تعدادی از دوستداران اسب کاسپین با اجرای طرح گردشگری در جنگلهای هیرکانی آمل و پرورش اسب کاسپین در کنار این طرح گردشگری ضمن معرفی این نژاد اصیل اسب ایرانی برای احیای این میراث کهن گام‌های موثری برداشته‌اند.
تعداد اسب کاسپین در ایران اکنون حدود ۳۳۰ راس است. آمارهای ثبت شده نشان می‌دهد که در جهان نیز تعداد این گونه ارزشمند و اصیل به کمتر از یک‌هزار راس رسیده است. آماری که ضرورت تلاش برای حفاظت از این گونه بومی نوار شمالی ایران را بیشتر می‌کند.
بعد از مدت‌ها انتشار خبرهای غم‌انگیز از جنگلهای هیرکانی که سلاخی این میراث کهن برای همه زجرآور شده بود بازگشت اسب کاسپین به جنگل هیرکانی از جمله خبرهای امیدوارکننده برای دوستداران محیط زیست و حیات وحش محسوب می شود.
اسب کاسپین با نام لاتین «Caspian horse» با قدمت بیش از پنج هزار سال یکی از قدیمی‌ترین نژادهای اسب‌های موجود در جهان محسوب می شود. پراکندگی فعلی این اسب از شرق مازندران تا تالش در غرب گیلان است.
داستان جهانی شدن اسب کاسپین هم در نوع خودش جالب و جذاب است. لوئیز فیروز بانوی آمریکایی‌الاصل که به مدت بیش از چهار دهه به همراه همسرش نرسی فیروز به پرورش اسب در ایران مشغول بود، در دهه ۴۰ به دنبال اسب‌های کوچک و مناسبی برای آموزش سوارکاری به فرزندان خود بود. در سفری که سال ۱۳۴۴ خورشیدی برابر با ۱۹۶۵ میلادی به سواحل جنوبی دریای خزر، اولین بار اسبچه خزر (اسب کاسپین) را در یکی از روستاهای دور افتاده آمل به صورت تصادفی در حالی که به یک گاری بزرگ بسته شده بود و کیسه‌هایی را جابه‌جا می‌کرد، دید و مورد شناسایی قرار داد و متوجه حضور تعدادی از بقایای این نژاد در آن منطقه شد.
لوئیز ۲ اسبچه خزر را از محلی‌ها خرید و از آمل به تهران آورد. بعد از مدتی آموزش به این اسب، تحت تاثیر رفتار و حرکات آن، همچنین از روی کنجکاوی در ارتباط این اسب‌ها با حجاری‌های تخت جمشید، تصمیم به تحقیق روی این نژاد گرفت.
لوئیز فیروز با فرستادن نمونه خون، استخوان و موی این اسب به اروپا به نتایج جالبی دست یافت؛ این که اسب کاسپین قدیمی‌ترین اسب خونگرم دنیاست. شواهد ژنتیکی، گرافیکی و استخوان شناسی و نقوش سنگی روی پلکان‌های تخت جمشید و مهرها و مجسمه‌های بر جا مانده از آثار تمدن‌های باستانی همگی دال بر وجود اسب کاسپین از زمان‌های دور است.
سال ۱۳۴۵ با ورود اولین اسب به ایالت ویرجینیای آمریکا حرکت گسترش این نژاد به سایر نقاط جهان آغاز شد. سال ۱۳۴۹ چهار راس به جزایر برمودا (در غرب اقیانوس اطلس متعلق به انگلیس) و در سال ۱۳۵۰ یک جفت نریان و مادیان به نام‌های رستم و خورشید به پرنس فیلیپ ولیعهد انگلستان اهدا شد که از طریق مجارستان به آنجا منتقل شدند.
نژاد کهن
مدیر انجمن ملی حفاظت از اسب کاسپین اظهار کرد: بر اساس بررسی‌های ژنتیکی ثابت شد که اسب کاسپین قدیمی‌ترین نژاد زنده رام شده در جهان محسوب می‌شود.
محمدجواد دهقان گفت: اسب کاسپین با سابقه پنج هزار ساله نقش نگاره‌های آن در تخت جمشید، طاق بستان و مهر داریوش حک شده که این امر نشان از پیشینه کهن این اسب است.
وی با بیان این که اسب کاسپین در ۵۰ سال اخیر در جهان معرفی شده است، اظهار کرد: تا کنون ۳۰ راس از این اسب به کشورهای مختلف جهان صادر شد.
دهقان گفت: تعداد این نوع اسب در جهان بسیار کم است و در کشور ما تا کنون حدود ۸۸ راس آن به ثبت جهانی رسیده است که این آمار باید افزایش یابد.
مدیر انجمن ملی حفاظت از اسب کاسپین با بیان این که در کل کشور تعداد این نوع اسب ۳۳۰ راس است، اظهار کرد: همه دوستداران میراث کهن باید تلاش کنند تا تعداد این گونه نادر در کشور ما بیشتر از آمار فعلی افزایش یابد.
وی افزود: با توجه به این که اسب کاسپین کوچک‌تر از گونه‌های دیگر اسب در کشور محسوب می‌شود برای استفاده در سوارکاری کودکان و نوجوانان بسیار مطلوب است.
دهقان تصریح کرد: مجموعه گردشگری عاروس‌ویشه آمل که در کنار اقامتگاه بوم‌گردی خود به پرورش سب کاسپین پرداخته و سوار اری این گونه نادر را احیا کرد نقش مهمی در معرفی قابلیت‌های این اسب دارد.
مدیر انجمن ملی حفاظت از اسب کاسپین ادامه داد: پرورش و احیای اسب کاسپین فقط عشق و علاقه می خواهد که این گروه در آمل با عشقی وصف نشدنی در حال خدمت و احیای این گونه در معرض انقراض هستند.
خطر انقراض
در این پیوند مدیر تبارنامه بین‌المللی اسب کاسپین اظهار کرد: اسب کاسپین از گونه های در معرض انقراض است و به لحاظ تعداد، آمارهای موجود از این اسب در کشور و جهان وضعیت جالبی ندارد.
علیرضا رمضانی گفت: یک انجمن بین المللی در جهان فعال است که این انجمن از انجمن‌های ملی کشورهای مختلف تشکیل شده که کار آن‌ها ثبت تبارنامه اسب ایرانی در تمام دنیا است.
وی با بیان این‌که در دنیا حدود ۷۰۰ راس اسب کاسپین موجود است، اظهار کرد: سهم ایران از این آمار حدود ۳۳۰ راس اسب کاسپین است.
رمضانی گفت: در حال حاضر معرفی این اسب از سوی سوارکاران و مربیان دارای اهمیت بسیار زیادی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
مدیر تبارنامه بین‌المللی اسب کاسپین با بیان این که اسب کاسپین تنها اسب ایرانی است که اصالت آن حفظ شده است گفت: این اسب برای سوارکاری همه گروه‌های سنی به وییه کودکان و نوجوانان بسیار مناسب است.
دهقان تصریح کرد: اگر سوارکاران و مربیان از این اسب استفاده کنند یک فرهنگسازی موثر برای این میراث کهن محسوب می‌شود و اسب کاسپین با ویژگی‌های ممتاز خود اگر به درستی معرفی شود مورد استقبال مردم قرار خواهد گرفت.
در حال حاضر روستای کمدره از توابع بخش دشت‌سر آمل در مازندران خاستگاه اصلی اسب کاسپین یا اسبچه خزر است. این گونه جانوری با تلاش‌هایی که در این روستا انجام شد و پیگیری انجمن ملی حفاظت از کاسپین به ثبت ملی رسیده تا از این حیوان ارزشمند و کهن‌ترین نژاد اسب به عنوان بخشی از هویت تاریخی مازندران و شمال کشور حفاظت شود.
اسب کاسپین یا اسبچه خزر با قدمت بیش از پنج هزار سال که با نام‌های دیگری چون اسبچه خزر و گیلِ اسب نیز شناخته شده است در تاریخ و فرهنگ مازندران نیز قدمتی به بلندای تاریخ دارد.
این اسب با پرونده "اسب کاسپین، مهارت های سنتی، پرورش ونگهداری" با شماره ۲۸۷۸ روز ۱۶ /۰۷/ ۱۴۰۲ در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.
اسب خزری یا کاسپین، همان‌طور که از نامش پیداست، به اکوسیستم مناطق شمالی ایران تعلق دارد. سال ۱۳۹۰ در گوهرتپه مازندران گورستانی متعلق به سه هزار و ۴۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد که در آن فسیل‌های اسب خزری وجود داشت. همچنین کتیبه‌هایی در مناطق تخت جمشید وجود دارد که تصویر این اسب ایرانی را نشان می‌دهد. امپراتوری عظیم ایران در گذشته، به نیروهای حیوانی قوی برای حمل‌و نقل احتیاج داشته و از این اسب کمک می‌گرفته است.
تا سال ۱۳۴۵، اسب کاسپین فقط در ایران وجود داشت. سپس این حیوان زیبا به سایر مناطق جهان از جمله آمریکا و اروپا نیز راه یافت. در حال حاضر اسب خزری در مناطق شمالی ایران پراکنده است. این مناطق شامل نواحی شمال شرقی ایران از جمله ترکمن‌صحرا و مناطق شمال غربی مانند آستارا و تالش است. در گذشته به این نژاد اسبچه خزری نیز گفته می‌شد، اما امروزه ثابت شده که این نژاد یک اسب کامل است.
اسب کاسپین زیبا دارای بدنی متناسب است، اما مانند بسیاری از نژادها بدن پر و تنومندی ندارد. به همین خاطر به او اسبچه یا اسب مینیاتوری هم گفته می‌شود. البته مینیاتوری بودن این نژاد خیلی مشهود نیست و نمی توان به راحتی تفاوت بدنی آن را با سایر اسب‌ها تشخیص داد. اسب نژاد کاسپین دارای استخوان‌بندی محکم، سم بیضی و سفت، سر کوچک، چشمان درشت و برجسته، گوش‌های ایستاده و بافاصله و پیشانی محدب است.
پوست نژاد خزری بسیار براق، درخشان و نازک است و یال و دم ظریف اما پرپشت و صاف دارد. اسب خزر به رنگ‌های سفید، سیاه، نیلی، خاکستری و قهوه‌ای تیره و روشن دیده می‌شود. ازنظر ظاهری این اسب شباهت زیادی به نژادهای آخال تکه و عربی دارد. قد اسب بالغ به طور میانگین ۱۱۷ تا ۱۲۷ سانتی‌متر و وزن آن ۲۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم است. طول عمر این اسب در صورت مراقبت و نگهداری صحیح به ۲۵ تا ۳۰ سال می‌رسد.
هوش و تمایل اسب خزری برای یادگیری مهارت‌های جدید، شگفت‌انگیز است. این نژاد به طور کلی رفتار دوستانه‌ای دارد و هم با تازه‌کارها و هم با بچه‌ها به خوبی ارتباط برقرار می‌کند. راه رفتن اسب کاسپین بیشتر با نام شناور معروف است زیرا بسیار با وقار و نرم حرکت می‌کند. آن‌ها علاوه بر بدن عضلانی و قوی، بسیار چابک هستند و تحرک بالایی دارند. همین امر منجر به پرش‌های بلند و بدون نقص اسب خزری شده است. اسب‌های کاسپین مانند اجداد خود در ایران باستان عاشق کشیدن کالسکه و گاری هستند.
منبع: ایرنا