تعیین حریم برای حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی به ویژه بناهای جهانی که ارزش بسیار بالایی برخوردار هستند اهمیت دارد اما حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی همیشه با کمبود اعتبار مواجه است.
بناهای تاریخی همچون شناسنامه، نشانگر هویت تاریخی هر ملت هستند که نه تنها برای بازدید و گردشگری کاربرد دارند بلکه اینگونه اماکن، محل مناسبی برای حفاظت و حراست علمی از نفایس بی بدیل هنری و اسناد، مدارک و اشیای علمی و فرهنگی که از نیاکان ما به یادگار مانده هستند.
براساس بند ۱۲ ماده ۳ اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب مجلس شورای اسلامی، یکی از وظایف این سازمان تعیین حریم بناها، مجموعه‌ها، محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی ثبت شده و ضوابط خاص معماری و طراحی داخل حریم است.
موضوع تعیین حریم آثار تاریخی از موارد بسیار مهم و حساس در ارتباط با تمامی بناهای تاریخی است اما در مورد آثار ثبت شده در یونسکو اهمیت بیشتری دارد.
بررسی آسیب‌های ناشی از عدم توجه به حریم آثار تاریخی
محبوبه اشرف زاده کارشناس ارشد مهندسی معماری در تحقیق با عنوان «بررسی آسیب‌های ناشی از عدم توجه به حریم آثار تاریخی» با بررسی نمونه موردی باغ دولت آباد یزد به اهمیت تعیین حریم برای بناهای تاریخی به ویژه بناهای جهانی اشاره کرده است.
البته در سال‌های اخیر اقداماتی برای تعیین حریم باغ دولت آباد یزد انجام شده اما مهمترین عامل اجرایی نشدن ضوابط حریم در باغ دولت آباد تغییر کاربری پلاک‌های اطراف و وابسته به باغ است. عوامل دیگر شامل، عدم تملک پلاک‌های بلافصل باغ، عدم تخصص کافی در مورد حریم آثار تاریخی، عدم هماهنگی ارگان‌های مرتبط با میراث فرهنگی مثل شهرداری، مشکلات حقوقی و قانوتی مالی انسانی و مشکلات عدم حفاظت است.
اشرف زاده در این تحقیق آورده است که هر تعیین حریم خود یک پژوهش است که به دلیل حساسیت، بسیاری از موارد که در پرونده ثبت آن بررسی نشده است در حریم، مطالعه و بررسی شود، از تبیین و تعریف موضوع وانجام مطالعات دقیق تاریخی جغرافیایی وشناخت کامل اقلیم آب وهوا عوارض طبیعی پوشش‌های گیاهی جمعیت وجه تسمیه کاربری‌های اراضی، بررسی کاربری‌های مفید و مضر عناصر همجوار اثر توصیفی و قابلیت‌ها وهر آنچه که در نحوه تعیین حریم اثر تاریخی تأثیر گذار است باید موشکافانه و دقیق بررسی شود.
وی عقیده دارد که تعیین حریم کار بسیار حساس و دقیقی است که نیاز به علم معماری شهرسازی و آشنایی با قوانین حقوقی دارد چراکه جابه جایی کلمات و عدم ذکر موارد حساس ضمن ایجاد دردسرهایی برای سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری، خود می‌تواند عامل تخریب اثر تاریخی شود.
کارشناسان میراث فرهنگی گفت: بعد از انجام مطالعات و در نظر گرفتن تمام جوانب و تهیه پرونده و تعیین حرایم اثر با این رویکرد که هر اثر بنا به اهمیت بستر می‌تواند چند حریم و درجه اهمیت تعریف شده داشته باشد، در کمیته حرایم بررسی و در صورت تأیید اعضا ابلاغ می‌شود.
نیاز متوسط ۵ میلیاردی برای تعیین حریم هر بنای تاریخی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز اظهار کرد: ۱۱ اثر تاریخی ثبت میراث جهانی در استان یزد وجود دارد که حریم بافت تاریخی همراه با پرونده ثبت جهانی، ثبت شده و عملیات تعیین حریم مابقی بناها یک سالی به صورت منظری و حفاظتی شروع شده است.
عبدالمجید شاکری افزود: هر بنای تاریخی به طور متوسط بسته به وسعت بنا به ۵ میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد و این در حالی است که تعیین حریم برای تعیین ضوابط و محدوده بناهای جهانی اهمیت بسیاری دارد.
وی با بیان اینکه در تهیه طرح حریم بناهای تاریخی ضابطه و محدوده مشخص می‌شود، ادامه داد: به این ترتیب برای مثال مشخص می‌شود که شعاع چند متری این نا ضوابط ساخت و ساز از جمله نماها و ارتفاع و کاربری‌ها چگونه باید باشد و در صورت نیاز پلاک‌های مورد نظر برای تملک نیز مشخص می‌شوند که برای خرید این املاک اعتبار مجزایی باید در نظر گرفته شود.
باغ پهلوان پور و قنات زارچ در معرض تجاوز به حریم
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد تاکید کرد: باغ پهلوان پور و قنات زارچ به دلیل اینکه پلاک‌ها، سنددار و شخصی سازی شدند بسیار در معرض تجاوز به حریم هستند.
وی اعلام کرد: با این وجود اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این محل مراقب آثار گذاشته و مدیر پایگاه باغ جهانی در باغ پهلوان پور در حال پایش هستند اما باید برای تعیین و حفظ حریم، اعتبار مورد نیاز تأمین شود.
وی عنوان کرد: از ارگان‌های دیگر تقاضا داریم در این امر به ما کمک رسانی کنند و از همشهریان هم می‌خواهیم در حفظ آثار و بنای تاریخی کوشا باشند.
میراث ارزشمندی که جهانیان به اهمیت آن پی برده اند سال‌ها و سال‌ها نگهداری و حفاظت شده تا به امانت به نسل ما رسیده و دوباره به نسل‌های آینده تحویل شود و نگهداری از آنها وظیفه یکایک ما است، دستگاه‌های متولی نباید از هیچ تلاشی برای تأمین اعتبار و نیروی مورد نیاز برای حفاظت از آنها دریغ کنند چرا که اولین کسانی هستند که باید پاسخگوی وضعیت بناهای تاریخی به ویژه بناهای جهانی استان یزد باشند.
منبع: مهر