محمد حائری شیرازی استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی که به مناسبت هفته دفاع مقدس در اختیار ما قرار داده است، نوشت: دفاع مقدس به عنوان یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین رخداد‌های تاریخ معاصر ایران، بخش مهمی از هویت ملی و دینی کشور ما را شکل داده است. این واقعه تاریخی، صرفاً یک جنگ نظامی نبود، بلکه میدانی برای ظهور و تقویت ارزش‌های انسانی و معنوی مانند ایثار، شجاعت، مقاومت و وحدت ملی بود.
نسل‌های گذشته این ارزش‌ها را در خون و جان خود حس کردند، اما برای نسل‌های جدید که تجربه‌ای از آن دوران ندارند، مسئولیت انتقال این میراث فرهنگی و معنوی بر عهده نظام آموزشی است. در این میان، نظام آموزش و پرورش نقشی کلیدی در حفظ و زنده نگه داشتن این ارزش‌ها دارند. در ادامه به راهکار‌هایی که باعث انتقال این ارزش‌ها به نسل امروزی می‌شود، اشاره می‌کنم.
۱. آموزش و پرورش؛ پلی میان گذشته و آینده
نظام آموزش و پرورش به‌عنوان نهادی کلیدی برای انتقال ارزش‌های فرهنگی و ملی از نسل‌های گذشته به نسل‌های آینده، نقشی بی‌بدیل در حفظ و تداوم ارزش‌های دفاع مقدس دارد. یکی از چالش‌های مهم در این مسیر، ایجاد پلی موثر میان واقعیت‌های تاریخی و نیاز‌های روانی و اجتماعی نسل جدید است.
کودکان و نوجوانان امروزی، با دنیایی متفاوت از دوران دفاع مقدس بزرگ می‌شوند و نمی‌توانند تجربه‌های مستقیم آن دوران را درک کنند. بنابراین، این وظیفه آموزش و پرورش است که این مفاهیم را به شیوه‌ای که با زندگی روزمره و چالش‌های آنها هماهنگ باشد، آموزش دهد.
ایجاد پیوند معنوی و رفتاری میان ارزش‌های دوران جنگ و نیاز‌های جامعه امروز نیازمند راهکارهای خلاقانه است. به عنوان مثال، می‌توان از شبیه‌سازی‌های آموزشی استفاده کرد تا دانش‌آموزان به‌طور عملی با شرایط جنگ و دفاع از کشور آشنا شوند. یکی از موفق‌ترین روش‌ها در این زمینه، استفاده از پروژه‌های تحقیقاتی و فعالیت‌های گروهی است که به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا علاوه بر مطالعه محتوای کتاب‌ها، به تحلیل شرایط دوران جنگ بپردازند و با مفاهیمی مانند مقاومت، فداکاری و همکاری جمعی آشنا شوند.
۲. جایگاه دفاع مقدس در کتب درسی
کتب درسی، به‌ویژه دروس تاریخ و ادبیات فارسی، در ایران به‌صورت منظم به موضوع دفاع مقدس پرداخته‌اند. در بسیاری از این کتب، حوادث مهم جنگ و چالش‌های اجتماعی و سیاسی آن دوران توضیح داده می‌شود. با این حال، نقش کتب درسی فقط در انتقال اطلاعات تاریخی خلاصه نمی‌شود، بلکه هدف مهم‌تر این است که دانش‌آموزان به ارزش‌های پشت این رویداد‌ها پی ببرند و این ارزش‌ها را به‌عنوان بخشی از فرهنگ ملی خود بپذیرند. کتب درسی می‌توانند با معرفی الگو‌های شخصیتی مانند شهدا و جانبازان، دانش‌آموزان را به سوی تفکری عمیق‌تر از جنگ و مفاهیم انسانی آن هدایت کنند.
تأثیرگذاری بیشتر محتوای دفاع مقدس در کتب درسی، نیازمند رویکردی چندجانبه است. این محتوای درسی باید به شکل روایتی جذاب و زنده ارائه شود تا دانش‌آموزان بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. به عنوان مثال، می‌توان به داستان‌های واقعی از رزمندگان جوان و خاطرات آنها اشاره کرد که نه تنها جنبه تاریخی دارند، بلکه الهام‌بخش جوانان برای تقویت روحیه ایثار و همبستگی است. این نوع محتوا باعث می‌شود تا مفاهیم دفاع مقدس در ذهن دانش‌آموزان تثبیت شده و آنها را به درک عمیق‌تری از اهمیت این دوران برساند.
۳. نقش معلمان در بازنمایی مفاهیم دفاع مقدس
هرچند محتوای کتب درسی بسیار مهم است، اما معلمان نقشی اساسی در چگونگی تدریس و تفهیم این مطالب دارند. معلمان به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل ارتباطی بین محتوا و دانش‌آموزان، می‌توانند با استفاده از روش‌های تدریس نوین و خلاقانه، مفاهیم دفاع مقدس را به شکلی جذاب و قابل‌فهم برای نسل جدید ارائه دهند. سخنرانی‌ها، نمایش فیلم‌های مستند و استفاده از داستان‌های واقعی از جمله روش‌های آموزشی هستند که به شکلی موثر می‌توانند به تدریس این مفاهیم کمک کنند. همچنین حضور رزمندگان یا جانبازان به عنوان مهمانان ویژه در کلاس‌های درس، می‌تواند تجربه‌ای عینی و الهام‌بخش برای دانش‌آموزان ایجاد کند.
معلمان باید علاوه بر تدریس محتوای درسی، بحث‌های آزاد را در کلاس‌ها برای دانش‌آموزان فراهم کنند تا آنها بتوانند آزادانه درباره ارزش‌های دفاع مقدس صحبت کنند و نظر خود را بیان کنند. این بحث‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا نه‌تن‌ها از منظر تاریخی به دفاع مقدس نگاه کنند، بلکه آن را به عنوان الگویی برای مواجهه با چالش‌های زندگی خود در نظر بگیرند. از طریق این نوع تعاملات، دانش‌آموزان می‌توانند ارزش‌های نظیر مقاومت در برابر مشکلات، وفاداری به وطن و همبستگی اجتماعی را درک کنند و به رفتار‌های عملی در زندگی روزمره خود تبدیل کنند.
۴. ضرورت بازبینی محتوای آموزشی
با توجه به تغییرات سریع در جامعه و تحولات فرهنگی و اجتماعی، ضرورت بازبینی محتوای کتب درسی و شیوه‌های آموزشی بیش از پیش احساس می‌شود. نسل امروز، با تجربیات متفاوتی نسبت به دوران جنگ ایران و عراق روبرو است و لذا مفاهیم دفاع مقدس نیز باید با رویکردی جدید و به‌روز شده به آنها ارائه شود.
در بازبینی محتوای آموزشی، می‌توان بر تاکید بر مفاهیم همچون همبستگی ملی، مقابله با تحریم‌ها و مقاومت در برابر فشار‌های بین‌المللی توجه بیشتری کرد، چرا که این مفاهیم امروز نیز همچنان کاربرد دارند و برای دانش‌آموزان ملموس‌تر خواهند بود.
بازنگری در محتوای آموزشی همچنین به معنای بهبود شیوه‌های تدریس است. استفاده از ابزار‌های دیجیتال و منابع چندرسانه‌ای می‌تواند کمک بزرگی به بهبود فرآیند آموزش دهد. برای مثال، می‌توان با استفاده از پلتفرم‌های آنلاین، مستندات جنگی، فیلم‌ها و تصاویر واقعی دوران دفاع مقدس را به دانش‌آموزان نشان داد. این شیوه‌های جدید آموزشی به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا درگیر تجربه‌های ملموس‌تری از آن دوران شوند و مفاهیم را عمیق‌تر درک کنند.
۵. ایجاد ارتباط زنده با ارزش‌های دفاع مقدس
نکته کلیدی در آموزش مفاهیم دفاع مقدس، این است که دانش‌آموزان بتوانند این ارزش‌ها را نه فقط به عنوان بخشی از تاریخ، بلکه به عنوان اصولی زنده و قابل کاربرد در زندگی روزمره خود درک کنند. مفاهیمی مانند شجاعت، ایثار، همبستگی اجتماعی و وفاداری به وطن، ارزش‌هایی هستند که در شرایط مختلف زندگی قابل استفاده‌اند. به عنوان مثال، می‌توان از دانش‌آموزان خواست تا در پروژه‌های عملی مانند فعالیت‌های خیریه یا کار‌های گروهی مشارکت کنند و از تجربه‌های خود برای تقویت این ارزش‌ها استفاده کنند.
در این راستا، مدارس می‌توانند با برگزاری مسابقات و همایش‌های فرهنگی که به ارزش‌های دفاع مقدس مرتبط هستند، دانش‌آموزان را به فعالیت‌های خلاقانه و پژوهشی تشویق کنند. این برنامه‌ها به دانش‌آموزان این فرصت را می‌دهند تا مفاهیم را نه فقط از طریق کتاب‌ها، بلکه از طریق عمل و تجربه درک کنند. به این ترتیب، مفاهیمی، چون ایثار و مسئولیت‌پذیری در قالب فعالیت‌های ملموس به دانش‌آموزان منتقل شده و به بخشی از زندگی روزمره آنها تبدیل خواهد شد.
در نهایت، هدف اصلی آموزش و پرورش در زنده نگه داشتن ارزش‌های دفاع مقدس، این است که دانش‌آموزان نه فقط با تاریخ این دوران آشنا شوند، بلکه ارزش‌های انسانی و اخلاقی برآمده از آن را در زندگی خود پیاده کنند. این فرآیند نیازمند تعامل فعال میان کتب درسی، معلمان و محیط‌های آموزشی است تا نسل آینده بتواند به عنوان حافظان این میراث ارزشمند، به تقویت بنیان‌های هویتی کشور کمک کند. دفاع مقدس نه تنها بخشی از گذشته، بلکه چراغ راه آینده است و آموزش و پرورش وظیفه دارد این چراغ را همیشه روشن نگه دارد.
منبع: ایسنا