در جامعه امروز سرگرم شدن بیش از حد کودکان با گوشی و بازی‌های دیجیتال یکی از نگرانی‌های جدی والدین است هرچند برخی والدینی هستند که چشمان خود را روی این موضوع بسته‌اند.
بازی‌های دیجیتال و اپلیکیشن‌های سرگرم‌کننده با طراحی‌های جذاب، رنگ‌های زنده و چالش‌های هیجان‌انگیز، توانایی بالایی در جذب توجه کودکان دارند.
این جذابیت‌ها باعث می‌شود که کودکان ساعت‌ها بدون احساس خستگی یا کلافگی مشغول بازی شوند. همچنین، سیستم پاداش‌دهی در این بازی‌ها مانند کسب امتیاز یا ارتقای شخصیت موجب می‌شود که آنها تمایل بیشتری به ادامه بازی داشته باشند و در عوض از تکالیف دیگر مانند مطالعه درس، مطالعه کتاب غیردرسی و کمک کردن در کار‌های خانه سرباز می‌زنند.
ضرورت قرارمدار‌های بین کودک و والدین حین سرگرم شدن با فضای مجازی
زمانی که والدین سعی می‌کنند کودک را از گوشی دور کنند یا او را صدا بزنند، معمولا با واکنش‌هایی مانند ناراحتی، غرغر کردن یا حتی عصبانیت مواجه می‌شوند. این واکنش‌ها ناشی از عدم توانایی کودک در رها کردن یک فعالیت لذت‌بخش و انتقال ناگهانی به دنیای واقعی است.
تنظیم زمان مشخص برای استفاده از گوشی، ایجاد تعادل بین فعالیت‌ها، آموزش مهارت‌های خودمدیریتی، گفتگو درباره عواقب استفاده بیش از حد و الگوی مناسب بودن از جمله راهکار‌هایی است که کارشناسان مربوطه برای کمک به کودکان در یادگیری مدیریت زمان ارائه می‌دهند.
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه در این رابطه می‌گوید: فضای مجازی کودکان و نوجوانان را با خود به سرزمین افسانه‌ها و رویا‌ها می‌برد و وی را با رخداد‌هایی مواجه می‌کند که در عالم واقع، تجربه کردن شان تقریبا ناممکن و محال است. کودکان در سراسر جهان در حال کنار گذاشتن روزافزون کتاب از زندگی خود و میدان دادن هر چه بیشتر به سرگرمی‌های رایانه‌ای و فضای مجازی هستند.
شهرام خرازی‌ها افزود: کالبد و قالب رسانه‌ها در عصر مدرن در حال دگرگونی و تغییر شکل دادن است. روز به روز بر شمار کودکانی که وقت بیشتری را به بازی‌های رایانه‌ای و اینترنتی اختصاص می‌دهند و از مطالعه کتاب و مجله و تعامل با دیگران سر باز می‌زنند، افزوده می‌شود.
وی با تاکید براینکه هر خانه و خانواده‌ای باید قانون و نظم خاص خود را داشته باشد، اضافه کرد: قرار‌هایی که بین والدین و فرزندان گذاشته می‌شود مثلا میزان مشخصی از مطالعه کتاب، انجام بازی رایانه‌ای و حضور در فضای مجازی باید محترم شمرده و اجرا شود. کمی انعطاف در اجرای قوانین قابل اغماض است، اما کمرنگ شدن و زیر پا گذاشتن قوانین منعقده بین اعضای خانواده پذیرفتنی نیست.
کودکان در برابر فضای مجازی خوددار نیستند
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه گفت: کودکان از طریق اطلاعاتی که از فضای مجازی کسب می‌کنند با مفاهیمی مثل «قدرت»، «کامجویی»، «مبارزه»، «ترس»، «شکست»، «لذت» و «پیروزی» آشنا می‌شوند.
خرازی‌ها تصریح کرد: این شیوه جذاب کسب اطلاعات را نمی‌توان انکار کرد. جلویش را هم نمی‌توان گرفت. هر چقدر که تلاش کنیم با ابزار‌های مختلف از جمله فیلترینگ و وضع قوانین محدود کننده مانع تعامل کودکان و نوجوانان با فضای مجازی شویم باز هم آنها راه حل و روش‌های میانبری را برای دور زدن قانون و برداشتن موانع خواهند یافت.
وی تاکید کرد: نمی‌توان منکر «جذابیت» فضای مجازی و فرم و محتوایش شد. ممکن است بزرگسالان در برابر چنین جذابیتی خوددار باشند، اما کودکان و نوجوانان اینچنین نیستند. راهکار اصلی در این میان نه فیلترینگ و اعمال محدودیت بلکه ارتقاء «سواد رسانه ای» است که متأسفانه در مملکت ما بهای چندانی به آن نداده اند.
لزوم ارتقای میزان سواد رسانه بین کودکان و والدین
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه گفت: در سال‌های نخست کودکی این والدین هستند که زمینه تعامل با رسانه‌ها و وسایل سرگرمی ساز را را برای فرزند خود فراهم می‌آورند بنابراین پدر و مادر‌ها باید از دانش و مهارت کافی در زمینه فضای مجازی و مدیریت زمان آن برخوردار باشند و اگر از چنین دانش و مهارتی برخوردار نیستند باید در جهت کسب آن بکوشند. پدر و مادر‌ها باید از دانش و مهارت کافی در زمینه فضای مجازی و مدیریت زمان آن برخوردار باشند و اگر از چنین مهارتی برخوردار نیستند باید در جهت کسب آن بکوشند.
خرازی‌ها افزود: کودکان با ورود به مهد کودک یا مدرسه برای ساعاتی از حوزه دید و مراقبت والدین خارج شده و تحت نظر و مراقبت اولیاء مهد و مدرسه قرار می‌گیرند. هنگامیکه به کودکان از دوره مهد کودک نحوه صحیح تعامل با رسانه و فضای مجازی آموزش داده شود و روند این آموزش‌ها تا پایان دوران تحصیلات مدرسه و سپس دانشگاه تداوم یابد، آسیب رسانه و فضای مجازی به حداقل خود تنزل می‌یابد.
وی اضافه کرد: در چنین شرایطی می‌توان موبایل و رایانه و فضای مجازی را در اختیار کودک قرار داد. اگر سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان به طور مستمر ارتقا نیابد، آنها در تعامل با رسانه‌های مدرن ممکن است دچار مشکل شوند.
از چه سنی موبایل به دست کودک بدهیم؟
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه گفت: سن نخستین بهره مندی از موبایل و سن نخستین ورود به فضای مجازی را نمی‌توان به طور دقیق تعیین کرد. معمولا این پدر و مادر‌ها هستند که بنا به صلاحدید و تشخیص خود برای فرزند خود موبایل می‌خرند.
خرازی‌ها افزود: مشکل اینجاست که بسیاری از والدین واقعا نمی‌دانند که در برابر خواسته فرزندان خود چه کنند، زیرا از دانش تربیتی و سواد رسانه‌ای کافی برخوردار نبوده و ممکن است به اندازه کافی با مهارت‌های زندگی و فرزندپروری آشنا نباشند.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی تلویزیون به عنوان یکی از فراگیرترین رسانه‌ها می‌تواند به کمک والدین بشتابد و نقش کلیدی خود در ارتقای سواد رسانه‌ای را ایفا کند که البته متأسفانه در بسیاری از کشور‌ها تلویزیون از انجام چنین وظیفه بنیادینی طفره می‌رود.
به گفته رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه، یکی دیگر از سازمان‌هایی که می‌تواند به ارتقای سواد رسانه‌ای مدد رساند وزارت آموزش و پرورش است. والدین باید مهارت مدیریت زمان را به فرزندان خود یاد دهند تا از تعامل بی حد و حصر و افسار گسیخته و از اعتیاد کودک به رسانه و فضای مجازی پیشگیری کنند
خرازی‌ها افزود: در این زمینه آموزگاران و مربیان تربیتی مدارس نه تنها می‌توانند کمک حال والدین بلکه کمک حال دانش آموزان هم باشند. اگر پدر و مادری در خرید موبایل برای فرزندش یا اجازه دادن به او برای ورود به فضای مجازی مردد است می‌تواند با مراجعه به نزدیک‌ترین مرکز خدمات جامع سلامت به منزل خود از کارشناسان سلامت روان مستقر در این مراکز بدون پرداخت هزینه، راهنمایی بگیرد.
وی ادامه داد: در همان آغاز برقراری تعامل با رسانه و فضای مجازی، اصل قانونگذاری از جانب والدین و احترام به قوانین خانواده پیش می‌آید که البته ممکن است تنش زا باشد. والدین باید مهارت مدیریت زمان را به فرزندان خود یاد دهند تا از تعامل بی حد و حصر و افسار گسیخته و از اعتیاد کودک به رسانه و فضای مجازی پیشگیری کنند با این وجود شمار قابل توجهی از کودکان از زیر بار این قانونگذاری به علل مختلف شانه خالی می‌کنند. کارشناس سلامت روان مستقر در مراکز خدمات جامع سلامت در این موارد می‌تواند کمک رسان مفیدی به خانواده باشد.
نهاد‌ها برای ارتقای سواد رسانه به میدان بیایند
به هر حال در دنیای امروز، گوشی‌های هوشمند و بازی‌های دیجیتال به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان تبدیل شده‌اند. این ابزار‌ها با جذابیت‌های فراوان خود، توجه کودکان را به شدت جلب می‌کنند و باعث می‌شوند که آنها زمان را از دست بدهند.
با وجود تمام هشدار‌هایی که به والدین داده می‌شود، هنوز هم والدینی هستند که بدون نظارت کافی و به خاطر نداشتن سواد رسانه، سپری شدن مدت طولانی از زمان کودک پای بازی دیجیتال را نادیده می‌گیرند درحالیکه کودکان در برابر فضای مجازی نمی‌توانند خود و زمان را مدیریت کنند و برخی دیگر از والدین، سختگیری‌های بی حد و حصری در این زمینه دارند و کودک را از فضای مجازی دور نگه می‌دارند. این دوگانگی رفتار والدین با کودکان نشان می‌دهد که نهاد‌هایی مانند صدا و سیما و وزارت آموزش و پرورش برای ارتقای سواد رسانه باید به میدان بیایند.
منبع: ایرنا