تحویل سامانه دفاع هوایی S۴۰۰ به ایران یکی از مهم‌ترین مطالبی بود که رسانه‌های غربی در چند روز اخیر به آن پرداخته‌اند. منتشر‌کنندگان این خبر مدعی هستند که در پی سفر سرگئی شویگو، رئیس شورای امنیت روسیه به ایران این سامانه نیز به ایران تحویل شده است. این خبر را نخستین بار نیویورک‌تایمز منتشر کرده و نوشت: «روسیه تحویل تجهیزات پدافند هوایی و راداری پیشرفته خود را به ایران آغاز کرده است.» این خبر که صحت آن تایید نشده است بلافاصله در رسانه‌های مختلف به «تحویل S۴۰۰» تعبیر شد. فارغ از اینکه این خبر درست باشد یا نه لازم است ضمن تشریح ویژگی‌های این سامانه و مزیت‌هایی که برای قدرت دفاعی ایران ایجاد می‌کند اهداف رسانه‌های غربی از پرداختن به این موضوع نیز بررسی شود.
در دام بازی رسانه‌ای غربی‌ها نیفتیم
با نزدیک شدن به موعد بند‌هایی از معافیت‌های تحریمی ایران در برجام که به بند‌های غروب معروف بود ایران به مرور این توان را به دست می‌آورد که بدون هیچ‌گونه نگرانی همچون سایر کشور‌های دنیا به تبادل تسلیحات نظامی پرداخته و قدرت دفاع خود را ارتقا بخشد. کشور‌های غربی برای جلوگیری از این امر به‌یکباره ادعای کمک پهپادی ایران به روسیه برای هدف قرار دادن اوکراین را مطرح کردند؛ ادعایی که حتی درصورت صحت برای مراودات امنیتی ایران ایرادی محسوب نمی‌شود، اما دولت‌های غربی سعی داشتند با ایجاد فضایی احساسی به این بهانه زمینه را برای تشدید تحریم‌های ضدایرانی و جلوگیری از اجرایی شدن بند‌های غروب فراهم آورند. این سناریو، اما در اکتبر ۲۰۲۲ با انتشار یادداشتی توسط دبیرخانه شورای امنیت سازمان ملل باطل شده است. مطابق این یادداشت سازمان ملل، پایان رسمی مقررات بند‌های سه، چهار و شش ضمیمه به قطعنامه ۲۲۳۱ علیه ایران را به اطلاع کشور‌ها رسانید. مطابق این بند‌ها سازمان ملل ممنوعیت واردات و صادرات فناوری مرتبط با صنایع موشکی نظیر موشک و پهپاد با برد ۳۰۰ کیلومتر (۱۸۶ مایل) یا بیشتر را برمی‌دارد. حال، اما بعد از گذشت هشت ماه بار دیگر این خبرسازی‌ها درمورد مراودات تسلیحاتی ایران و روسیه بازتاب یافته است.
همزمان با روز‌هایی که ایران برای پاسخ تقابلی به اقدام تروریستی اخیر رژیم‌صهیونیستی در تهران مهیا می‌شود رسانه‌های غربی سفر دبیر شورای امنیت ملی روسیه به ایران را بهانه قرار داده و به نقل از منابعی نامشخص درمورد تبادل تسلیحاتی خبرسازی می‌کنند تا بار دیگر فضا را برای جو‌سازی علیه اقدامات ایران فراهم آورده و مانع از واکنش تقابلی ایران شوند. این رسانه‌ها همگام با دولتمردان غربی همزمان با خبرسازی درمورد تبادل تسلیحاتی ایران اخباری را نیز درمورد مهیا شدن دولت‌ها برای آتش‌بس در غزه منتشر می‌کنند تا هرگونه اقدام ایران را برهم زننده آتش‌بس جلوه بدهند، حال آنکه اولا اقدامات تهاجمی رژیم‌صهیونیستی نظیر هدف قرار دادن یک مدرسه و به شهادت رساندن ۱۰۰ فلسطینی با ادعای مهیا بودن آتش‌بس در تناقض است و ثانیا همان‌طور که نماینده ایران در سازمان ملل نیز به آن اشاره کرده هرگونه اقدام تقابلی ایران در پاسخ به نقض امنیت و حاکمیت ملی ایران توسط رژیم‌صهیونیستی بوده و حق دفاع مشروع ایران هیچ ارتباطی به آتش‌بس در غزه ندارد.
مهم‌ترین اخبار از تبادلات تسلیحاتی ایران و روسیه
قرارداد اولیه برای خرید سامانه S۳۰۰ بین ایران و روسیه در سال ۲۰۰۷ امضا شد، اما به دلایل مختلف از جمله فشار‌های بین‌المللی و تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران تحویل این سامانه به تعویق افتاد. در سال ۲۰۱۰ رئیس‌جمهور وقت روسیه، دیمیتری مدودف تحت فشار‌های بین‌المللی به‌ویژه از سوی ایالات متحده و اسرائیل تصمیم به لغو قرارداد و عدم تحویل سامانه S۳۰۰ به ایران گرفت. این اقدام باعث نارضایتی شدید ایران شد و حتی ایران از روسیه در دادگاه بین‌المللی شکایت کرد. با این حال، پس از توافق هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۵ و کاهش تحریم‌های بین‌المللی روسیه بار دیگر موضوع تحویل سامانه S۳۰۰ را مطرح کرد. نهایتا در سال ۲۰۱۶، روسیه سامانه S۳۰۰ را به ایران تحویل داد و این سامانه به‌طور رسمی به خدمت نیرو‌های مسلح ایران درآمد. پس از توافق هسته‌ای برجام در سال ۲۰۱۵ و لغو برخی از تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تهران به دنبال تقویت توان دفاعی خود با خرید سامانه‌های پیشرفته‌تر از روسیه از جمله S۴۰۰ برآمد. این موضوع پس از آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت که ایران در سال ۲۰۱۶ موفق به دریافت سامانه S ۳۰۰ از روسیه شد. با توجه به اینکه S۴۰۰ نسخه پیشرفته‌تر و مدرن‌تری از S۳۰۰ است ایران به دنبال خرید این سامانه برای افزایش توان دفاع هوایی خود بود. به‌طور کلی می‌توان گفت که تلاش‌های جدی ایران برای دستیابی به S۴۰۰ از حدود سال ۲۰۱۶ شروع شد. در کنار سامانه‌های پدافندی ایران برای تقویت نیروی هوایی خود به دنبال هواپیما‌های مدرن بوده و سوخو ۳۵ به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی مطرح می‌شود. مذاکرات برای خرید این جنگنده‌ها در سال‌های پس از برجام افزایش یافت، اما به دلایل مختلف از جمله فشار‌های بین‌المللی و تغییرات در شرایط سیاسی این فرآیند به طول انجامید. درنهایت گزارش‌هایی در سال‌های اخیر منتشر شد مبنی‌بر اینکه ایران موفق به نهایی کردن قرارداد خرید سوخو ۳۵ از روسیه شده است. انتظار می‌رود که این هواپیما‌ها در آینده‌ای نزدیک به ایران تحویل داده شوند، هرچند هنوز جزئیات رسمی و دقیقی از این قرارداد منتشر نشده است.
ضدونقیض‌گویی‌ها از کمک پهپادی ایران به روسیه
شایعات و گزارش‌ها درباره استفاده روسیه از پهپاد‌های ایرانی در جنگ اوکراین از اوایل تابستان ۲۰۲۲ آغاز شد. در این زمان مقامات ایالات متحده اولین بار اعلام کردند که روسیه قصد دارد از ایران پهپاد‌های تهاجمی و شناسایی خریداری کند تا در جنگ اوکراین استفاده کند. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده بود. وی در ژوئیه ۲۰۲۲ اعلام کرد که اطلاعات آمریکا نشان می‌دهد ایران قصد دارد صد‌ها پهپاد از جمله پهپاد‌های تهاجمی را به روسیه تحویل دهد و این پهپاد‌ها می‌توانند در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار گیرند. با نزدیک شدن به موعد بند‌های غروب برجام این موضوع به یکی از بحث‌های مهم در عرصه بین‌المللی تبدیل شد و کشور‌های غربی ایران را به تامین تجهیزات نظامی برای روسیه متهم کردند. ایران این ادعا‌ها را رد کرد و اعلام کرد که تعداد محدودی پهپاد به روسیه قبل از شروع جنگ داده است، شهید امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه وقت ایران در نوامبر ۲۰۲۲ در این مورد گفت: «ایران تعداد محدودی پهپاد را به روسیه تحویل داده، اما این تحویل قبل از آغاز جنگ اوکراین بوده و ایران از قصد روسیه برای استفاده از این پهپاد‌ها در جنگ اطلاعی نداشته است.»
جلوی روایت‌سازی رسانه‌های غربی چگونه گرفته می‌شود؟
در برابر راهبرد رسانه‌ای غربی‌ها برای متهم کردن ایران دو رویکرد اقناعی از جانب مقامات ایرانی توقع می‌رود. در صورت غلط بودن این اخبار مقامات ایرانی باید با صراحت آن را رد کنند و درصورتی‌که این تبادلات تسلیحاتی صحت داشته باشد نیز مقامات ایرانی باید قبل از اینکه رسانه‌های غربی علیه ایران روایت‌سازی کرده با صراحت این تبادلات را بیان کنند. درحالی‌که تبادلات تسلیحاتی در تمام دنیا امری مرسوم است و ایران نیز در این‌باره با منع تحریمی مواجه نیست دلیلی بر انکار حقوق مسلم کشور وجود ندارد. تبیین لزوم تهیه سامانه‌های پدافندی و دفاعی اولا فضای داخلی را نسبت به اقدامات نهاد‌های امنیتی قانع کرده و ثانیا اتهام‌زنی‌های رسانه‌های غربی را مهار می‌کند. در همین راستا نیز بد نیست برخی از ویژگی‌های سامانه‌های پدافندی روسی که ایران به دنبال آن است را تشریح کنیم.
S۴۰۰ در یک نبرد منطقه‌ای چه کمکی به ایران می‌کند؟
سامانه دفاع هوایی S۴۰۰ می‌تواند در صورت وقوع یک نبرد احتمالی بین ایران با اسرائیل و حامیانش به شکل قابل‌توجهی به توان دفاعی ایران کمک کند. این سامانه می‌تواند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای تقویت توان دفاعی ایران در برابر حملات احتمالی اسرائیل عمل کرده و نقش کلیدی در استراتژی دفاعی ایران در برابر تهدیدات هوایی ایفا کند.
۱- دفع حملات هوایی: یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات نظامی از سوی اسرائیل و پایگاه‌های منطقه‌ای آمریکا علیه ایران، حملات هوایی با استفاده از هواپیما‌های جنگنده پیشرفته، مانند F-۳۵ و F-۱۶، و موشک‌های کروز است. سامانه ۴۰۰S با توانایی شناسایی و هدف‌گیری این هواپیما‌ها و موشک‌ها در فواصل طولانی می‌تواند بخش مهمی از این تهدیدات را خنثی کند. این سامانه قادر است اهداف هوایی را تا برد ۴۰۰ کیلومتر و ارتفاع ۳۰ کیلومتری مورد هدف قرار دهد.
۲- حفاظت از تاسیسات هسته‌ای و نظامی: اسرائیل در گذشته ایران را به حمله به تاسیسات هسته‌ای تهدید کرده است. S۴۰۰ می‌تواند به‌عنوان لایه دفاعی حیاتی در اطراف تاسیسات حساس هسته‌ای و نظامی ایران عمل کند و احتمال موفقیت حملات اسرائیل را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
۳- تقویت بازدارندگی: وجود سامانه پدافندی قدرتمند S۴۰۰ در ایران می‌تواند به‌عنوان یک عامل بازدارنده عمل کند. این سامانه می‌تواند اسرائیل را از انجام حملات هوایی گسترده و تهاجمی علیه ایران منصرف کند؛ چراکه می‌داند هزینه‌ها و خطرات این حملات را می‌تواند بسیار بالا ببرد.
۴- محدود کردن آزادی عمل نیروی هوایی اسرائیل: سامانه پدافندی S۴۰۰ قوی می‌تواند آزادی عمل نیروی هوایی اسرائیل را در منطقه محدود کند، به‌ویژه درصورت وقوع یک درگیری گسترده. این سامانه می‌تواند تهدیدی جدی برای هواپیما‌های اسرائیلی باشد که وارد فضای هوایی ایران یا مناطق تحت نفوذ آن می‌شوند.
۵- هم‌افزایی با سایر سامانه‌های دفاعی: ایران با داشتن S۴۰۰ می‌تواندیک شبکه چندلایه دفاع هوایی ایجاد کند که شامل سایر سامانه‌های دفاعی مانند S۳۰۰، سامانه‌های میان‌برد و کوتاه‌برد و همچنین سامانه‌های جنگ الکترونیک باشد. این شبکه چندلایه می‌تواند احتمال موفقیت حملات هوایی اسرائیل را به‌شدت کاهش دهد.
منبع: فرهیختگان