درخت بادام، گونه بومی ایران است و منابع دانشنامه ای جهانی خاستگاه اصلی آن را ایران و کشورهای پیرامونی آن در غرب و مرکز آسیا عنوان کرده اند.
اطلاعات دقیق و به‌روزی از تولید بادام کشور در دسترس نیست اما مطابق آخرین آمار سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) در سال ۲۰۲۲، مراکش با تولید سالانه ۱۷۵ هزار تن بادام در رتبه ششم تولید این محصول قرار گرفته است و حال آنکه ایران در سال ۲۰۲۰ با تولید ۱۶۳ هزار تن بادام، رتبه چهارم تولید این محصول را داشته است.
با نگاهی به افزایش سالانه برداشت این محصول در واحد هکتار در برخی کشورها و رشد تولید در کشورهای رقیب از جمله مراکش، می‌توان گفت که ایران در خوشبینانه‌ترین حالت (تا سال ۲۰۲۲) در رده هفتم تولید این محصول قرار گرفته باشد.
مطابق اظهار نظر مسئولان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، سطح زیر کشت بادام در این استان حدود ۳۲ هزار هکتار است که بیشتر آن دیمی و مربوط به شهرستان کوهسرخ و سپس کاشمر است.
همچنین بر اساس اعلام مسئولان فرمانداری کوهسرخ؛ در سال آبی گذشته از مجموع ۱۲ هزار و ۳۰۰ هکتار بادامزار دیم و هزار و ۲۰۰ هکتار بادامستان آبی این شهرستان، هزار و ۸۵۰ تن محصول برداشت شده است.
آنچنان که کارشناسان جهاد کشاورزی گفته اند بادامستان های کشور در استان های غربی مانند چهارمحال و بختیاری، کردستان و آذربایجان های غربی و شرقی با گستره های قابل توجه متمرکز است اما بزرگترین مجموعه به هم پیوسته بادامستان شرق کشور با قدمتی دیرینه به گستره حدود ۱۰ هزار هکتار در شهرستان کوهسرخ قرار دارد که کانون تولید این محصول ارزشمند کشاورزی است.
چالش در تولید بادام در ایران با توجه به افت رتبه جهانی کشورمان در تولید این محصول در خراسان رضوی و کوهسرخ به عنوان بزرگ ترین بادامستان شرق کشور نیز نمود داشته است.
به گواه کارشناسان کشاورزی، محصول بادام کوهسرخ به دلیل عدم استفاده از سموم و کودهای شیمیایی در فرایند کاشت و همچنین کشت در مراتع طبیعی از کیفیت و استاندارد بالایی برخوردار است و همین موضوع مزیت اصلی بادام کوهسرخ خراسان رضوی است.
شهرستان کوهسرخ با بارندگی بیشتر از میانگین استانی، ۲۸ روستا و نزدیک به ۲۹ هزار نفر جمعیت دارد و «ریوش»، مرکز آن در ۲۲۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع است.
معاون فرماندار کوهسرخ اما به چالش های تولید این محصول کشاورزی ارزشمند اشاره کرد و گفت: شرایط اقلیمی به ویژه خشکسالی‌های ۲ دهه اخیر، سبب شده تا سطح بادامستان‌های کوهسرخ از ۲۱ هزار هکتار به حدود ۱۳ هزار هکتار کاهش یابد.
خسارت ۲۴۰ میلیارد ریالی سرما به درختان بادام
علاوه بر عوامل میان‌مدت اقلیمی، سرمازدگی و بارش تگرگ فصلی، بادام‌کاران کوهسرخی را نیز به شدت متضرر کرده است، مدیر جهاد کشاورزی کوهسرخ در این خصوص گفت: سرمازدگی بادامستان های این شهرستان در بهار امسال، موجب کاهش ۵۰ درصدی محصول و خسارت ۲۴۰ میلیارد ریالی به باغداران شد.
حجت صفرنژاد افزود: امسال از مجموع ۱۲ هزار و ۳۰۰ هکتار بادامزار دیم و هزار و ۲۰۰ هکتار بادامستان آبی هزار و ۸۵۰ تن بادام برداشت شد که در مقایسه با سال زراعی گذشته ۵۰ درصد کاهش نشان می دهد.
وی بیان کرد: علت اصلی کاهش محصول وقوع ۲ سرمازدگی و بارش تگرگ در تاریخ ۲۲ و ۲۸ اردیبهشت امسال بود که بر محصول بادام شهرستان تاثیر گذاشت به نحوی که بخش قابل توجهی از گل های سرمازده بادامستان های کوهسرخ به مصرف دام رسید.
گام نخست؛ چاره اندیشی فصلی
مدیر جهاد کشاورزی کوهسرخ اظهار کرد: چاره اصلی برای مقابله با سرمای فصلی، اصلاح ارقام بادام کشت شده در شهرستان است، ارقام کنونی بادام زودگل هستند یعنی گل بادامستان ها در ابتدای بهار باز می شود.
از ۱۲ هزار و ۳۰۰ هکتار بادامزار دیم و هزار و ۲۰۰ هکتار بادامستان آبی کوهسرخ هزار و ۸۵۰ تن محصول بادام برداشت شد که در مقایسه با سال زراعی گذشته ۵۰ درصد کاهش نشان می دهدبه گفته وی، همین وضعیت موجب می شود که گل بادام بر اثر سرمای نابه هنگام بهاری و یا بارش تگرگ آسیب دیده و محصولی تولید نشود.
صفرنژاد بیان کرد: مهم ترین راهکار برای رفع مشکل سرمازدگی، ترویج استفاده از ارقام بادام "دیرگل" است، که گل این ارقام با تاخیر بیشتر باز شده و فرایند گل زایی پس از موسم سرمای بهاری اتفاق می افتد.
معاون فرماندار کوهسرخ نیز گفت: سرمازدگی فروردین و خسارت سیل و تگرگ اردیبهشت امسال بیش از ۲۴۰ میلیارد ریال به بادام کاران این شهرستان خراسان رضوی خسارت وارد کرد.
رضا داروغه ادامه داد: این رقم خسارت نتیجه کاهش برداشت محصول بادام در کوهسرخ است و رقم خسارت واقعی وارده به باغداران با در نظرگرفتن از بین رفتن درختان برخی بادامستان‌ها بیش از این رقم است.
تامین اعتبارات ملی برای احیای بادامستان ها
معاون فرماندار کوهسرخ اضاقه کرد: شرایط اقلیمی به ویژه خشکسالی‌های ۲ دهه اخیر، سبب شده تا سطح بادامستان‌های کوهسرخ از ۲۱ هزار هکتار به حدود ۱۳ هزار هکتار کاهش یابد.
داروغه تاکید کرد: اجرای فوری طرح نجات‌بخشی و احیای بادامستان‌ها در این شهرستان تازه‌تاسیس و کم‌برخوردار، ضروری و در گرو تخصیص اعتبارات میلیاردی است که لازم است این اعتبارات از سوی تهران تامین شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: عمده تولید بادام در استان مربوط به کوهسرخ و نواحی اطراف کاشمر است و البته مقادیر کمتری نیز در تربت حیدریه و سبزوار تولید می شود.
محمد میری دیسفانی افزود: اما مهم‌ترین عرصه تولید بادام آن هم به صورت دیم، مربوط به کوهسرخ است و تا پیش از خشکسالی ها و سرمازدگی های اخیر، حدود هشت هزار نفر در تولید این محصول در کوهسرخ مشارکت داشتند.
وی ادامه داد: پیش از این اقداماتی برای رفع مشکلات بادامستان های کوهسرخ انجام شده و با پیگیری ها در سطح ملی، بودجه ای نیز در سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به این امر تخصیص یافت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان داشت: اقدامات یاد شده در خصوص آموزش، اصلاح و نوسازی برخی باغ ها و مبارزه با آفات و بیماری بوده است.
میری دیسفانی، بر لزوم اجرای طرح های تکمیلی برای احیای بادامستان های کوهسرخ تاکید کرد و گفت: با بررسی های صورت گرفته حدود ۱۰ هزار هکتار از باغ های بادام این شهرستان، شرایط لازم برای اجرای طرح احیا را دارند.
وی گفت: طرح احیا شامل نوسازی و تغذیه بادامستان ها، جایگزین کردن نهال های تازه با نهال های آسیب دیده و ایجاد تشتک های جمع آوری آب باران در پای نهال ها می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: اجرای طرح های آبخیزداری به منظور استفاده بهینه از بارندگی های سالانه و ذخیره سازی آب در زمین‌های بالادست بادامستان‌ها نیز برای احیای این مجموعه پیشنهاد می شود.
تولید بادام در پهنه سرزمینی ایران سابقه دیرینه دارد و طبیعتا با شرایط آب و هوایی این منطقه، کشت و کار محصول بادام قرن ها رونق داشته است، اکنون پرسش این است که چگونه باید بر محدودیت های اقلیمی فائق آمد؟ اگر با وجود صرف هزینه گزاف برای احیای بادامستان ها، با تداوم خشکسالی و کم‌بارشی همه تلاش ها بی‌ثمر شود، باید کشاورزان منطقه نیز سال‌ها قبل دست ها را به نشان تسلیم در برابر قهر طبیعت بالا برده بودند.
یادآوری این نکته ضروری است که ایستگاه باران‌سنجی ریوش (مرکز شهرستان کوهسرخ) در سال آبی گذشته ۲۶۲ میلیمتر بارش را ثبت کرده است و اصولا ریوش همیشه در خراسان رضوی بیشترین بارندگی ها را داشته است، لذا به نظر می رسد محدودیت های بارشی نباید در این شهرستان آنچنان که برخی مسئولان اعلام کرده اند محدود کننده و دست و پا گیر باشد و تلاش های ملی و محلی برای دریافت اعتبار باید در کانون توجه مسئولان قرار گیرد.
منبع، ایرنا