باران اسیدی؛ قاتل نامرئی طبیعت و زیست محیطی

داریوش  گلعلیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: باران اسیدی به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی شناخته می‌شود که تاثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های مختلف دارد. باران اسیدی زمانی رخ می‌دهد که مواد شیمیایی آلاینده به ویژه اکسیدهای نیتروژن و گوگرد در جو با آب، اکسیژن و دیگر مواد شیمیایی واکنش داده و ترکیبات اسیدی مانند اسید نیتریک و اسید سولفوریک تولید می‌کنند. این ترکیبات به‌واسطه بارندگی به زمین باز می‌گردند و می‌توانند تأثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر محیط زیست بگذارند. 

تاثیر بر اکوسیستم‌های آبی

او ادامه داد: باران  اسیدی یکی از عوامل اصلی تغییر شیمی آب در اکوسیستم‌های آبی است. آب‌های سطحی مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و آبگیرها مستقیماً تحت تأثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند. کاهش pH آب به علت حضور یون‌های هیدروژن آزاد شده از اسیدها، می‌تواند شرایط زندگی را برای بسیاری از گونه‌های آبزی به شدت سخت کند.

گلعلیزاده تصریح کرد: برخی از گونه‌های ماهی، مثل قزل‌آلا، به تغییرات جزئی pH آب حساس هستند و با کاهش pH ممکن است جمعیت آن‌ها به شدت کاهش یابد یا حتی به‌طور کامل منقرض شوند. همچنین، اکوسیستم‌های آبی نه تنها به صورت مستقیم، بلکه به صورت غیرمستقیم نیز تحت تاثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند؛ به این شکل که کاهش pH باعث انحلال فلزات سنگین مانند آلومینیوم در آب می‌شود. این فلزات سمی می‌توانند به شدت به ارگانیسم‌های آبزی آسیب برسانند و زنجیره غذایی این اکوسیستم‌ها را مختل کنند.

تاثیر بر خاک‌ها و کشاورزی

او گفت: خاک‌ها نیز به شدت از باران اسیدی تأثیر می‌پذیرند. مواد معدنی موجود در خاک‌ها که برای رشد گیاهان ضروری هستند، به‌واسطه اسیدی شدن شسته می‌شوند. به عنوان مثال، کلسیم و منیزیم که برای رشد و سلامت گیاهان حیاتی هستند، در حضور باران اسیدی از دسترس گیاهان خارج می‌شوند. این فرایند که به آن شستشوی مواد معدنی گفته می‌شود، باعث ضعیف شدن خاک‌ها و کاهش باروری آن‌ها می‌شود.

او بیان کرد: همچنین، باران اسیدی می‌تواند خاک‌ها را سمی کند. افزایش اسیدیته خاک منجر به آزاد شدن فلزات سمی مانند آلومینیوم و سرب می‌شود. این فلزات نه تنها بر گیاهان اثر منفی می‌گذارند، بلکه می‌توانند از طریق زنجیره غذایی به بدن حیوانات و انسان‌ها منتقل شوند و تاثیرات مضر درازمدتی بر سلامت موجودات زنده بگذارند.

تاثیر بر جنگل‌ها

گل علیزاده گفت: باران اسیدی تاثیرات منفی گسترده‌ای بر جنگل‌ها دارد. یکی از نخستین اثرات، آسیب به برگ‌ها و ساختار گیاهان است. زمانی که باران اسیدی بر روی برگ‌ها می‌بارد، می‌تواند پوشش محافظ آن‌ها را تخریب کرده و باعث از دست رفتن توانایی فتوسنتز گیاه شود. این مسئله باعث ضعف گیاهان و در نهایت مرگ آن‌ها می‌شود.

او بیان کرد: علاوه بر این، ریشه‌های گیاهان نیز از اسیدی شدن خاک آسیب می‌بینند. کاهش مواد معدنی ضروری مانند کلسیم و منیزیم در خاک به واسطه باران اسیدی، مانع از جذب مواد مغذی لازم توسط گیاهان می‌شود. این امر به کاهش رشد و ضعیف شدن جنگل‌ها منجر می‌شود و در نهایت می‌تواند باعث مرگ گسترده درختان و تغییرات عمده در ساختار جنگل‌ها شود.

تاثیر بر معماری و آثار تاریخی

او گفت: علاوه بر تاثیرات زیست‌محیطی، باران اسیدی می‌تواند به بناهای تاریخی و ساختمان‌ها نیز آسیب برساند. اسیدها به ویژه به مصالح ساختمانی مانند سنگ آهک و مرمر که در بسیاری از بناهای تاریخی به کار رفته‌اند، آسیب می‌زنند. این مواد در واکنش با اسید، به نمک‌ها و گچ‌های محلول تبدیل می‌شوند که به مرور زمان باعث فرسایش و تخریب این سازه‌ها می‌شود.

گلعلیزاده بیان کرد: ساختمان‌های تاریخی و آثار فرهنگی که قرن‌ها پا برجا بوده‌اند، به سرعت در معرض تخریب قرار می‌گیرند و حفظ و مرمت آن‌ها هزینه‌های زیادی به همراه دارد. این تخریب‌ها به مرور زمان می‌توانند ارزش‌های فرهنگی و تاریخی یک منطقه را کاهش دهند و به اقتصاد گردشگری نیز آسیب بزنند.

تاثیر بر سلامت انسان

او گفت: باران اسیدی به‌طور مستقیم برای انسان‌ها مضر نیست، زیرا میزان اسیدیته باران به قدری نیست که بتواند به پوست آسیب بزند. اما تاثیرات غیرمستقیم آن بر سلامت انسان بسیار گسترده و جدی است. یکی از این تاثیرات افزایش میزان ذرات ریز آلاینده در هوا است. هنگامی که اکسیدهای نیتروژن و گوگرد به باران اسیدی تبدیل می‌شوند، مواد آلاینده دیگری نیز تولید می‌شوند که می‌توانند مشکلات تنفسی از جمله آسم و برونشیت را تشدید کنند.

گلعلیزاده بیان کرد: همچنین، آبی که به‌واسطه باران اسیدی آلوده شده است، می‌تواند حاوی مقادیر بالایی از فلزات سنگین مانند آلومینیوم و سرب باشد که برای سلامت انسان خطرناک هستند. مصرف این آب‌ها از طریق منابع آشامیدنی یا محصولات کشاورزی آلوده می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی از جمله اختلالات عصبی و بیماری‌های کلیوی شود.

تاثیر بر گونه‌های جانوری

او گفت: باران اسیدی تاثیرات مخربی بر گونه‌های جانوری، به ویژه حیوانات وابسته به آب دارد. همانطور که پیشتر ذکر شد، کاهش pH آب و انحلال فلزات سنگین در اکوسیستم‌های آبی، شرایط زندگی برای موجودات آبزی را دشوار می‌کند. این موجودات، از ماهی‌ها گرفته تا حشرات آبزی، ممکن است تحت تاثیر تغییرات شیمیایی آب قرار بگیرند و در نهایت از بین بروند.

گلعلیزاده بیان کرد: در اکوسیستم‌های خشکی نیز حیوانات به صورت غیرمستقیم تحت تاثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند. گیاهانی که منبع غذایی اصلی برای بسیاری از گونه‌های جانوری هستند، به علت تاثیرات منفی باران اسیدی دچار ضعف می‌شوند و این امر می‌تواند زنجیره غذایی را مختل کرده و جمعیت حیوانات را کاهش دهد.

 تاثیرات اقتصادی

او گفت: علاوه بر تاثیرات زیست‌محیطی و بهداشتی، باران اسیدی می‌تواند تاثیرات اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه داشته باشد. از بین رفتن جنگل‌ها، کاهش باروری خاک‌ها و از دست دادن منابع آبی سالم می‌تواند به کاهش تولید محصولات کشاورزی و جنگل‌داری منجر شود. این مسئله به کاهش درآمد کشاورزان و کارگران جنگل‌داری و در نهایت کاهش تولیدات ملی منجر می‌شود.

او گفت: همچنین، هزینه‌های سنگین برای بازسازی و مرمت ساختمان‌ها و آثار تاریخی که تحت تاثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند، فشارهای اقتصادی بیشتری بر جوامع وارد می‌کند. صنایع گردشگری نیز از این وضعیت آسیب می‌بینند، چرا که از بین رفتن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی می‌تواند به کاهش تعداد گردشگران و درآمدهای مربوط به این صنعت منجر شود.

راهکارهای مقابله با باران اسیدی

گلعلیزاده گفت: برای کاهش اثرات مخرب باران اسیدی، اقدامات متعددی می‌توان انجام داد. یکی از مهم‌ترین اقدامات، کاهش انتشار اکسیدهای نیتروژن و گوگرد است که به‌واسطه سوختن سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها، خودروها و صنایع به جو وارد می‌شوند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی، نصب فیلترهای پیشرفته در نیروگاه‌ها و ارتقاء کارایی خودروها می‌تواند به کاهش این آلاینده‌ها کمک کند.

او گفت: علاوه بر این، بازسازی اکوسیستم‌های آسیب‌دیده و استفاده از موادی مانند آهک برای کاهش اسیدیته خاک و آب نیز می‌تواند به بازگرداندن تعادل به محیط زیست کمک کند. آموزش عمومی و افزایش آگاهی مردم درباره تاثیرات باران اسیدی و نحوه کاهش آن نیز از دیگر راهکارهای موثر است.

گلعلیزاده بیان کرد: هباران اسیدی یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی قرن حاضر است که تاثیرات گسترده و متنوعی بر اکوسیستم‌های طبیعی، سلامت انسان‌ها و اقتصاد جهانی دارد. این پدیده نه تنها اکوسیستم‌های آبی و خشکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند به تخریب بناهای تاریخی و تاثیرات منفی بر سلامت انسان‌ها منجر شود. مقابله با باران اسیدی نیازمند تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها و حفاظت از محیط زیست است.

خبرنگار: عطیه رضایی