصفیه خون، فیلتر آب اضافی از خون و کمک به کنترل فشارخون تاثیر بگذارد. همچنین می‌تواند تولید گلوبول‌های قرمز و متابولیسم ویتامین D مورد نیاز برای سلامت استخوان را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل لازم است عملکرد کلیه در بدن را با هم مرور کنیم:
تعادل میان آب و مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم و فسفر را در بدن حفظ می‌کند.
بعد از هضم غذا، فعالیت ماهیچه‌ها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و داروها، مواد زاید را از بدن خارج می‌کند.
رنین تولید می‌کند که بدن از آن برای کنترل فشارخون استفاده می‌کند.
ماده شیمیایی به نام اریتروپویتین تولید می‌کند که بدن با استفاده از آن گلبول قرمز می‌سازد.
فرم فعال ویتامین D می‌سازد که برای سلامت استخوان و سایر عملکرد‌های بدن مورد نیاز است.
هر ۳۰ دقیقه یک بار تمام خون بدن را تصفیه می‌کند.
می‌گویند بیماری‌های کلیوی، قاتلان خاموش هستند. نارسایی کلیوی مزمن بسیار رایج است و درمانی ندارد بنابراین پیشگیری تنها گزینه است. کشف زودهنگام و درمان به‌موقع اغلب مانع از بدترشدن نارسایی کلیوی مزمن می‌شود و می‌تواند نیاز به درمان قطعی را به تأخیر بیندازد یا از آن پیشگیری کند. کارشناسان سلامت تاکید دارند که می‌توان با رعایت چند توصیه پزشکی هرگز به این بیماری مبتلا نشد. در ادامه توصیه مهم برای حفظ سلامت این عضو حیاتی به نقل از سایت «اورولوژی هلث» عنوان شده است.
۱- مایعات بیشتری بنوشید
روزانه مقدار زیادی مایعات به ویژه آب بنوشید تا کلیه‌ها بتوانند به درستی کار کنند. این کار همچنین بهترین روش برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه است. توصیه می‌شود در حالت عادی روزانه هشت لیوان آب نوشیده شود. مصرف آب کافی (حدود ۳ لیتر در روز) به رقیق کردن ادرار، حذف تمامی مواد سمی زاید از بدن و پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند.
۲- مراقب مصرف مداوم داروها باشید
اگر به‌طور منظم و روزانه و برای هر گونه درد یا ورم مفصلی مسکن‌های بدون نیاز به نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن مصرف می‌کنید، بهتر است برای بررسی عملکرد کلیه‌های خود به پزشک مراجعه کنید. این گونه داروها در صورت مصرف مداوم در طولانی مدت می‌توانند به عملکرد کلیه‌ها آسیب وارد کنند.
۳- مراقب قند و فشارخون باشید
اگر به قند خون بالا یا فشار خون بالا مبتلا هستید، پس باید به طور منظم و دوره‌ای برای چکاپ عملکرد کلیه‌های خود به پزشک مراجعه کنید. همچنین رژیم غذایی سالم و غذا‌های کم چرب داشته باشید تا احتمال ابتلا به قند خون و فشار خون بالا را کاهش دهید. ورزش کردن هم به کنترل قند خون و فشار خون کمک می‌کند. داشتن تناسب‌اندام و انجام فعالیت‌ها ورزش منظم هوازی و فعالیت‌های روزمره فیزیکی فشارخون بدن را در حد طبیعی نگه می‌دارند و به کنترل قند خون کمک می‌کنند. چنین فعالیت‌های فیزیکی خطر بیماری قند و فشارخون بالا را از بین می‌برند و در نتیجه خطر نارسایی کلیوی مزمن را کاهش می‌دهند.
۴- مصرف نمک را کاهش دهید
برای افراد بالای ۴۰ سال، کاهش مصرف نمک در رژیم می‌تواند در پیشگیری از فشارخون بالا و سنگ کلیه مفید باشد. همچنین برنامه غذایی‌تان باید سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها تازه باشد. مصرف غذا‌های فراوری‌شده، قند و چربی و گوشت را در رژیمتان کاهش دهید. وزنتان را هم مرتب چک کنید. با مصرف غذا‌های سالم و تمرین منظم وزنتان را متعادل نگاه‌دارید. این امر در پیشگیری از دیابت، بیماری‌های قلبی و دیگر مشکلات مربوط به نارسایی کلیوی مزمن مفید است.
۵- سیگار و قلیان را فراموش کنید
سیگار و سایر فراورده‌های تنباکو را کنار بگذارید. سیگار کشیدن می‌تواند منجر به گرفتگی عروق (آترواسکلروز)، شود که موجب کاهش جریان خون به کلیه‌ها می‌شود و در نتیجه توانایی کلیه‌ها برای ارائه بهترین عملکردشان را کاهش می‌دهد. همچنین مطالعاتی انجام‌شده است که ثابت می‌کنند در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای کلیوی مصرف سیگار موجب تخریب و تضعیف سریع‌تر عملکرد کلیه می‌شود.
۶- بررسی (چکاب) سالانه داشته باشید
بیماری‌های کلیوی تا قبل از رسیدن به مرحله پیشرفته هیچ علامتی ندارند. قدرتمندترین و مؤثرترین، اما متأسفانه کمتر استفاده‌شده‌ترین تشخیص زودهنگام و پیشگیری از بیماری کلیه بررسی منظم کلیه‌هاست. بررسی سالانه کلیه‌ها باید برای افراد پرخطری انجام شود که مبتلا به دیابت، فشارخون بالا و چاقی هستند یا سابقه نارسایی کلیوی مزمن در خانواده‌شان موجود است. اگر شما کلیه‌هایتان (و مهم‌تر از آن خودتان) را دوست دارید، انجام معاینات منظم کلیه را بعد از ۴۰ سالگی فراموش نکنید. یک روش ساده تشخیص زودهنگام بیماری کلیه اندازه‌گیری فشارخون، سونوگرافی، انجام آزمایش ادرار و آزمایش اندازه‌گیری کراتینین خون است.
فهرستی از میوه‌ها و غذا‌های مناسب برای کلیه وجود دارد که می‌تواند به ترمیم کلیه‌ها کمک کند و شما را در مسیر پیشگیری از ابتلا به این بیماری همراهی کند. در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود.
سیب این میوه منبع غنی ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف مثل ویتامین C، پتاسیم، ویتامین K و همچنین فیبر محسوب می‌شود. سیب خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارد و به همین دلیل می‌تواند به کاهش کلسترول بد و همچنین پایین آوردن احتمال ابتلا به بیماری قلبی، سرطان و دیابت کمک کند. از آن جا که دیابت رابطه نزدیکی با نارسایی کلیوی دارد، مصرف سیب می‌تواند از شما در برابر مشکلات کلیوی محافظت کند.
فلفل‌دلمه‌ای قرمز این ماده غذایی برای حفظ سلامت کلیه‌ها عالی است، چون پتاسیم کمی دارد. با اضافه کردن فلفل‌دلمه‌ای قرمز به رژیم غذایی نه تنها به غذا‌ها و سالاد‌هایی که می‌خورید رنگ می‌بخشید، بلکه ویتامین C، ویتامین B ۶، اسیدفولیک، ویتامین A و فیبر هم دریافت می‌کنید.
پیاز پیاز دوست کلیه‌هاست و پتاسیم کمی دارد. این ماده غذایی همچنین حاوی «کرومیوم» است که در متابولیسم چربی، پروتئین و کربوهیدرات مفید است.
ماهی ماهی‌های چرب مثل سالمون یک منبع عالی پروتئین و اسید‌های غیراشباع به شمار می‌رود. اسید‌های چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌های چرب در کاهش التهاب، مبارزه با رادیکال‌های آزاد، جلوگیری از بیماری قلبی، کاهش سطح کلسترول بد (LDL) و حفظ سلامت کلیه‌ها اثرگذار هستند. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف ماهی که حاوی اسید‌های چرب چند غیراشباع است، می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری کلیوی را کاهش دهد.
آب لیموترش آب لیموترش می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها و درمان مشکلات کلیوی کمک کند. ویتامین C و اسید سیتریک موجود در آن هم به حفظ سطح PH بدن کمک می‌کنند، سلامت بدن را بهبود می‌بخشند و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند. آب لیموترش را صبح‌ها یا قبل از ناهار بنوشید. حتما آن را با یک فنجان آب رقیق کرده و از شیرین کردن آن خودداری کنید.
هندوانه این میوه تابستانی پرطرفدار سرشار از نوعی آنتی‌اکسیدان به نام لیکوپین است که با رادیکال‌های آزاد مبارزه کرده و از این طریق از آسیب کلیوی جلوگیری می‌کند. در مصرف هندوانه زیاده‌روی نکنید وگرنه ممکن است دچار بعضی عوارض جانبی شوید. اگر به بیماری کلیوی مبتلا هستید، قبل از خوردن هندوانه درباره بی‌خطر بودن آن برای سلامتی‌تان با پزشک مشورت کنید.
مسئول انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی خراسان‌رضوی درباره چالش‌های این بیماران می‌گوید. «تکتم خجسته»، مسئول انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی خراسان‌رضوی در گفت‌و‌گویی که به بهانه هفته حمایت از بیماران کلیوی انجام دادیم، به ما می‌گوید: «ما ۱۰ هزار بیمار کلیوی تحت پوشش در این انجمن داریم؛ هر بیمار دیالیزی هفته‌ای ۳ بار و هر بار به مدت ۴ ساعت باید تحت دیالیز قرار گیرد. افرادی که تحت دیالیز قرارمی‌گیرند بعد از انجام دیالیز اجازه کار‌کردن ندارند و در واقع به خاطر فرایند سختی که دارد دیگر توان کار کردن ندارند به همین دلیل بیشتر این افراد شغل ندارند و به لحاظ مالی بسیار در مضیقه قرار می‌گیرند.»
او در ادامه می‌گوید: «افرادی که امکان پیوند نداشته باشند تا پایان عمر همین شرایط را دارند، اما کسانی‌که امکان پیوند داشته باشند و در نوبت پیوند قرار بگیرند تازه آغاز مشکلات برای آنهاست. هزینه خرید کلیه خیلی زیاد است و آزمایش‌های که باید انجام بدهند هم خیلی پرهزینه است. ما اینجا در انجمن بعضی از آزمایش‌ها را رایگان برای بیماران پیوندی انجام می‌دهیم ولی بعضی از آزمایش‌ها را که تخصصی‌تر است باید چندین میلیون برای انجامش هزینه کنند. بعد از انجام همه آزمایش‌ها، افراد قرارداد پیوند کلیه امضاء می‌کنند که حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان هزینه دارد. بعد از این مرحله افراد در نوبت پیوند قرار می‌گیرند تا زمانی‌که بیمارستان و کمیسیون پزشکی موافقت کند و پیوند انجام شود».
مسئول انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی خراسان‌رضوی درباره این که یکی از مشکلاتی که در حال حاضر بیماران پیوندی خیلی با آن درگیر هستند مشکل نبود دارو است، می‌گوید: «بعد از تحمل شرایط سخت بیماری، دیالیز، فراهم کردن هزینه خرید کلیه، انجام عمل سخت پیوند و گذراندن دوران طاقت‌فرسای نقاهت حالا نوبت به کمبود دارو می‌رسد. متاسفانه دارو‌هایی که بیماران بعد از پیوند کلیه باید مصرف کنند در حال حاضر بسیار کم است و بیمار با هزینه‌های سرسام آور شاید فقط مقدار کمی از داروی مورد نیاز را بتواند تهیه کند. بعضی از بیماران به دلیل کمبود این داروها بعد از چند ماه متاسفانه دوباره دیالیزی می‌شوند، چون استفاده از دارو کمتر از مقدار مورد نیاز باعث می‌شود بدن، پیوند را پس بزند و کلیه‌ای که با مشکلات و هزینه فراوان تهیه شده به خاطر نبود دارو متاسفانه از کار می‌افتد. امکان پیوند دوم و سوم هم بسیار کم است، چون عوارض زیادی دارد و پروسه بسیار سختی هم دارد».
«کاظمی» مسئول امور داروها در این انجمن که خودش هم بیمار پیوندی است، درمورد کمبود دارو‌های پیوند افزود: «بیماران برای تهیه دارو‌های مورد نیاز باید فقط به داروخانه‌های طرف قرارداد مراجعه کنند ولی متاسفانه بیماران هیچ گاه نمی‌توانند میزان مورد نیاز و تجویز شده دارو را دریافت کنند و همیشه گله دارند، چون به دلیل کمبود، این داروها به صورت سهمیه‌ای در اختیار داروخانه‌ها قرار می‌گیرد و داروخانه نمی‌تواند مقدار مورد نیاز دارو را در اختیار بیماران قرار دهد.»