سمیه خلیلی- دیپلماسی، به عنوان فرآیند‌های رسمی و غیررسمی برای مدیریت روابط بین کشورها، یکی از ارکان اساسی نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. این فرآیند شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که به کشور‌های مختلف امکان می‌دهد تا در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی با یکدیگر تعامل داشته باشند و منافع خود را به بهترین نحو تأمین کنند. دیپلماسی نه تنها برای حفظ صلح و امنیت جهانی ضروری است، بلکه در حل و فصل منازعات و پیشگیری از بحران‌ها نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند.
دیپلماسی اصلی‌ترین ابزار برای جلوگیری از بروز جنگ و کاهش تنش‌های جهانی است. هدف آن ایجاد شرایطی برای حل‌وفصل مشکلات و تقویت روابط بین کشورها به‌ویژه در شرایط بحرانی است. دیپلماسی همچنین در راستای گسترش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین‌المللی عمل می‌کند و در برخی موارد، برای دفاع از حقوق بشر و حفظ ارزش‌های انسانی در سطح جهانی به کار می‌رود.
علاوه بر این، دیپلماسی به کشور‌های مختلف این امکان را می‌دهد تا از منافع ملی خود در سطح جهانی دفاع کنند، بدون اینکه به استفاده از زور و خشونت متوسل شوند. یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های دیپلماسی، رسیدن به توافقات صلح‌آمیز و معاهدات بین‌المللی است که قوانین و چارچوب‌های رفتاری کشور‌های مختلف را تنظیم می‌کند.
در طول تاریخ، دیپلماسی در حل و فصل مسائل سیاسی و ایجاد توافقات بین‌المللی نقش بسیار مهمی داشته است. سازمان ملل متحد به‌عنوان مهم‌ترین سازمان بین‌المللی برای حفظ صلح و امنیت جهانی، میزبان بسیاری از نشست‌های دیپلماتیک مهم است. یکی از شناخته‌شده‌ترین مثال‌ها، جلسات سالانه مجمع عمومی سازمان ملل است که در آن سران دولت‌ها و مقامات عالی‌رتبه کشور‌های مختلف گرد هم می‌آیند تا در مورد مسائل جهانی، از جمله بحران‌های انسانی، تغییرات اقلیمی، حقوق بشر و دیگر چالش‌های بین‌المللی بحث کنند. علاوه بر مجمع عمومی، شورای امنیت سازمان ملل نیز مهم‌ترین ارگان دیپلماتیک برای رسیدگی به مسائل امنیتی جهانی است. این شورا در مواقع بحران‌های نظامی و سیاسی مانند جنگ‌ها و درگیری‌های بین‌المللی، قطعنامه‌هایی صادر می‌کند که معمولاً پس از مذاکرات پیچیده و میانجی‌گری دیپلماتیک به تصویب می‌رسد.
این گزارش به بررسی اهمیت و چالش‌های دیپلماسی در حل بحران‌های جهانی و نقش آن در ایجاد ثبات جهانی می‌پردازد. برای این منظور، خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفتگو‌هایی اختصاصی با دو تن از کارشناسان برجسته بین‌المللی، اندرو لونگ، سیاستمدار سابق و تحلیلگر سیاسی از هنگ‌کنگ، و لامیس جید، استاد علوم سیاسی از دانشگاه ژنو، انجام شده است.
اندرو لونگ، سیاستمدار سابق هنگ‌کنگ و تحلیلگر سیاسی، در گفتگوی اختصاصی با باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص تأثیر دیپلماسی در حل بحران‌های جهانی می‌گوید: «دیپلماسی در دنیای امروز بیش از آنکه صرفاً در قالب گفتگو بین کشورها محدود باشد، به عوامل پیچیده‌ای بستگی دارد. نوع روابط میان کشورها، تعادل قدرت و تفاوت‌های فرهنگی یا ایدئولوژیک سه عامل اصلی هستند که در اثرگذاری دیپلماسی نقش دارند.»
او همچنین به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دیپلماسی اشاره می‌کند: «در بحران‌های پیچیده و سریع، باید نقاط حساس و بحرانی شناسایی شوند که می‌توانند از بروز بحران‌های بیشتر جلوگیری کنند. به عنوان مثال، بحران موشکی کوبا در دهه ۱۹۶۰، که ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی توانستند به سرعت وارد مذاکره شوند تا از تبدیل آن بحران به درگیری نظامی جلوگیری کنند.»
با این حال، دیپلماسی با چالش‌های قابل توجهی در عصر جدید روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها ظهور قدرت‌های جدید و تغییرات ژئوپولیتیکی است. دیپلماسی باید بتواند با قدرت‌های جدیدی که بر عرصه جهانی تأثیرگذارند، تعامل کند، اما ساختار‌های دیپلماتیک سنتی همچنان تحت سلطه قدرت‌های بزرگ، به ویژه آمریکا، قرار دارند. این وضعیت باعث می‌شود که در بسیاری از بحران‌ها، مانند بحران‌های خاورمیانه یا جنگ اوکراین، دیپلماسی نتواند به‌طور مؤثر عمل کند و حتی منافع برخی کشورها منجر به تشدید بحران‌ها می‌شود.
لامیس جید، استاد دانشگاه ژنو و تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفتگوی اختصاصی با باشگاه خبرنگاران جوان در این زمینه می‌گوید: «دیپلماسی و جنگ دو روی یک سکه هستند. اگرچه دیپلماسی می‌تواند از بروز جنگ‌ها جلوگیری کند، اما در دنیای امروز، که با تهدیدات جدیدی، چون جنگ‌های سایبری، پاندمی‌ها و بحران‌های اقلیمی مواجه‌ایم، دیپلماسی سنتی نمی‌تواند به تنهایی راه‌حل‌های پایداری ارائه دهد.»
او به نمونه‌هایی از درگیری‌های حل‌شده از طریق دیپلماسی اشاره می‌کند و می‌گوید: «درگیری‌ها و جنگ‌ها معمولاً با مذاکرات و توافقات پایان می‌یابند. برای مثال، توافق صلح ۲۰۱۶ در کلمبیا که پس از پنج دهه درگیری میان دولت و نیرو‌های مسلح کلمبیا به‌دست آمد، نمونه‌ای از تأثیر دیپلماسی در پایان دادن به جنگ‌ها است.»
به‌طور کلی، هرچند دیپلماسی همچنان ابزاری مهم در کاهش تنش‌ها و پیشگیری از جنگ‌ها است، اما در دنیای پیچیده و به‌هم‌پیوسته امروز، نیاز به رویکرد‌های نوین بیش از پیش احساس می‌شود. یکی از راه‌حل‌های مطرح‌شده توسط کارشناسان، دیپلماسی دیجیتال و چندجانبه است که قادر است با تهدیدات نوظهور و چالش‌های فرامرزی مواجه شود.
سیاستمدار سابق هنگ‌کنگ تأکید می‌کند که دیپلماسی باید با تحولات جهانی همگام شود و به سمت مدل‌های جدید حرکت کند: «دیپلماسی دیجیتال، به‌ویژه با استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند به‌طور مؤثری در تعاملات جهانی و حل بحران‌ها کمک کند. همچنین دیپلماسی چندجانبه، به‌ویژه در چارچوب سازمان‌هایی مانند سازمان ملل، اتحادیه اروپا و سایر نهاد‌های بین‌المللی، برای حل بحران‌های پیچیده جهانی ضروری است.»
با توجه به چالش‌های موجود، به نظر می‌رسد که دیپلماسی باید تحولاتی اساسی را در رویکرد‌های خود ایجاد کند تا قادر به پاسخگویی به تهدیدات نوظهور باشد. این تغییرات تنها زمانی ممکن خواهد بود که جامعه بین‌المللی به اجماع برسد و اراده سیاسی لازم برای اعمال آنها وجود داشته باشد.
استاد دانشگاه ژنو می‌گوید: «دیپلماسی باید از روابط پشت در‌های بسته به روابطی با جامعه جهانی و استفاده از رسانه‌های اجتماعی تبدیل شود تا بتواند به‌طور مؤثرتری با چالش‌های امروز مقابله کند. برای رسیدن به صلح پایدار، نیاز به همکاری‌های فراتر از مرز‌های دولتی داریم.»
در نهایت، دیپلماسی همچنان به‌عنوان ابزاری حیاتی برای حل بحران‌های جهانی و پیشگیری از جنگ‌ها شناخته می‌شود، اما محدودیت‌های آن در دنیای امروز نشان می‌دهد که باید به سمت مدل‌های نوین حرکت کرد. دیپلماسی دیجیتال و چندجانبه می‌تواند راه‌حلی برای چالش‌های جدید جهانی باشد، اما تحقق این تغییرات نیازمند اجماع جهانی و اراده سیاسی برای اعمال آنها است.