شهر تاریخی خرم‌آباد در ارتفاع ۱۱ هزار و ۴۷۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد، فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران - جنوب دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است که آزادراه شماره پنج ایران از این شهر عبور می‌کند.
این شهر تاریخی دارای ۷۰۰ دهنه چشمه است که سالانه با دبی ۱۰۰ میلیون مترمکعب ۳۵ درصد آب مصرفی شهر ۳۸۰ هزار نفری خرم آباد را تولید می‌کنند، از ابتدای زندگی بشر در این منطقه تاکنون آب فراوان در این شهر تاریخی باعث رونق زندگی و مهمترین عامل تمدن ساز در دره خرم آباد شده است.
در محل کنونی خرم‌آباد از دوره ایلامیان شهری با نام خایدالو وجود داشته و شهر شاپورخواست به دستور شاپور دوم بر خرابه‌های آن و در حدود محل کنونی شهر ساخته شده، آثار تاریخی به جای مانده بیانگر قدمت تاریخی این شهر است.
خرم‌آباد یکی از شهر‌های مهم غرب ایران در دوره ساسانیان بوده و فلک‌الافلاک یا دژ شاپورخواست از آثار به جای مانده دوره ساسانیان نماد شهر است، همچنین خرم آباد یکی از پایتخت‌های هزاراسپیان و آل حسنویه بوده است.
جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی متعددی در سطح شهر خرم‌آباد وجود دارد که از آن جمله می‌توان به فلک‌الافلاک، مناره آجری، پل شاپوری، گرداب سنگی، سنگ نبشته، آرامگاه باباطاهر و دریاچه کیو اشاره کرد به‌طوریکه این شهر برای نخستین بار در ایران از سوی دفتر منطقه‌ای سازمان ملل به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده است.
این شهر تاریخ چند هزار ساله دارد و یکی از مناطق قدیمی ایران است که از آغاز پیدایش خود تاکنون، تمدن‌های مختلف و متعددی، از جمله کاسی‌ها، بابلی‌ها، ایلامی‌ها، ساسانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان را تجربه کرده است.
در پیرامون این شهر آثار متعددی از ادوار فوق باقی مانده است، خرم‌آباد در میان دره‌ای قیفی شکل و پرآب جای گرفته و قلعه‌های تاریخی و قدیمی آن، محلی امن و سنگری محکم برای حاکمان زمان در برابر مهاجمان و شورشیان بوده است.
قلعه فلک الافلاک میراث دوره ساسانیان، پل کشکان مادر پل‌های تاریخی ایران، خانه آخوند ابو، پل شکسته یا شاپوری، پل صفوی یا پل گپ، گرداب سنگی، مناره آجری، موزه مردم‌شناسی لرستان از آثار تاریخی و گردشگری مهم خرم آباد هستند.
ارزیاب یونسکو در روز‌های گذشته با هدف بررسی پرونده ثبت جهانی دره خرم آباد در لرستان حضور داشته و بصورت حضوری از غار‌های پیش از تاریخ، مجموعه فلک الافلاک و پل‌های تاریخی این شهر بازدید کرد.
پرونده ثبت جهانی دره خرم آباد، به عنوان تنها پرونده ارسالی کشورمان به یونسکو، طی روز‌های اخیر مورد بررسی ارزیاب این سازمان بین المللی فرهنگی قرار گرفت.
غار‌های کلدر، قمری، گیلوران، یافته، کنجی و دو پناهگاه صخره‌ای گر ارجنه و پاسنگر در دره تاریخی خرم آباد قرار دارند و "قلعه فلک الافلاک" و "دره خرم‌آباد" به عنوان سهمیه ایران برای ثبت جهانی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) انتخاب شده اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: ارزیاب یونسکو ۲ ماه آینده استعلام اقدامات انجام شده را گرفته و مرحله به مرحله پیگیری می‌شود همچنین پس از چندماه دوباره نتیجه بعدی را اعلام خواهد کرد.
عطا حسن پور ادامه داد: این مدت باید نواقص موجود و اعلام شده را که از سوی ارزیاب مطرح می‌شود، برطرف کرده و ماهم باید طی هر مرحله گزارش جدید را ارسال کنیم بنابراین پرونده تکمیل شده توسط ارزیاب در فرانسه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
وی بیان کرد: در نهایت اواخر فصل بهار سال آینده جلسه بررسی نتیجه نهایی ثبت جهانی دره خرم آباد در بلغارستان برگزار می‌شود که در این راستا ۱۰۰ درصد امیدوار هستیم به نتیجه مطلوب برسد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: به عنوان یک کارشناس در این پرونده تا شماره ثبت جهانی دره خرم آباد را کسب نکنیم دست بردار نخواهم بود و این مسیر پر مشقت را به سرانجام خواهیم رساند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان افزود: قدمت وجود شهر‌ها در ایران و جهان به حدود هزاره سوم قبل از میلاد بر می‌گردد و ایران در رسیدن به شهرنشینی از شهر‌هایی نخستین هومر و هور بین النهرین جانمانده است.
حسن پور بیان کرد: در هزاره سوم قبل از میلاد شهر پر رونق و بزرگ سیماش یا سیماشگی وجود داشته است که بنا بر ادعای باستان شناسان بزرگی مانند دنیل پاترس شهر سیماش همان خرم آباد کنونی است و جانمایی آن در شهر خرم آباد بوده است.
وی با بیان اینکه حتی قدیمی‌ترین اطلاعات این شهر به هزاره دوم قبل از میلاد بر می‌گردد، اظهار داشت: در این یافته‌های به دوران آشوریان و لشکرکشی پادشاهان آشور می‌رسیم که نامی از سیماشگی برده می‌شود و به احتمال زیاد همان تپه باستانی ماسور است که هسته اولیه شهرنشینی خرم آباد و همزمان با شهر کوهدشت است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان ادامه داد: همچنین احتمال وجود این شهر در دوران الیبی وجود دارد و در سالنامه‌های آموزشی اشاره به خار خواس به عنوان شهر‌های قدیمی لرستان شده است.
حسن پور عنوان کرد: اواخر دوره پهلوی نظریه‌ای توسط یک باستان شناس داده شد که خرم آباد خایدالو بوده است در حالیکه این نظریه بر اساس مطالعات انجام شده اشتباه است چراکه نام این شهر قبل از خرم آباد شاپورخواست بوده است.
این باستان شناس لرستانی یادآور شد: قرن ششم نام شاپورخواست برای این شهر استفاده شده و در کتیبه سنگ نوشته این نام وجود دارد و این اثبات کننده سو سند وجودیت شهر شاپورخواست است و این در حالی است که قرن پنجم در شاهنامه فردوسی نیز به شهر خرم آباد در ابیاتی اشاره شده که این شهر را شاپور ساسانی بنا کرده است.
حسن پور با بیان اینکه سکه‌های طلای این دوران در محله کوی فلسطین و قاضی آباد خرم آباد یافت شده است اضافه کرد: بدربن حسنویه حاکم شاپورخواست بوده و ضرب سکه‌ها در همین شهر انجام و این موضوع بیانگر شکوه و عظمت شهر در دوره شاپورخواست در قرن چهارم بوده است.
وی اظهار داشت: سنگ آبدان خروجی آب یک انبار مربوط به قرن چهارم است و از این دست بنا‌ها می‌توان به مناره آجری شهر شاپورخواست در اطراف مناره اشاره کرد که بقایای شهر در اطراف این مناره یافت شد.
پژوهشگر و باستان شناس لرستانی تاکید کرد: مناره آجری تنها عنصر شاخص شهر شاپور خواست به همراه سنگ نوشته است که در قرن هفتم حمدالله مستوفی در سال ۷۳۱ هجری قمری به ویرانه بودن این شهر اشاره کرده که احتمالا براثر زلزله و یاجنگ بوده است
وی افزود: از قرن هفت و هشت به بعد مرکزیت شهر به وضعیت فعلی درآمده که اطراف قلعه فلک الافلاک ایجاد شده و در دوره صفویه شهر فعلی خرم آباد در محله اطراف قلعه، میدان گپ، محله درب دلاکی، زید ابن علی و ۱۲ برجی شکل گرفته و این در حالی است که هر جایی که کانون شهر بوده یک عنصر مذهبی وجود داشته است که سه محله قدیمی باباطاهر، امامزاده زیدابن علی و مسجد جامع شهر باعث شکل گیری شهر شدند.
حسن پور اظهار داشت: هندسه معماری شهر خرم اباد در دوران صفوی شکل گرفته و کاروان سرا، بازار و راسته‌های منتهی به امامزاده نزدیک به ارگ و مرکز حکومتی و حمام بودند.
وی عنوان کرد: معماری شهر خرم آباد به دلیل آب فراوان این شهر هرجایی که آب عبور کرده کوچه‌ها و معابر نیز بر اساس حرکت رودخانه و جویبار‌ها کج شده و این بیانگر این است که آب مهمترین دلیل شکل گیری این شهر است.
حسن پور گفت: شواهد نشان می‌دهد از ۵۴ هزار سال پیش بدون فاصله زندگی بشر در این محدوده و دره باستانی وجود داشته است و به همین دلیل یونسکو شهر را در فهرست میراث موقت ثبت جهانی قرار داد چراکه کمتر جایی از ایران ۵۴ هزار سال مداوم توالی زندگی بشر را دارد.
وی تاکید کرد: همچنین در کمتر جایی از ایران در داخل شهر این همه رودخانه و منابع آبی وجود دارد و ۲ رودخانه کرگانه و گلال و ۶ چشمه سنگی، دارای، شوا، گلستان، کیو هرکدام تولید آب بالایی دارند و در گوشه و کنار این شهر چشمه‌های آب به دلیل وجود سفره‌های آب زیرزمینی به چشم می‌خورد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: موزه جدید مردم شناسی فلک الافلاک با تغییر در رویکرد و محتوا و همخوانی ساختار موزه با استاندارد‌های بین المللی با عنوان "۱۰۰ هزار سال تاریخ زندگی بشر" بزودی افتتاح می‌شود.
حسن پور اظهار کرد: این موزه، ۱۰۰ هزار سال تاریخ زندگی بشر را از پارینه سنگی تا دوران اسلامی در محل قلعه فلک الافلاک روایت می‌کند.
وی افزود: با توجه به بررسی پرونده ثبت جهانی دره خرم آباد، این موزه با استفاده از نتایج آخرین و جدیدترین کاوش‌های باستان شناسی لرستان و غرب کشور در یک نمودار زمانی، طبق گاه نگاری خطی به عنوان بروزترین موزه کشور محسوب می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان بیان کرد: آخرین یافته‌های باستان شناسی، در ویترین‌های جدید در معرض دید علاقمندان و بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد ِ همچنین گرافیک محیطی موزه بر اساس استاندارد‌های جهانی طراحی و اجرا و نکته مهم اینکه تمام موزه و محتوای علمی آن به دو زبان انگلیسی و فارسی طراحی شده است.
حسن پور یادآور شد: یک غار پیش از تاریخ در این موزه به صورت نمادین ساخته شده که در آن؛ بخشی از زندگی انسان پیش از تاریخ از جمله کشف آتش و ساخت ابزار سنگی به نمایش گذاشته شده است.
وی با اشاره به نمایش اشیای منتقل شده از موزه ملی ایران باستان به این موزه نیز اظهار داشت: این اشیا پس از ۸۰ سال به موزه لرستان انتقال داده شد و با افتتاح رسمی موزه در معرض دید علاقمندان قرار خواهد گرفت.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان ادامه داد: نمایش تابوت مفرغی محوطه تاریخی چوبتراش پس از ۲۰ سال، جمجمه انسانی تدفین‌های غار کلماکره پس از ۳۲ سال و جمجمه ۹ هزار ساله مرد دلفانی از قسمت دیگر این موزه منحصر به فرد خواهد بود.
ابوطالب شفقت استاندار لرستان در روز‌های منتهی به حضور ارزیاب یونسکو در خرم آباد در گفتگوی تلفنی بر همکاری بین بخشی همه دستگاه‌ها برای ثبت جهانی دره خرم آباد تاکید کرد.
با تقدیر از حضور وی در این استان عنوان کرد: امیدوارم با تلاش متولیان و مردم ثبت جهانی دره خرم آباد به نتیجه برسد. وی در این مکالمه تلفنی، از وضعیت بررسی آثار و روند بررسی پرونده ثبت جهانی دره خرم آباد مطلع شد.
شفقت همچنین در دیدار با ارزیاب یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص اهمیت گردشگری و نقش آن در برنامه هفتم توسعه کشور افزود: لرستان از جاذبه‌های خدادادی و دست ساز زیادی بهره‌مند است که با معرفی بیشتر آنها می‌توان زمینه جذب گردشگر و رونق اقتصادی را فراهم کرد.
وی اضافه کرد: ثبت جهانی دره خرم آباد به عنوان تنها بخشی از داشته‌های فرهنگی و تاریخی لرستان نیز به معرفی بیش از پیش داشته‌های تاریخی این استان کمک می‌کند.
استاندار لرستان گفت: جاذبه‌های گردشگری لرستان مانند آبشارها و چشم انداز‌های طبیعی از جمله نعمت‌های خدادادی این استان بوده و بخش دیگری از آثار تاریخی و گردشگری نظیر غار‌ها و قلعه تاریخی فلک الافلاک بصورت دست ساز ایجاد شده است.
شفقت، لرستان را استانی چهارفصل با جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و دست ساز عنوان کرد و اظهار داشت: وجود آبشارها، تنگه ها، کوه‌ها و دشت‌های مختلف در کنار آثار مذهبی و مساجد، می‌تواند گردشگری این استان را متمایز کند.
وی تصریح کرد: جاذبه‌های گردشگری لرستان ترکیب مناسبی برای جذب توریست از سراسر جهان است و می‌توان از گردشگری به عنوان یک صنعت پیشران برای توسعه اقتصاد و ترویج فرهنگ این استان بهره‌مند شد.
ارزیاب ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها) گفت: گزارشم را به عنوان ارزیاب میدانی درباره ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایکوموس ارسال می‌کنم، امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.
حتیچ (خدیجه) پامیر که برای بررسی میدانی پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایران سفر کرده بود روز پنجشنبه ۲۲ شهریور با علی دارابی قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور در معاونت این سازمان دیدار و گفتگو کرد و اظهار داشت: من ارزیاب بخش بنا‌های ایکوموس هستم و امیدوارم این پرونده با قابلیت‌هایی که دارد، ثبت شود. من گزارشم را به عنوان ارزیاب میدانی، آماده و به ایکوموس ارسال می‌کنم، امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.
وی تاکید کرد: پیش‌تر از همکارانم شنیده بودم که ایرانی‌ها برای ثبت‌های جهانی بسیار جدی و سختکوش هستند. اکنون این موضوع را لمس کردم. برنامه‌ریزی خوبی انجام گرفته بود و به پرسش‌ها به خوبی پاسخ داده می‌شد.
پامیر که اصالتی ترکیه‌ای دارد، درباره ایران گفت: ایران پر از شگفتی و زیبایی است. دوست دارم دوباره به این کشور باز گردم و زیبایی‌های آن را به دیگران معرفی کنم. شما همیشه می‌توانید روی من به عنوان یک «دوست ایران» حساب کنید.
ارزیاب ایکوموس خاطرنشان کرد: به عنوان کسی که با میراث‌فرهنگی سر و کار دارم، از افق چشم‌انداز ایران نسبت به موزه و تاریخ کشورش، بسیار خرسندم.
منبع: ایرنا