«نرجس خاتون» همسر امام حسن عسکری (ع) و مادر امام زمان (عج) است. از زندگانی نرجس اطلاعات چندانی در دست نیست و بیشتر آنچه در منابع آمده، درباره ملیت و هویت اوست که گزارش‌های این زمینه نیز اختلاف‌های بسیاری دارند.
برخی گزارش‌ها او را کنیزی پروش‌یافته در خانه حکیمه خاتون (عمه امام عسکری (ع) و برخی دیگر او را کنیزی سیاه‌پوست یا کنیزی اهل نوبه معرفی کرده‌اند. روایتی نیز وجود دارد که مادر امام زمان (عج) را ملیکه (ملیکا) نوه پادشاه روم خوانده است که به اسارت مسلمانان درآمد.
در برخی از منابع کهن شیعه، داستانی مفصل وجود دارد که مادر امام زمان (عج) را شاهزاده‌ای رومی به نام ملیکه (ملیکا) بنت یشوع، نوه دختری قیصر روم معرفی می‌کند که نسب مادرش به شمعون، یکی از حواری عیسی (ع) می‌رسد. در این داستان آمده است ملیکه که در کاخ جدش بود، حضرت مریم (ع) و حضرت فاطمه (س) را در عالم رؤیا می‌بیند و حضرت فاطمه (س) او را به اسلام دعوت می‌کند و وی را متقاعد می‌سازد تا خود را به اسارت لشکریان اسلام درآورد. ملیکه سپس در جنگ بین مسلمانان با رومیان، اسیر مسلمانان می‌شود و امام هادی (ع) فردی را مأمور می‌کند و ملیکه را از بازار برده‌فروشان می‌خرد و به عقد امام حسن عسکری (ع) درمی‌آورد.
برای وی نام‌هایی، چون سوسن، صَقیل یا صِیقَل، حدیثه، ملیکه و ریحانه نیز ذکر شده است. در میان این نام‌ها معروف‌ترین نام نرجس است؛ در قدیمی‌ترین گزارش و همچنین در روایت حکمیه خاتون که مشهورترین روایت درباره تولد حضرت مهدی است، نام مادر امام زمان (عج)، نرجس ذکر شده است. درباره نام‌های متفاوت مادر امام زمان (عج)، گفته شده است که به دنبال مخفی نگه داشتن ولادت امام زمان (عج)، هویت مادر وی نیز پنهان شده است.
برخی نیز احتمال داده‌اند بسیاری از این نام‌ها ناظر به القابی است که نرجس به سبب زادن امام مهدی (عج) متصف به آن شده است؛ مثلا صیقل یا صقیل (در فارسی به معنای درخشنده) وصفی است که وی به سبب وجود نور امام مهدی (عج) یا به سبب درخشندگی و نورانی‌بودن چهره، به آن متصف شده است.
گزارش‌شده است مادر امام زمان (عج) قبل از شهادت امام عسکری (ع) درگذشت. نقل شده یکی از نزدیکان امام عسکری (ع) چنین می‌گوید:
وقتی امام عسکری (ع) را مسموم کردند ایشان آنچه را که بر سر خانواده اش بعد از شهادت خودش خواهد آمد را به حضرت نرجس خاتون فرمودند و آن بانو در جواب حضرت گفتند: من یک بار طعم اسارت را چشیده‌ام و دیگر نمی‌خواهم دچار شوم؛ و از حضرت تقاضا نمود دعا کنند تا خداوند مرگش را پیش از شهادت آن حضرت قرار دهد. امام عسکری (ع) در پاسخ ایشان فرمودند: من نمی‌خواستم که فرزندمان مهدی (عج) در این سن کم و در یک زمان هر دوی ما را از دست بدهد و از طرفی پسندیده نیست من به عنوان امام هدایت گر، مرگ کسی را از خدا بخواهم لذا از خدا می‌خواهم که ساعت رحلت شما را در اختیار خودتان قرار دهد.
آن بانوی مکرمه با توجه به این مسئله که امام زمان (عج) پس از شهادت پدرشان به امر خداوند غیبت می‌کنند و در حمایت خدا از شر دشمنان محفوظ خواهند ماند در تاریخ هفتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری دو رکعت نماز خوانده دعا نمود و یک روز قبل از شهادت امام عسکری (ع) از دنیا رفت.
اما نقل‌های تاریخی دیگری وجود دارد که می‌گویند وی پس از شهادت امام نیز زنده بوده است؛ برای مثال شیخ صدوق نقل می‌کند او هنگام شهادت امام عسکری (ع) بر بالین امام بود. همچنین نجّاشی می‌نویسد: مادر امام زمان پس امام عسکری (ع) نیز در قید حیات و در خانه محمد بن علی بن حمزه بود.
قبر نرجس خاتون در حرم عسکریین در سامرا و در کنار قبر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) قرار دارد.
منبع: ایسنا